zaterdag 1 augustus 2015

Fries: ontfries! is het devies

Identiteitsvernietiging door Culturele Hoofdstad 




Na twee jaar zo ongeveer niets van belang te hebben vernomen van of over Leeuwarden Fryslân Culturele Hoofdstad 2018, zal de organisatie in september, volgende maand dus, zijn programma, neergelegd in het winnende Bidbook, eindelijk verder toelichten. Ook zal dan mogelijk meer duidelijk worden over de financiën. Op een begroting van 74,3 miljoen euro was begin dit jaar nog meer dan 11 miljoen euro ongedekt. Beslissingen over de consequenties van een eventueel tekort voor de programmering zullen volgens 2018-directeur Ton F. van Dijk pas volgend voorjaar worden genomen. 

U moet zulke tijdbalkjes intussen vooral niet te serieus nemen. In mei dit jaar zou de ‘webshop Leeuwarden-Fryslân 2018’, vol met officiële merchandising, de digitale deuren openen (schema op website 2018). Die feestelijkheid blijkt te zijn verplaatst naar ‘eind dit jaar’ (mededeling op website 2018). 

Maar dat zijn details. Laten we, voorafgaand aan de aanstaande informatiebijeenkomst, nog een keer de mission statement en het 2018-programma langslopen, zodat weer helder wordt waar ‘2018’ ook alweer over ging. Kernidee is dat de bevolking van Leeuwarden en in haar kielzog die van de provincie Fryslân een ‘mienskip’, een gemeenschap, vormen, die evenwel moet veranderen in een ‘iepen mienskip’, een open gemeenschap. Dat humanitaire doel moet worden bereikt door realisering van de therapeutische programma’s uit het Bidbook. ‘Via de evenementen die we in 2018 organiseren willen we onze mienskip verbinden aan andere gemeenschappen in Europa’ (mededeling op website 2018). Waarom we dat precies willen, wordt echter niet vermeld, het spreekt blijkbaar voor zich. Het zal iets te maken hebben met toegankelijk en open willen zijn, wat impliceert – het wordt nergens gedemonstreerd – dat Fryslân dat nu onvoldoende is. 

Ook de organisatie zelf wil ‘zo toegankelijk en open mogelijk’ zijn (mededeling op webside 2018). Daarmee wil het echter nog niet zo lukken, gezien de radiostilte die Van Dijk, Westerhof & De Boer bewaren als er eens een kritisch artikel over hun plannen en inspanningen verschijnt. Die reflex was ook wel te verwachten: cultuurmarketing en persvoorlichting zijn doorgaans twee handen op één dikke overheidsbuik als het gaat om het negeren van kritiek en het daarentegen bevorderen en belonen van ‘positieve’ belangstelling. Slechts toen bekend werd, begin dit jaar, dat er nog een groot financieel tekort bestond, werd dat corrupte principe tijdelijk verlaten en verwaardigde men zich een officiële reactie. Er mocht eens een negatieve beursstemming ontstaan. 

Ernstiger dan een mogelijk financieel tekort is echter de identiteitsvernietiging die wordt beoogd in het, misschien wel juist daarom, allerwegen toegejuichte en bejubelde Bidbook. Stelt u het zich eens voor: de hoofdstad van een regio waar meer dan de helft van de bevolking Fries spreekt, presenteert zich aan Europa met een programma waaruit het Fries en de Friese geschiedenis minutieus en grondig zijn verwijderd. En bedenk dan eens dat diezelfde hoofdstad aan haar eigen en aan de Friese bevolking in het algemeen vraagt, niet alleen om enthousiast te zijn over dat programma, maar er ook nog de portemonnee voor te trekken. Friezen die hun moedertaal en hun geschiedenis belangrijk vinden, herkennen zich evenwel niet in het Bidbook. De boodschap die het brengt, is dat het Fries en de Friese geschiedenis hindernissen zijn op weg naar Europa, tûkelteammen, eigenaardigheden die maar beter verborgen kunnen blijven, obstakels op de weg van de vooruitgang, ketenen die moeten worden gebroken. Fries: ontfries! is het devies. 

In niet één van de 38 programma’s in het Bidbook staat het Fries, de Friese literatuur, de Friese cultuur of de Friese geschiedenis centraal, de traditionele bouwstenen van de Friese identiteit. Hieronder vindt u een overzicht van wat wel geboden wordt. Veel aandacht is er voor duurzaamheid en biodiversiteit – dat is goed. Het welzijn van de grutto is immers belangrijker dan het voortbestaan van de Friese taal. Er is aandacht voor het landschap, de duisternis, de stilte – ook goed. Het gaat over platteland, landbouw en water – prima. Community art – perfect. Festivals, theater, muziek, beeldende kunst – geweldig. Het gaat er in een beoordeling echter niet slechts om wat een programma biedt, minstens zo belangrijk is wat het níet biedt. Daaruit valt af te lezen op welke ideologie het berust en wiens belangen ermee worden gediend. Dat zijn in de eerste plaats de belangen van de toerist en van degenen in Fryslân die geld verdienen aan de toerist. CH 2018 is een instrument van de regiomarketing: een ordinaire geldmachine. Op de tweede plaats is het programma toegesneden op de belangen van bestaande culturele instituties op provinciaal niveau zoals musea, Keunstwurk, Tresoar, Afûk, enzovoort. Terwijl culturele instituties op lokaal en gemeentelijk niveau vanwege bezuinigingen op de reguliere cultuurbegrotingen worden bedreigd met opheffing, en ook daadwerkelijk massaal worden opgeheven de laatste jaren, worden zulke instituties op provinciaal niveau in de gelegenheid gesteld om door deelname aan ‘2018’ hun voortbestaan te verzekeren. Althans, tot en met 2018. 

Het zijn diezelfde instituties nu, normaal gesproken grote vrienden van het Fries, die onder druk van de provincie (aan cultuur moet worden verdiend) en de wetten der regiomarketing (met Fries verdien je niets) eieren voor hun geld hebben gekozen. Ze hebben hun core business-tot-nu-toe – het bedienen van een Fries en dus ook een Friestalig publiek – ingeruild, hopelijk tijdelijk, voor een bijrolletje in de toeristen-van-buiten trekkende belevingsindustrie. Recent onderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen (Jeuring, 2015) heeft uitgewezen dat de Friese regiomarketing verstrikt raakt in tegenstrijdigheden: zij schermt bijvoorbeeld met de aantrekkingskracht van een ‘Friese cultuur’ maar wist tegelijkertijd identiteitsverschillen uit. ‘Regional Frisian tourism marketing appears to prioritize external orientations and homogenizing identities, with limited consideration of geographically proximate markets and a selective perception of internal stakeholders’ roles in tourism’, aldus Jeuring. Zo komt het bijvoorbeeld dat het Bidbook wel een programma van Tresoar vermeldt, ‘Yiddish Waves’, waarin de jiddische cultuur wordt gevierd, maar geen spoor vertoont van een dergelijk programma voor de Friese (Friestalige) cultuur. 

Friezen die wat willen met hun taal en cultuur, moeten zelf maar een projectvoorstel indienen, is de gedachte. Dat gebeurt ook; er zijn diverse aanzetten ingeleverd, onder meer door literaire tijdschriften en uitgevers. Maar dat is het niet het punt. Het punt is dat volgens het Bidbook Fryslân in Europa niet Fries mag zijn, niet Fries mag spreken, niet Fries mag denken. Want, in het kitschtaaltje van de marketingsektor, dan zijn we niet ‘iepen’ genoeg. De slogan ‘iepen mienskip’ is daarom een regelrechte belediging; alsof de tegelijkertijd zo geprezen Friese ‘mienskip’ niet van zichzelf al open en toegankelijk is. 

Het zal interessant zijn om enige gedachten van het advocatenkantoor Van Dijk, Westerhof & De Boer hieromtrent te vernemen. Desnoods maar op die informatiebijeenkomst van september. 



Meer lezen: 

Jelmer H.G. Jeuring, ‘Discursive contradictions in regional tourism marketing strategies: the case of Fryslân, The Netherlands’, Journal of Destination Marketing and Management (Elsevier, Amsterdam 2015) 

Bert Looper, ‘Friese toekomst en Fries verleden: een breekbare relatie’, Friesch Dagblad (Wykein), 11 juli 2015 

Abe de Vries, ‘Fryslân kan niet zonder Friese taal en geschiedenis’, Friesch Dagblad (Wykein), 18 juli 2015 

Abe de Vries, ‘Perspektiven foar it Frysk, 350 jier nei Gysbert Japiks’, seedyksterfeartfisk, 29 juli 2015 

Abe de Vries, ‘Ynternasjonale keunstbrigade moat Fryslân rêde’, Friesch Dagblad, 21 september 2013 



Programma’s yn it Bidbook 

Natuer en kultuer 

1 Energy now! – Keunstwurken dy’t op bysûndere lokaasjes enerzjy opwekje, ûntwurpen troch ynternasjonale keunstners en foarmjouwers. Doel: ynspiraasje biede foar duorsumens 

2 Spring fever – Mei as ûnderdiel it reizgjende (yn fiif Europeeske lannen) festival Kening fan ‘e greide. It fieren fan biodiversiteit. Mei Sytze Pruiksma en Theunis Piersma. Ek Silence of the bees, mei ynternasjonale keunstners en ûndersykssintra, heart hjir by 

3 Embassy of water – Ferhaal fan it wetterbehear. Keunstners behannelje seis wettertema’s. Ynkl. fiskmigraasjerivier yn Ofslútdyk 

4 Sense of place – Yngripe yn de ekology fan de Waadsee moat mei oerlis 

5 To the end of the world – Martin Winters sil op reis troch Europa mei syn papieren skip 

6 Romantic painters of the North – lânskipsskilderkeunst út lannen om de Noardsee hinne yn it Fries Museum 

7 The sea! The sea! – 2018 Tall Ships Race wer yn Harns. Literatuerfestival mei ynternasjonale dichters en skriuwers, omtinken foar Slauerhoff en shantykoaren 

Stêd en lân 

8 Feel the night – Bewustwurding fan de skientme fan de nacht, tsjusternis en stilte. Doel: oanpak ljochthinder 

9 Farm of the world – Sjen litte dat plattelân mear is as inkeld fiedselprodusint. Wat betsjut de trek nei de stêden foar it plattelân? 

10 Dada in Dr888888 – Betinking fan dadaïsme en de Stijl. Ynternasjonale keunstners wurde keppele oan Fryske keunstners 

11 Potatoes goe wild – Kampanje fan Biltse ierdappelboeren om de konsumint te wizen op de wearde fan de ierdappel 

12 Eleven fountains – Ynternasjonale keunstners ûntwerpe in fontein foar elke Fryske stêd 

13 Under the tower – Tsjerken as dekor foar bysûndere teaterfoarstellingen op basis fan ferhalen fan buertbewenners 

14 Sailing on the grass – Samling dokumintêres (foto, film) fan bûtenlânnske dokumintêremakkers oer mienskip en lânskip 

15 Giant steps – Frânske selskip Royal de Luxe bringt mei syn reuzen in oade oan de renovearre Ofslútdyk 

16 No carpet filmfestival – Ynternasjonaal filmfestival yn Ljouwert op ûnferwachte lokaasjes 

Lab Lwd 

17 Do it together – Digitale ynnovaasje en kreativiteit 

18 Welcome to the village – Popfestival yn de Griene Stjer 

19 Club of Leeuwarden – Undersykjen fan nije foarmen fan demokrasy. Platfoarm dat ûnderskate groepen minsken byinoar bringt yn in speurtocht nei nije ynfalshoeken 

20 Dancing in the streets – Dûnsparade troch de strjitten fan Ljouwert 

21 Living landscapes – Lit minsken op in oare wize nei har lânskip sjen, mei Noard-Europeeske en Skandinavyske lânskipsûnderfining as foarbyld 

22 Behind the front door – Film oer it libben fan bern yn achterstânswiken, makke troch dy bern sels 

23 De Reis 2018 – Community-art projekt wêrby’t ynwenners fan in doarp of wyk tegearre mei keunstners in kulturele aktiviteit ûntwikkelje 

Royal Friesian 

24 Explore the North – Breed, leechdrompelich keunstfestival oer it ‘noardlik gefoel’ yn de binnenstêd fan Ljouwert 

25 Royal Chamber Music – Klassyk muzykfestival yn de tunen fan Oranjewâld 

26 Alma Tadema – Oersjochtentoanstelling fan Alma Tadema yn Fries Museum 

27 Escher – Tentoanstelling fan Escher yn gearwurking mei gamekeunstners 

28 Adje Lambertsz – Frijheidsfestival foar de Ljouwerter jeugd, mei partisipaasje fan bern út ûnderskate kultueren 

Mienskip en diversiteit 

29 Migrating ceramics – Eksposysje yn Keramiekmuseum Princessehof yn Ljouwert 

30 Yiddish waves – Festival dêr’t de jiddyske kultuer yn sintraal stiet 

31 Language Lab/Lân fan Taal – Belibbingssintrum oer taal, mei fokus op meartalichheid 

32 The Never Ending Orchestra – It fieren fan de krêft fan muzyk, mei in spesjaal komponearre tema. Utfiering yn konserten en op festivals, skoallen 

33 Sports for Europe – Omtinken foar tradisjonele sporten yn Europa, yn alle foarmen en maten 

34 Museum of Love – De leafde yn it ramt fan ynterkulturele relaasjes en iepen grinzen 

35 Strangers on stage – Workshops en masterclasses oer theater en film troch Europeeske topregisseurs 

36 European Youth Music Festival – Ynternasjonaal muzykfestival op en om it wetter yn Snits dat trije dagen duorret 

 37 Lost in the greenhouse – Muzykteaterfoarstelling oer de mienskip; it lot fan Poalske arbeiders op it Fryske plattelân. Is de mienskip wel een iepen mienskip? 

38 Gameland – Amelân is fiif dagen lang it trefpunt foar ynternasjonale kopstikken út de gaming yndustry