Fiel ik syn fuotstap nêst my yn ’e rein?
hoe heucht it my: besiden manljusstappen
dat earste dribbeljen en ’t aloan snappen
oer grien en geld as er my brócht in ein;
‘Jan seit, in plysje dat is in agent’;
‘it iis hâldt al in bytsje by de brêge’;
soms spile er mei myn gongelstok de sêge
fan Willem Tell of fan Old Shatterhand;
en ’t fotteljen waard trêdzjen linkenoan:
op lette kuiers ûnder stjerrewrâlden,
syn halen lang en amper by te hâlden,
krige ús petear in dreger ûndertoan;
deselde nachtloft speeg’let yn ’e feart,
en ’t is deselde tille fan foarhinne,
mar ’k mis syn stap nêst mines, ’k hear allinne
de rein, de rein, de rein en fierder neat;
dy smelle wollen fûst yn myn glacé’s,
dat feintepraat yn ’t lêst, de klap op ’t skouder,
nea wie er neier my en nea fertrouder…
it is foarby, elk omsjen is fergees.
Dit twadde fers fan de syklus ‘In memoriam’ (1968) fan Douwe Tamminga kin model stean foar de hiele syklus wat de wurkwize fan de dichter oanbelanget. Tamminga hat keazen foar in tige formele oanpak by it skriuwen oer de dea fan syn (iennichste) soan. Gean mar nei: in fiiffuottige jambe, folrym, tweintich rigels. Allegear klassike beheiningen dus. Wêrom?
Dat sil foar in part mei it besykjen te krijen hawwe om dit tige persoanlike tema boppe partikulier leed út te tillen, it in bredere sizzingskrêft te jaan. Regelmjittich folrym kin dêrby helpe.
Fanâlds is rym in technyk dy’t derfoar soarget dat wurden en rigels better ûnthâlden wurde kinne, ûntstien yn in ‘orale’ tiid doe’t der noch gjin papier wie om op te skriuwen. Rym bliuwt hingjen.
Twads heart rym by in taalmuzyk dy’t de wurden sá klinke en werklinke litte wol, dat se ‘wier’ wurde, ek yn de eagen en earen fan in lêzer dy’t (noch) gjin eigen ûnderfining hat mei it tema fan it gedicht. Wurden krûpe ommers gau op ’e klank nei inoar ta en dogge dan krekt as hearre se fanselssprekkend byinoar. Treds is it regelmjittich rymjen, sa’t it hjir tapast is, in technyk dy’t de lêzer oantrúnt om fierder te lêzen: hy wurdt meinommen yn in evenredige stream nei de ein ta.
Op it fjirde plak kin rym ynset wurde as assosjaasjemiddel: it sykjen nei in rymwurd smyt fynsten op, dêr’t de skriuwersgeast út himsels miskien net dalik opkommen wie. Sjoch bygelyks hoe’t Tamminga hjirboppe oerspringt fan it iis dat hâldt ûnder de ‘brêge’ nei de ‘sêge’ fan Willem Tell. Rym komt op sa’n wize al te ‘optochte’ wendingen yn it ferhaal fan it fers tefoarren en lit de dichter tagelyk ûntsnappe – as der teminsten gjin sprake is fan rymtwang (in rymwurd dat dúdlik net oer alle boegen foldocht mar der wie gjin oar te finen) – oan it gefaar fan foarsisberens.
In keazen rymfoarm, ta beslút, kin ek noch wat sizze oer it gedicht as gehiel. Tamminga brûkt yn syn ‘In memoriam’ omearmjend rym: ABBA, wêrby’t it manlik rym (op it lêste wurdlid, dat beklamme is: ‘feart/neat’) it froulik rym (op in beklamme wurdlid foar it lêste ûnbeklamme wurdlid: ‘stappen/snappen’) omearmet. Yn dizze syklus fielt de lêzer de manlike earm fan de heit om de soan hinne, en dat korrespondearret mei de funksje fan it ‘In memoriam’: it eigen leed wurdt útsein, mar tagelyk wurdt de soan yn en troch it gedicht ‘beskerme’, dat is, ferivige yn poëzij.
*
Sjoch ek: Oer poëzij (1): Krityk as klisjee
Geen opmerkingen:
Een reactie posten