woensdag 28 maart 2012

De lêste foto's fan Geart Jonkman


De Fryske skriuwer Geart Jonkman en syn frou, de dichteres Tsjits Peanstra, fotografearre troch Ids Mulder yn it tún fan de Jonkmans yn Raerd. It jier is 1970. In pear moanne letter soe Jonkman komme te ferstjerren oan in hertoanfal. Foto: privee-argyf Machteld Mulder.


Tsjits Peanstra, Geart Jonkman en Idske Mulder-Pijlman, fotografearre troch Ids Mulder achter hûs by de Jonkmans yn Raerd yn 1970. Foto: privee-argyf Machteld Mulder.

500 Nije Fryske wurden!

Kin Fryslân 500 nije Fryske wurden taheakje oan de taal? It is ien fan de ideeën dy’t de bidbookgroep 2018 hat om it brûken fan, en it entûsjasme foar, it Frysk te befoarderjen. It Frysk sit grôtfol “âlde” wurden, dy’t faak in agraryske achtergrûn hawwe. Mar hoe sit it mei wurden foar saken dy’t yn it moderne libben opkomme? Gauris wurde Ingelske wurden oernaam, sa’t soks ek yn it Nederlânsk it gefal is. Mar kinne wy ek net ús eigen nijfoarmjende fantasy oansprekke?

Wat soe it moai wêze as der de kommende jierren in grutte aksje op tou set waard om yn gearwurking mei skoallen, mar ek mei oare organisaasjes en ynstellingen te soargjen foar sa’n ympuls oan de taal. Bern soene meitinke kinne. En sels mei wurden komme. Mar ek is ferdjipping noadich, in ynspanning om nei te tinken wêr’t de taal krekt ferlet fan hat, wêr’t de ‘taalgatten’ sitte.

Kulturele Haadstêd 2018 wol hjir graach in oantrunende rol yn spylje en yn gearwurking mei ynstellingen as Afûk (Praat mar Frysk) en Fryske Akademy ta in plan komme foar de perioade 2013-2018. Elk jier 100 nije Fryske wurden!

dinsdag 27 maart 2012

De Stampers - De boeretrien

In literêre tún yn Drachten


De dichter Garmant Nico (Germ) Visser, fotografearre troch de dichter Ids Mulder (skriuwersnamme Ids Feanstra) yn deselde syn tún oan de Eize Bosstrjitte yn Drachten yn 1970 of 1971. De foto stiet ek yn Zolang de wind van de wolken waait, op s. 140, mar dêr is de datearring foutyf set op "rond 1960". Foto: Privee-argyf Machteld Mulder.


Garmant Nico Visser, Teake Hoekema, Ids Mulder. Eize Bosstrjitte, Drachten, 1970 of 1971. Foto: Privee-argyf Machteld Mulder.

Yn 'e jamske fâlden

Oait hie ik in mantel fan leafde.
In grutte houtsjetoutsjejas. Sa’n jas 
mei garânsje. Sa’n jas sûnder lijen.
Alles koe der in plak yn krije,
want in boartersguodbear
kinst wol wat wiismeitsje.

Brike liichwurdsjes op in bryfke,
keatseballen om te ferwachtsjen,
boadskiplistjes fan ús leaven hear.

Oait hie ik in mantel fan leafde.

Yn binnenbûsen ferdwaalde gedichten.
Lytse ljochtjes fan myn wêzen
en wrâldpoerfrjemde fiersichten.
It wie in jas dy’t ik graach oanhie.
Dy’t my kreas stie, blyn dat ik wie!
Sa graach woe ik ferjaan.

Oait hie ik in mantel fan leafde.
Alles woe ’k yn ’e jamske fâlden slaan.

Ik ha no in jopper. Mei neat deryn.
In pear kleverige snoepkes miskien.
It krop is my ta de kiel út slein.
Ald jas krige in skop. Donderje mar op.

Tonge dan?
Hat der gjin wurd mear oer sein.



.

maandag 26 maart 2012

Steve Earle & Emmylou Harris - Goodbye

Joan Baez - John Riley

Bob Dylan - North Country Blues (Live 1963)

Te min karaats

Minsken – der binne minsken –
feroarje yn frjemden foar harsels,
as se slimme ferhalen fertelle
oer dy-en-dy, dy't lange jierren
fersmoarde har ynlikste winsken.

Minsken – der binne minsken –

somtiden lige wrâlden byinoar
en meitsje om it lytste wer spul,
as se ha wolle, do sjitst tekoart
(watst altyd en ivich dochst)
yn ’t bysûnder wêzen foar elkoar.

Minsken – der binne minsken –

kinne simpelwei net neikomme
dat oan toarst it libben stjert
as wurden te min karaats binne
en ast dy gjin ried mear witst
om'tst yn ’t paradys ferklommest.

Minsken – der binne minsken –

se nimme altyd twa tongen mei
om noait neat út hoege te praten.
Skamte sil net ta de kiel út waakse
en skurf sil foarbyldich lykje.
Leaver smite minsken alles wei.




.

zondag 25 maart 2012

Kariatide voor een eiland zonder vorstin

Als je weer op het bovendek zit van je sindsdien
opgekalefaterd schip, in lentegekrijs
van meeuwen, drijvend zonder vaarbewijs
naar nieuw land, een toevlucht misschien,
slaat het zeelicht je blind in een ommezien.

Plotseling weet je het einde van je reis,
een leeg perk, waar de stormen uitgekiend
vogelnesten legen en de tweetjes prijs-
geven aan de vloed en muizen zilvergrijs
op de smalle streep zand, genaamd: Griend.

Land waar geen onderwijs meer geschiedt
voor het grensverkeer met de godin.
Was het krimpend lusthof haar te min?
En jij draagt de woorden van je lied,
het al oude, dat de zee je te zingen gebiedt:

“Kytera zag ik – maar er was geen gewin.
Alle golven roepend naar het Vliet
gaf Sinte Lucia haar een nieuw begin
als kariatide voor een eiland zonder vorstin:
Griend, dat hulpeloos verkwijnt in het niet.”


(Voor het Friese origineel, kijk hier. Suggesties voor veranderingen zijn welkom!)
.

Sixteen Horsepower - Neck On The New Blade

Wa helpt my by it oersetten fan de Kariatide?

Understeand gedicht wurdt it lêste fers fan de nije, twatalige bondel Ravensulver / Ravenzilver. Wa helpt my by it oersetten yn it Nederlâns? Yn it Frysk foel it rym moai te plak, mar it oersetten fan dit fers, dat mar fjouwer rymklanken hat, is in... útdaging! Help wurdt tige wurdearre en beleane mei fermelding yn de bondel!


Kariatide foar in sânplaat op 'e rin

Ast wer op it wyt boppedek sitst fan dyn
opkalefatere skip, op sa’n maitydsdei
yn in skulp fan eartiids ûnderweis
nei in nij lân, in taflecht miskien,
slacht it seeljocht dy foar even blyn.

Ynienen sjochst de ein fan ’e reis,
it lege perk, dêr’t gysten de wyn
mei twa-tsjes keatst út nêsten faai
foar floeden en ’t tripkjend mûzeskaai
op de stripe sân nammens: it Gryn.

Lân dêr’t gjin timpelskoalle mear stiet
foar it grinsferkear mei de goadin.
Wie it krimpend lusthôf har te min?
En do draachst de wurden fan dyn liet,
it al âlde, dêr’t de sâlte see oan friet:

“Kytera seach ik – mar ’t wie in fersin.
Alle weagen moanjend nei it Fliet
joech Sinte Lusia har in nij begjin
as kariatide foar in sânplaat op ’e rin:
it Gryn, dat sûnder help nei gichem giet.”



.

Tim & Luuk 2010



vrijdag 23 maart 2012

KOLLUM (32): Provinsje Fryslân siket oersetters

“Friesland krijgt waarschijnlijk toch een eigen internetextensie.” Dat twittere , tsjittere, tsjettere of tettere de provinsje, lês: de ôfdieling kommunikaasje fan de provinsje, in pear dagen lyn. Moai berjocht! En de provinsje, lês: de ôfdieling kommunikaasje, liet ek efkes witte tige by tige op skik te wêzen mei de mooglike takomstige ekstinsje .frl.

Wy moatte lykwols freze dat de bliidskip allinnich mar foar de bankjes bedoeld is. Wat kin it de provinsje, lês: de ôfdieling kommunikaasje, skele wat der al as net mei sa’n Fryske ekstinsje bart? It Frysk is ommers op it provinsjehûs al sa goed as extinct.

No, no, De Vries. Jo blaze wer in blastich lûd oer it lege lân. Wêr ha jo it eins oer, wêr tsjutte jo eins op?

Stap 1: iepenje jo ynternetbrowser. Stap 2: tik yn: www.fryslan.nl. Stap 3: sykje de knop ‘Frysk’. Stap 4: krij de tillefoan. Stap 5: skilje de ôfdieling… yndie, de ôfdieling kommunikaasje, fan de provinsje Fryslân.

“Ja goeie, jo prate mei Boerstra. Ut Anjum. Ja, jo ek in goeiedei. Ik ha in fraach. In fraach dy’t my eins, as ik it sa sizze mei, raar yn ’e mage omwynt.”

“Dag meneer Boerstra. Nou, uw maag kunnen wij misschien wel wat aan doen ook al zijn wij het MCL niet. Ha, ha, grapje. Zeg het maar.”

“Sjesa, it sit sa, sjoch, no seach ik hjoed op jim site, teminsten, ik nim oan dat it jim site is, mar ik bin der no net alhiel wis mear fan. It giet om de site www.fryslan.nl. Dy is dochs fan de provinsje? Of bin ik dêr mis mei?”

“Nee, Boerstra, helemaal niet, daar bent u helendal niet mis mee. Vindt u het niet een pracht, onze site? We hebben hier een bult volk omlopen dat daar elke dag…”

“Ja, nim my net kwea ôf dat ik der efkes tusken kom, mar moai dat it yndie jim site is. No tocht ik dat de site fan de provinsje altyd twatalich west hat. Jim nijs en jim regels en jim maatregels en jim nije belêstingmaatregels, it stie der altyd yn it Hollânsk mar ek yn it Frysk op. Dat kloppet dochs?”

“Jazekers, Boerstra. Daar heeft u gelijk aan. Maar welke scheet zit u nu precies dwars voor het gat?”

“No, dat sil ik jo oan de noas hingje. Ik wit net hoe’t it by jo dêr yn Ljouwert is, mar by ús hjir yn Anjum binne wy wend dat ás wy wat fan de provinsje witte wolle, wat ek wer net elke dei foarkomt, want wy meie graach ús ierdappels sels skile, dat wy dan efkes jo site oanklikke om te lêzen hoe en wat. Dan binne wy hjir yn it hege noardeasten ek wer by de tiid, no. En dan klikten wy eartiids altyd earst efkes op de knop ‘Frysk’. Want jo ha wol foar ’t snotsje, wy ha hjir yn Anjum al generaasjes lang lêst fan in ûnderwiisefterstân. Dat it Hollânsk, no nee, dat handiget ús krekt wat minder, begripe jo? En no wie it sa, dy hiele knop wie poater.”

“Ja, dat klopt, Boerstra. Onder ons dachten wij al, wanneer zouden ze daar op de dorpen een keer de lucht van opsnuiven.”

“Eehhhh…”

Tút-tút-tút-tút-tút-tút-tút.

De provinsje Fryslân makket buorkundich:

“Voor het eerst beschikt de Raad van Ministers van de Europese Unie over officiële stukken in de Friese taal. Een Friese versie van de Europese hoofdverdragen is 27 september 2011 in Brussel overhandigd aan de Raad. ‘It Ferdrach oangeande de Europeeske Uny' kunt u in het rechtermenu downloaden.”

Tút-tút-tút-tút-tút-tút-tút.



.

STUDIO OUDEBILDTZIJL (21): Vernis voor een grootmeesterlijke uitstraling

Menno Wigman, Mijn naam is Legioen (Prometheus, Amsterdam 2012). Zie ook: de Contrabas.

Misantropie, zelfhaat, schrijven als onbevredigende zelfbevrediging, seks als ontsnapping – het zijn bekende Wigmanmotieven die ook in zijn nieuwste bundel Mijn naam is Legioen de pagina’s bevolken. Duiveltjes zijn het. Ze wachten op uitbanning. Op een schrijver die het verlossende woord spreekt, zoals Jezus dat deed in Marcus 5.

Menno Wigmans wonderbaarlijke genezing laat evenwel lang op zich wachten – het wil niet zo lukken met de bevrijding. Dat is sneu voor die jongen en ook een beetje voor de literatuur, zo langzamerhand. Maar daarover zo meteen meer.

Ridder van de droevige figuur

“Fuck this and fuck that / fuck it all and fuck the fucking brat,” luidt een van de motto’s van de bundel (van Johnny Rotten). Enigszins misleidend is dat al wel. Want met de agressieve levenslust van de punk heeft de poëzie van Wigman namelijk net zoveel affiniteit als de Sex Pistols hadden met langgesleepte witte bruidsjurken.

Als ridder van de droevige figuur is Wigman zo’n beetje de bastaardzoon van twee vaders. De ene is de romantische classicist Jean-Pierre Rawie. De ander de immer mopperende liedjesschrijver Hans Dorrestijn. Dan weet je wel zo’n beetje wat je kunt verwachten. Zwarte gal die nogal opzichtig rijmt en op luidruchtige jamben over het parket in je kamer paradeert.

Zoals het hoort – dat is een karakterisering die Wigmans dichtkunst mag betreffen. Ik heb nooit begrepen waarom iemand koste wat het kost een hele bundel in vijfvoetige jamben bijelkaar wil dichten – zou het zijn omdat dan iets van de grandeur van de oude poëzie kan afstralen op de nieuwe?

Mijn moeder gaat kapot. Ze heeft een hok,
nog net geen kist, waar ze haar stoel bepist
en steeds dezelfde dag uitzit. Uitzicht (..)

En dat zo’n dikke 60 pagina’s lang. Natuurlijk met hier en daar afwijkingen en doorbrekingen van het uitgetelde patroon, maar daardoor vallen de jamben alleen nog maar meer op. Laten we overigens nog even langer stilstaan bij de hier geciteerde regels. Ook over Wigmans rijmbehandeling spreken ze boekdelen.

Assonantie: kapot / hok. Uitzit / uitzicht. Heeft / geen / steeds. Gaat / waar.
Volrijm: kist / bepist.
Alliteratie: mijn / moeder, heeft / hok, nog /net, stoel / steeds, ze / zit, dezelfde / dag.

Dat is… véél. Voor drie regels.  Wel mooi: de beklemtoning van 'zicht' in het woord 'Uitzicht'. Die is contra-intuïtief, maar past goed bij het weggestopt zijn  van de moeder in een hok.

Ikea-kast

Mijn naam is Legioen is opgebouwd uit vijf Romeins genummerde afdelingen, die wat vorm en techniek betreft niet van elkaar te onderscheiden zijn. Wigman dicht graag in regelmatige, twee-, drie-, vier- of vijfregelige strofen, veelal van ongeveer dezelfde lengte. Dit gegeven, gepaard aan de jambische vorm en een karakteristieke rijmwoede, geeft zijn gedichten een klassiek uiterlijk – wat echter op een of andere manier toch niet leidt tot een evenzeer klassieke zeggingskracht. Wat is dat dan? Iets dat je omver blaast. Iets dat je het gezegde doet accepteren als vanzelfsprekend. Maar als ik lees:

Vannacht, ik was nog op, stond de literatuur
dronken aan mijn deur. Rot op, riep ik, rot op,
je hebt je kans gehad. Toen droop ze af
en keek ik weer wat grand old Google bracht

dan denk ik toch eerder aan een limerick dan aan de taal van het oude Rome.

Assonantie: vannacht / was, nog / op / stond / dronken / rot / op / rot / op, kans / gehad / af / wat / bracht, keek / weer.
Volrijm: gehad / wat.
Alliteratie: dronken / deur, rot / riep, dronken / droop, weer / wat, grand / Google.
(Mooi, trouwens, is weer het visuele rijm droop / Google.)

Ooit las ik, ergens, over de wrevel die Jos Joosten, of was het nu Thomas Vaessens, voelde bij het lezen van gedichten die inelkaar gezet en áf waren als een Ikea-kast – wellicht doelde spreker daarbij ook op gedichten waarin het rijm wordt gehanteerd zoals hier door Wigman. Het beoogde resultaat is een charismatische tekst, maar het charisma dat ervan uitgaat ligt puur aan de oppervlakte. Het rijm komt hier niet uit de taal zelf, uit het gedicht zelf vandaan, maar het is een uit effectbejag aangebracht vernis, dat het nagemaakte schilderij een grootmeesterlijke uitstraling moet geven.

Dichter en volk

Zo’n ostentatieve vermuzikalisering heeft veelal als belangrijkste functie dat ze een gebrek verbergt. Dat gebrek zou op het inhoudelijke vlak kunnen liggen. Welk thema heeft Wigmans bundel?

De tegenstelling tussen het literaire en het echte leven? Tussen het schrijven over het leven en het leven van het leven? De onmacht in beide? Tsja, daar lijken de eerste gedichten naar toe te willen. Verrassend, nieuw, opvallend? Nee. Wie de bundel het voordeel van de twijfel wil geven, zegt: ontlezing. Zegt: de opmars van het beeld ten koste van het woord. De literatuur moet oprotten, Google wint.

Verderop lijkt Wigman zijn Dorrestijnse optiek te willen uitbreiden over heel Nederland. De kerncentrale in Petten komen we tegen, Tuincentrum Osdorp, Egmond aan Zee, vandalisme, fascisme zelfs. “Het is een volk van stugge gutturalen. / Het gromt en godverdomt zich door de dagen.”

De we-vorm duikt een paar keer op. Wigman neemt de natie de maat en herkent er zijn eigen tekortkomingen in. Wat dat betreft staat het legioen uit de bundeltitel voor meer dan alleen de persoonlijke duivels des schrijvers. Maar de confrontatie van de dichter met zijn volk vermag althans dit hart niet sneller te doen kloppen. Daarvoor is de thematische aanzet te impressionistisch en mist ze zowel persoonlijke noodzaak als diepgravende intentie en brede uitwerking. Het heeft er meer van dat Wigman min of meer willekeurig enkele decors heeft uitgekozen om zijn eigen spleen aan te spiegelen.

Afdeling drie is wat dat betreft geslaagder. Hier is het decor de grote stad, onder meer Amsterdam en Berlijn. In ‘Oud-West’ haalt de dichter fel de godgerichtheid van nieuwe Nederlanders over de hekel. Maar al gauw klinkt ook weer het vermoeide klagen – “Er is geen melodie. Alleen dreun / die viert dat niets zichzelf uitziekt”, voegt hij in ‘Metroland’ de hiphoppers-met-baseballcap toe. De zelfkant van de stad fascineert hem, getuige gedichten als ‘Soms voel je bijna dat je leeft’ (over een zelfmoord onder een brug) en ‘Het is dat men de straten kent’ (over een lijk met de laatste resten van een kat op de borst, of wat er van over was):

(..)
Je bent er niet. En mocht ik niet goed kijken,
soms denk ik aan die ziel die drie hoog dood lag,
hoe daar een metgezel maar zwierf en kwijnde,

toen heel zijn vacht tegen een borst aan vlijde.

Demonstratie

Gaandeweg wint Mijn naam is Legioen aan kracht – zoals een paard vaart maakt dat de stal ruikt. “Kijk. Daar kruipt al zonlicht in mijn lijst”, zegt de schilder in ‘Glazenwasser ziet schilderijen’. In zulke gedichten, en ook in ‘Als in natte woorden’ en ‘Promesse de bonheur’ blijft Wigman dichter bij zichzelf, probeert hij niet met veel retorisch vertoon de volksdichter uit te hangen en gaat het gewoon over liefde en lust.

Natuurlijk is Wigman een vakman en een virtuoos. Laat daar geen misverstand over bestaan. Misschien grijpt hij iets te snel naar zijn favoriete wapens. Wat dat betreft toont hij zich in deze bundel overbewust van zijn publiek en onderbewust van zichzelf.

Dichten als demonstratie, als show, als behendigheidsspel? Zo is het ook weer niet, maar Wigman scheert wat mij betreft gevaarlijk dicht langs het randje.


23 maart 2012

woensdag 21 maart 2012

Sneon oer in wike yn it Friesch Dagblad: resinsje fan Liuwe Westra syn Tolkien-oersetting

Sneon oer in wike (31 maart) yn de Sneinspetiele fan it Friesch Dagblad myn resinsje fan Liuwe Westra syn Tolkien-oersetting (It Selskip fan de Ring) dy't ein ferline jier ferskynde by Frysk en Frij:

Prachtich binne ek de oersettingen fan de rymjende gedichten dy’t Tolkien yn syn wurk útstruid hat. Nim bygelyks it liet dat de âlde hobbit Bilbo sjongt as er hûs en hurd ferlit om’t it libben moai west hat.

It Paad giet fierder, en altyd,
Fan ’t stuit dat men de doar dachsei.
No is it Paad my fier foarút
En as ik kin, dan moat ik mei,
Op fuotten folgje, fluch en kwyk,
Oant aanst it Paad in hearwei met
En krúst mei mannich boade en dyk –
En wêrta dan? Ik wit it net.


.

Sixteen Horsepower - Wayfaring Stranger (Live)

Abe Gerlsma (1919-2012)


De Alde en de Nije Bildtdyk

dinsdag 20 maart 2012

Takom wike: elke dei in Frysk gedicht op Radio4

Fan moandei oantemei freed sil elke dei tusken 16.00 en 18.00 oere op Radio4 yn it programma NTR Podium in troch my foardroegen Frysk gedicht te hearren wêze.

NTR Podium (foarhinne Viertakt Podium) is it muzykaktualiteiteprogramma op Radio4. De redaksje hat my frege om fiif fan de moaiste gedichten út de Fryske poëzij út te kiezen, as it koe net al te lange fersen en as it heal koe moasten se ek noch wat mei natoer of muzyk te krijen hawwe.

De rige útstjoeringen fan takom wike is in tarieding op in útstjoering út it Natoermuseum yn Ljouwert wei op 2 april; dan sil Tsjêbbe Hettinga út eigen wurk foardrage.

Ik bin útkommen op de folgjende fiif fersen:

Obe Postma, ‘Yn maart’
Jan Wybenga, ‘Koine foar twa’
Tytsy Wyngaarden, ‘ik haw praten, mei de hear
Eppie Dam, 'Neigeraden it noarden'
Grytsje Schaaf, ‘Standing by’

De fersen binne allegear te finen yn myn blomlêzing út 2008, Het goud op de weg. Ik lês allinnich de Fryske gedichten; de Nederlânske oersettingen komme op de site fan it programma te stean.

Kommentaar op de seleksje, anyone?


.

Bennie Huisman - De spylman

Yn 'e werhelling op de feartfisk, om't it sa'n ferskuorrend goed nûmer is, dizze ferzy fan Der Spielmann (Schumann, tekst basearre op H.C. Andersen). Bennie Huisman fertsjinnet folle en folle mear views as de 220 fan hjoed... Link dus troch!



Eksposysje Rânelân,Tresoar Ljouwert, 15/4-15/6


Mei in lytse korreksje: de ekspo duorret twa moanne langer, oant ein augustus! Meitsje takom wike it plaatsje up to date.

zondag 18 maart 2012

As de merke deroan komt, begjint it bloed te streamen

Hilda Talsma, De twadde hûd (Utjouwerij Elikser, Ljouwert 2011)

Merke op it doarp, dan giet it der bytiden need om wei.

It is krekt as jout it folk himsels dan tastimming om trije dagen lang te dwaan wat wet, God en wiisheid ferbean hawwe. Elk siket wat er it oare fan it jier tekoart komt, elk wol witte dat er belibje kin wat gewoanwei net foar him weilein is. De draaimûne en de sweef binne symboal fan it Rêd fan it Libben, dêr’t jo yn ’e merkedagen ris in flinke slinger oan jaan kinne. En meie, want op it doarp witte se al sûnt minskehûgenis hoe dizze frijsteat te fieren.

Sokke tinzen komme op by it lêzen fan de debútroman fan Hilda Talsma, De twadde hûd. De haadpersoan is in frou fan om ’e 40 hinne, Elske de Groot, mei in puberdochter en in man, Sjoerd, dy’t it nei in ûngemak allegear net mear sitten sjocht. Se wenje yn Frisum, dat model stean kin foar in gewoan Frysk doarp. Elske ferwachtet mear fan it libben en de leafde as dat har taskikt is. Se is útsjoen op har man, en tagelyk soe se och sa graach noch in berntsje krije wolle – it twadde berntsje, Froukje, dat se krige kaam deaberne op ’e wrâld nei’t Elske fan de trep fallen wie.

As de merke deroan komt, begjint it bloed ek by har fûler te streamen. Sa lit Elske har nei in jûntsje yn ’e kroech nimme troch Gerke, in bewûnderaar út it doarp, yn in bushokje. Sûnder kondoom, want se hopet wer swier te wurden – har eigen man skopt wat dat oanbelanget noch gjin deuk yn in pakje bûter.

It wûnder fynt lykwols net plak. Dochter Lys, by wa’t de hormoanen ek begjinne op te spyljen, meldt dat se fereale is op in jonge fan it draaimûnefolk, Peter. It docht al gau bliken dat de heit fan dizze Peter gjin ûnbekende is foar Elske. It is har âlde leafde Ronny, mei wa’t se tweintich jier lyn wat hân hat, mar dy’t har raar sitte litten hat. Tinkt se. En jawis, Ronny komt werom…

Hilda Talsma hat in tagonklik boek skreaun, dat lêst as it spoar. It grut oanpart fan dialogen soarget foar in protte faasje en werkenberheid. Elk dy’t op in doarp grutbrocht is, sil it byld werkenne dat de skriuwster hjir sjen lit. Elske wurdt dêrby ek tekene yn har sosjale relaasjes, buorlju, freonen, freondinnen, dy’t alles fan elkoar lykje te witten – want sa giet soks op in doarp. Of is dochs net alles sa’t it yn earste opslach liket? Guon prate as in hin sûnder kop, guon witte wat se sizze en ferswije moatte. Ek de ditsjes en datsjes fan aldendei fan in trochstreekse húshâlding komme libben nei foarren – de lytse yrritaasjes, puberproblemen, wurk, rúzjes, dreame fan in oare wrâld.

Mar yn har besykjen in frou del te setten dy’t gjin genoegen nimt mei har plak ûnder de sinne, dolt Talsma net al te djip. Har boek is wol te ferlykjen mei it lettere wurk fan Riek Landman, bygelyks de Silke-rige: ek flot skreaun en foar in brede groep lêzers goed nei te kommen en nei te fielen. It is de krêft, mar tagelyk de swakte fan De twadde hûd. Sa healwei it ferhaal komt, alteast by dizze lêzer, it ferlangen op om méar fan Elske oan de weet te kommen as wat Talsma priisjout. De konstante dialogen binne benammen rjochte op de konkrete werklikheid; it hie de baas west en wikselje se wat mear ôf mei ôfdalingen fan de skriuwster yn Elske har geast en ferline. It is in wurkwize dy’t Talsma yn in twadde boek wat mear útprebearje kinne soe.

En al lêzendewei krige ik suver begrutsjen mei Elske har man Sjoerd. Dit boek, dêr’t benammen froulju har libbenslust en libido yn útlibje – al is der ek in grouwélige sêne dêr’t in man oan it ferkrêftsjen slacht, bondage mei hûneriem en al – hie as tsjinwicht wol wat mear sympaty foar de ferliezer hawwe meien. Miskien is dat ek wat foar de opfolger.

De twadde hûd is ta stân kommen mei begelieding fan it projekt Skriuw – in goed inisjatyf fan It Skriuwersboun, sa bewiist dizze debútroman. Grutte literatuer is it net wurden, mar dat wie ek de bedoeling net. Hilda Talsma bewiist dat se it fertellen yn ’e fingers hat. As útjouwerij Elikser aansen mei it twadde boek soarget foar in wat ambysjeuzer en spannender omkaft, dan komt it mei nûmer 2 grif hielendal goed.



.

zaterdag 17 maart 2012

It hert

Mids maityd fûn er syn hert werom
achter in iepenskowend stek,
in doar betsjinne fia ynterkom:

bin jo dichter? Jawis. Minske? Tsjek.

In swiere stap, in ljochte gong
nei in keamer ta fol duveldrek.
Dêr lei op ’e tafel it hoerejong
yn djippe koma, al wie it krekt

as hearde er ferskes dy’t it song
oer in famke, sûnder lek of brek,
doe noch yn ’t wyt en yn ’e slom.

Mar de wurden klonken gek.
It lûd waard âld. De stimme stom.
It klopjen stoppe; twa gatten
deryn klapt foar de multomap.

Oant sjen, dichter. Ik ken dy net.

Oant sjen, myn hert. Wês dan ferdomd.




.

Irolt - It wite wiif

Irolt - De fûgel

Friedrich Ernst Schmidt, Amsterdam, 1924

Tim heeft (sinds gisteren officieel) van het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds (NMF) de beschikking gekregen over een viool die in 1924 is gebouwd door Friedrich Ernst Schmidt (1870-1939) in Amsterdam.

De Schmidt 1924 is via vioolbouw- en restauratie-atelier A.C. Hendriksen te Purmerend in bezit gekomen van het NMF: “Zeer goed afgewerkt en nauwkeurig gebouwd meesterinstrument, waarbij de sierlijkheid van het instrument direct opvalt. Enkele fraaie details maken dit instrument tot een bijzonder exemplaar.”



vrijdag 16 maart 2012

KOLLUM (31): Poëzij is it Furdgum fan de keunst

As ik in modaal fertsjinjend dus konservatyf tinkend persoan wie, lykas de measten fan jimme binne, ek dy’t it fan harsels net witte, dan kultivearre ik moatst mar rekkenje omraak de fiksje fan it goede libben.

Sneons bygelyks. Of sneins. Moarns in plakje Parma-ham op in stikje biologysk brún, in slokje geitemolke derachteroan, it gehiel ôfmeitsje mei in fingerhuodsje focht út de Italjaanske espressomasine en dan hup, yn de nije silvergrize Toyota Prius jumpe, fijne auto mei syn stabyl hege ynruilwearde, om noflik tegearre mei jins ega of ego of beide ôf te setten op’en paad nei in ambysjeus Museum, middeis folge troch in besite oan in trendsettende Gallery en jûns fansels jins byldhoude kop sjen litte yn in avant-garde Teater.

Keunst heart by it libben as crème fraîche by pastasaus. As in breedbyldtillevyzje by in Ikea-kast. As in Blackberry by in blondine.

As dy keunst sa oerdúdlik omearme wurdt troch it skier fan it al lang en breed ôfbreide lân, de fine fleur fan de woltefreden naasje en de rêchbonke fan al it besteande, dus ûnhillige, mei oare wurden, as de dream fan in oare wrâld foar elk te sjen dreamd wurdt troch de patrûljearjende soldatebinde fan de status quo, wat betsjut dan it wurd ‘keunst’ noch?

Ja, ek de poëzij ûntsnapt mar al te faak nét oan de high tea terreur fan de hegerein en de benefytjûntsjes fan de rotary. En oars leit der wol wer in gemeentlike kommisje op de lúster dy’t de strjitten fan de stêd net mei goud mar mei gedichten plaveie wol, wy binne in kultuerfreonlike gemeente. Of der foarmet him wer earne in groepke entûsjastelingen dy’t mei in protte goede bedoelingen de iene nei de oare ‘dichtersjûn’ útropt, sadat de subsydzjejouwers sizze kinne dat se wier-wier wer war dogge om de keunst tichter by de minsken te krijen.

Mar de poëzij hat ien gelok. In grut gelok. Dat grutte gelok is dat de kliber har net ferneare kin al is it noch sa.

Goede poëzij is in râneferskynsel, de perifery fan it ûnbegryp, in útbuorren fan it Walhalla, de raffeljas fan de frijsteat. Goede poëzij is it Furdgum fan de keunst. Se hat neat te krijen mei jildstreamen, trotwaartegels, teekrânskes, poadiumtigers, taalstriden en rûteriden; se is ivich en erflik ienlik, in toer sûnder skip, in swalker sûnder hûs. Goede poëzij ferset har yn de taal fan de kontramine tsjin de werklikheid. En mei de wurden fan it bern en de wize besjongt se it wûnder.

Goede poëzij fiert in guerrilla-oarloch ûnder de lêslampe. Allinnich dêr kin it wurd knalle sa’t it knalle kin. Beng! Wer in wegenbelêstingfrije middenklasse bolide tusken Tsjummearum en Minnertsgea fan de dyk ôf sketten.


.

Hank Williams - I Saw The Light

Hank Williams - Ramblin' Man

dinsdag 13 maart 2012

'Duorsumens' op nije cd Gerrit Breteler

Op FaceBook hie ‘k der al efkes melding fan makke, mar hjir noch net. In pear wike lyn ha 'k de nije cd fan Gerrit Breteler heard, dy't earne yn it foarjier ferskine sil.

Geweldige skiif.

Nóch better, wol ik leauwe, as syn earsteling 'Lit ús dêrom drinke' (út 2004 alwer). Gerrit is ien fan it hantsjefol minsken yn de Fryske muzyk dy't werklik wat te melden hat. Foar it cd-boekje ha ik koarte ynliedinkjes skreaun op de nûmers.

Hielendal geweldich is dat foar ien fan de nije nûmers de tekst fan myn fers 'Duorsumens' brûkt is. Fansels is dat it bêste nûmer op de skiif! It fers is earder al publisearre as part fan de Koppermoandeiprint 2011 yn de LC en op in ansichtkaart fan it Historisch Centrum Leeuwarden - en no dus op muzyk set.

maandag 12 maart 2012

The Perishers - Let's Write Something Down

Myn iepen hân

Jan Wybenga - Aisikersfjild

Hjir lei it blok fan de pols,
rustich fan oer,
tusken de bjinten, de rusken
oan de nútbrune wjittering,
dêr’t sulverkraal blonk
om smaragdgriene linten
fan flotgers.

It wetter fan de kaart,
bleau dit in daaldersk plak
om it hear oer te eagjen:

de grûn nei tûzen kear maitiid
yn ien moarnsskoft skeind,
blet op it spoar fan de dragline
yn bont ferskaat fan kleuren.

Skoar en moedsum seit de wyn
it ûnk fan de onlijige tiid.

De sypeagjende sinne
teraant oranje
yn it rampich swart.

Gjin fûgel te hearren.

Huorrich blinke bylâns
by foarrie oanleine strjitten
de proastige makeldersbuorden.

Us fjild ferkocht en ôflevere
dêr’t wy by wiene.


.
NB: 'Aisikersfjild' is in net-datearre en net earder publisearre fers út de neilittenskip fan Jan Wybenga. It is ien fan syn mear as hûndert net-publisearre fersen dy't opnommen wurde yn de meikoarten by Frysk en Frij te ferskinen Samle fersen.


.

donderdag 8 maart 2012

KOLLUM (30): Kantelje it Frysk, eksit minderheidstaal

Wat is it ferskil tusken ‘Praat mar Frysk’ en ‘Ik praat Frysk’? Dat is dúdlik: it earste is in oanmoediging: toe mar, doch it mar, praat mar yn dyn eigen taal. It mei wol… wy sille dy wol helpe. It twadde is de konstatearring fan in feit, mei útrinners nei in begjinselferklearring.

It earste is in striidrop, in refleksje fan emansipaasjedriuw; it twadde jout allinnich de oantrún fan it foarbyld. It earste is in produkt fan hûndert jier Fryske taalstriid, it twadde komt fuort út nij taaltinken.

De sessys fan de bidbookgroep Koöperaasje 2018 oer de fernijing fan Ljouwert en Fryslân smite sa út en troch ferrassende ynsjoggen op. Juster gie it – ûnder mear – oer taal en 2018: op hokfoar fragen wolle wy in antwurd sykje? Ien fan dy fragen hat te krijen mei bylden, selsbylden en foaroardielen fan en oer minderheidstalen en de sprekkers derfan.

Sprekkers fan in mearderheidstaal fine sprekkers fan in minderheidstaal al gau achterlik en boers, bygelyks. En dêr komt noch by dat sprekkers fan in minderheidstaal sels faak ek net sa heech rinne mei de eigen sprake. Sjoch mar nei it Frysk: wat kinst dêr ûnder Wolvegea mei? De fraach is dan: hoe kin 2018 helpe om sokke bylden en selsbylden by te stellen?

In ‘oudere jongere’ lykas iksels, dy’t al moai wat Fryske kilometers yn ’e skonken hat, sil it antwurd al gau sykje yn in radikalisearring fan de emansipaasje. Better ûnderwiis, mear oerheidskampanjes, koartsein: yn in yntinsivearring fan it âlde Bildungsideaal. En dêr is fansels ek neat mis mei. Mar de praktyk wiist út dat it net genôch is. It is in beneiering dy’t al sûnt de Jongfriezen topdown tapast wurdt en dy’t ús – yn de ‘glokale’ wrâld fan hjoeddedei – driget op te sluten yn in soarte fan grimmitich taalminderweardichheidskompleks. Mei alle omtinken foar de eigen nâle dy’t dêrmei mank is.

Ommers, it ideaal dat achter dizze beneiering sit, de ferlossing, de berte fan in ‘folweardige’ Fryske standerttaal, fynt yn de praktyk mar hieltyd nét plak…

Tiid foar oar tinken, fynt 2018. Kantelje it Frysk, eksit minderheidstaal. It Nederlâns is tenei yn Fryslân in minderheidstaal!

Ik praat Frysk. Wat in oar praat, moat hy witte. Slach my net om de earen mei myn flaters. Dat ik myn eigen taal (noch) net goed prate en skriuwe kin, is gjin probleem mar in yrrelevant gegeven. Wat nukt dat? It lost him fansels wol op. Sterker noch, it is in utering fan selsbewustwêzen. Frysk is cool. Ik wurd net goed fan de kommaneukerij fan dy djipfriezen. Lit my Frysk sms’e yn myn sels optochte fonetyske stavering!

Durk van der Ploeg lês ik letter wol.


.

dinsdag 6 maart 2012

God

Op it strân litst fuotleasten achter,
sizze se.
Mar de geast lit him oeral sjen.

Yn de yn- en útlis fan de wet,
yn it witten wat al kin en wat net.
Yn it draven fan eagen, wûnderlik.
Yn it folgjen fan de kat, linich foarmjûn
op syn slûpsk paad nei de spotske protter.

Mean in earste sneed fan de ivichheid,
neam it ljocht meitsje yn ’e moarntiid,
dûkelje yn ’t binnenst’ fan bergen noch
in protsje goeds op út dyn geast en doch
tafallich gjin minske kwea. As niiskrekt
sein is dat ljocht op snein net fersillet en
leafde net ferflein is, dan tink ik, ik ha gjin
wurden oer foar dy. Se stean heukerjend
achter it stikeltried datst deromhinne liigd
hast, stil op in pak ivich-ûnútsprutsen snie.

Lykwols leau ik,

ik sis dy likefolle as do my.
Ut it seepokkehout fan de jutter binne wy
en alsa it riedsel lyk út ’e bek stapt.
It thúskommen út de bergen,
it loslitten fan it strân,
it útplúzjen fan skieppewol,
it oerspyljen fan jins hân.

Oerbosken fan iepenbiering.




.

Who don't love Courtney Love singing about love

donderdag 1 maart 2012

STUDIO OUDEBILDTZIJL (20): Grote schoonmaak in festivalland

Overgenomen van de Contrabas, eindelijk een nieuwe aflevering. Deze keer over poëziefestivals:

Of de poëzie nu uit de huiskamer wordt verbannen naar de rokerige cafézaal of de frisgroene doorgangen van het stadspark, feit blijft dat Erato en Terpsichore van die exodus koppijn krijgen. Dat deze muzen van hymne en lyriek zich niettemin willoos laten wegvoeren uit hun natuurlijk theater zal dan ook alles met hun onderhorigheid aan de egomanie van de tijdgeest te maken hebben. En niets met werkelijke belangstelling bij hun beider beulen voor poëzie.

Is toch leuk, een poëziefestival? Of je blijft bivakkeren en potdicht beneveld raakt van alle lyriek die over je uitwaaiert, of dat je maar een paar uitgesproken dichtregels proeft als oude wijn en vervolgens, spiritueel verrijkt, afdruipt omdat je nog nasi-bamivlees moet halen bij de Aldi, dat maakt eigenlijk niet uit. Je hebt je vermaakt!

Of je het mysterie achter de woorden kunt aanwijzen? Dat kun je niet. Want daar staat de volgende dichter alweer te oreren, al dan niet op de beat van iets dat lawaai bij de woorden maakt. Of je des dichters dwarsverbanden tussen woord zus van regel zo en woord zo van regel zus opmerkt, is to-taal on-be-lang-rijk. Het gaat er maar om dat je even een idee hebt gekregen van de dichter. Hoe lang zijn neus is en hoe rond haar gezichtje. Hetzelfde gaat op voor dichters, maar dan andersom.

Wie in de veronderstelling verkeert een handvol heuse gedichten te hebben geschreven, kan zelfs solliciteren. Naar een plek op het festivalpodium.

Solliciteren, veel gekker moet het niet worden. Bij Dichters in de Prinsentuin is het al sinds jaar en dag usance dat een kleine dichterselite voor een optreden wordt uitgenodigd, terwijl de grote massa eerst werk moet insturen. Waarvan een deskundige jury dan iets vindt. Duim omhoog betekent kom maar op, duim omlaag taai maar af. Bij Onbederf’lijk Vers, dat zich het “grootste gratis toegankelijke poëziefestival van Nederland” noemt, werkt het precies zo. En er zijn vast meer voorbeelden te vinden. Het sterft immers van de poëziefestivals. Er is een heuse poëziefestivalplaag in Nederland, van daarboven gezonden om ons op nog onontdekt talent te attenderen.

Zouden sociale dienst en UWV zo’n sollicitatie accepteren als een poging tot het vinden van werk? Wordt het schrijven van festivalgedichten wellicht vermeld in de werkmap en voorzien van een goedkeurende krul van de werkcoach? Hoeft zo’n dichter dan wellicht geen wortels van plastic siergras te kortwieken? Ik hoop het maar. Dan zijn de gekalligrafeerde, ingestuurde en door een ballotagecommissie beoordeelde maar helaas te licht bevonden gedichten in ieder geval niet voor niets geschreven. U hebt talent, probeert u het volgend jaar vooral weer.

Waarom gebeurt zoiets? Waarom laten would-be dichters zich zulke vernederingen welgevallen? Nou ja, dat is bekend, alles voor drie minuten roem. Maar waar halen de organisatoren van zulke festivals eigenlijk de gore moed vandaan om minnaars van de poëzie te degraderen tot colporteurs van het woord?

Twee redenen. Subsidieverstrekkers stellen als voorwaarde dat een poëziefestival, hoewel uit de aard der zaak een elitair samenzijn, gedragen dient te worden door een zo breed mogelijke groep optredenden. Om te laten zien dat ze ons geld niet verbrassen aan maar weer een gevalletje ons-kent-ons. En natuurlijk om de cultuurproductie in brede zin te bevorderen. Tweede reden is de drukke agenda en het (altijd) beperkte budget van de organisatoren. Die ontdekken liever nieuw talent dat per toeval in hun brievenbus ploft dan dat ze zelf tijdrovend verkenningswerk doen.

Zo langzamerhand wordt het tijd voor een grote schoonmaak in festivalland. Niet om al die honderden podiumhongerige, nog net niet belauwerkranste dichters de toegang tot de eeuwige festivalvelden te ontzeggen. Nee, om te zorgen dat festivals gaan waarover ze zouden moeten gaan: over Poëzie.

Ik stel mij de ideale wereld als volgt voor. Er wordt geen gedicht meer voorgelezen zonder dat de tekst te volgen is op een groot scherm. Er wordt geen dichter meer het podium opgesleurd zonder dat het publiek een idee is meegeven over thematiek en strekking van diens werk. De sollicitatieplicht wordt afgeschaft; een dichter treedt slechts op uitnodiging op. Deelnemende dichters dienen minimaal een half uur te vullen met poëzie. Deelnemende dichters rekenen daar minimaal het tarief voor dat wordt gehanteerd door de Stichting Schrijvers School Samenleving. En krijgen dat ook uitbetaald.

Zo. Erato en Terpsichore knikken. Alsof ze willen zeggen: dank dat je ons wilt redden van het lollytaartmaken en het hondenkussenvullingknippen.


1 maart 2012

KOLLUM (29): Jou ús in regionale krante

Ik lies op liwwadders dat âld-haadredakteur fan de Leeuwarder Courant Rimmer Mulder – grif mei stipe fan de tsjintwurdige haadredaksje – yn ’e pleit is foar oerheveling fan oerheidsjild fan de regionale omrop nei de regionale krante.

Dat is sokssawat as de NRC dy’t freget om stipe fan de NOS. The Sun On Sunday dy’t jild opeasket dat foar de BBC ornearre is. It is de wrâld op syn kop sette.

Dik trije jier lyn skreau ik op in earder weblog in lang stik oer de takomst fan de regionale krante, mear yn it bysûnder de LC. Myn bewearing wie dat de LC allinnich oerlibje kinne soe as regionale krante as er him tenei folút rjochtet op it regionale nijs. Dus gjin lanlike en mondiale kwestys mear op de foarside, net langer de eigen aginda diktearje litte troch De Wereld Draait Door, mar tema’s dy’t yn it eigen ferspriedingsgebiet spylje serieus nimme.

De haadredaksje wie doe in bytsje lilk op my. “Ferried,” rôp Wio Joustra.

De LC tinkt noch altyd dat er heal Volkskrant, heal krante foar Fryslân wêze kin. Mar dat kin net, bewize de ferpiterjende oplages en dito adfertinsje-ynkomsten. Dus der moat wat barre. Mar wêrom dan meilifte wolle op it besteansrjocht fan in oar? Omrop Fryslân is in hiel oar medium, mei in oar publyk, mei in oare taakstelling ek. De Omrop is bygelyks ien fan de pylders fan it Frysk. Wat fan de LC net sein wurde kin.

In miskien noch wol belangriker argumint is de diversiteit yn it Fryske medialânskip. In moloch LC-Omrop soe desastreus wêze foar it konkurrinsjeklimaat dat sjoernalisten normaliter by de lês hâldt. No is dy diversiteit al fier te sykjen, meidat it iennichste oare Fryske deiblêd, it Friesch Dagblad, eins te lyts is om op alle fronten tsjin de LC oan te kinnen. De LC wol blykber ek it lêste bytsje konkurrinsje útskeakelje. Eigen krante earst! Guon redaksjes gedrage har no al as in lyts polytburootsje, dat sil dan allinnich noch mar slimmer wurde. Fataal foar de regio, sokke kartelfoarming.

Fansels sit de LC yn de hoeke dêr’t de klappen falle. De fuzy mei boekebedriuw VBK hat net it soelaas brocht dêr’t op hope waard, sterker noch, troch wanbelied fan de konsernlieding driget it krantebedriuw meisleept te wurden yn de delgong fan it boekebedriuw. Gefolch: de krante hat gjin jild om op eigen manneboet nije inisjativen te nimmen, bygelyks in eigen tillevyzjestjoerder te begjinnen. Dus besykje se earst mar ris om in tillevyzjestjoerder kado te krijen.

Oan de Sixmawei wurdt wachte op in ynvestearder, in prins op it wite hynder dy’t de krante rêde sil. En salang’t dy him net oantsjinnet, om’t it ekonomysk klimaat dêr no ienris net neffens is, kin altyd noch lobbyd wurde by… de oerheid. De mem fan ús allegear. Op kosten fan… ús Omrop.

Folle better soe it wêze om dochs noch mar ris fûneminteel nei te tinken oer wat it eins betsjut om in regionale krante te wêzen yn Fryslân.


Sjoch ek op de NachtRider: 'De falske jammerklacht fan NDC-direkteur Gert Jan Oelderik'
.

Bidbookgroep 2018 freget ideeën