De iensumens fan in fers yn in lytse taal

Us opferve eagen wienen al wat skimerich, lykas it plein. 
De strjitlampen hienen in halo yn 'e hjerstmist.  
Do hiest dines dien. Ik mines. Geast en mûle 
stienen model. It fierdere is net dreech te rieden. 

Wy foelen yndie yn de bespotlike fontyn foar it hotel. 

Us earen hearden folle. Wat in koekút oer in parkjûn song, 
hoe't in parade troch de Leienske strjitte gong,  
of yn Ljouwert mei banieren oer de Nijstêd; 
en dat by jim yn 'e maityd it wetter oan de blikke ta kaam. 

It paradysfolk kaam út de skouboarch nei bûten ta 
om nei ús spetterjen te sjen. De driuwende rinkelbel 
fan de lêste tram wie in wekker - de net te kearen berte 
fan fers twa. Fearren en spikers om op te lizzen foar letter. 

Oan 'e oare kant lei ús heitelân. 
Inkeld in fear joech tagong. 
En dan twaris klopje op 'e doar, en 'nim my net kwea ôf' sizze,  
en fan wa't jo dan ien binne. 

Do wiest immen. Do diest derta. 
De iensumens fan in fers yn in lytse taal is net te ferdragen.


.

De dobbe

Achter de feart, in smelle sleat rint der net hinne, 
yn lân dêr't inkeld boeren komme kinne, 
lei in dobbe, dêr't ûnderwettersliners - 
gjin swimbad foar doekje-derom-winers - 
har klykjes foar de winter snaaiden 
fan 'e boaiem en út de glorieuze reiden. 
Doe't se kamen, wie it stil. De binnensee 
(it simmersk drinkplak foar it toarstich fee) 
yn sulverglinster brocht in ûnwaarsdûns 
fan jildskodders en 't ynvestearringsfûns. 
Skrabbers, graafmasines griepen, in pomp 
ferlege de spegel, in kop-hals-romp 
baarnde droechlein nei in wjerljochtflits 
as fakkel ôf op ien fan Fryslâns grutste hits. 
Sa't yn 't begjin de wyn de reiden rekke, 
troch inkeld wyn te wêzen geasten wekke, 
en tûzen pinnen giene oer it blau papier 
mei grien-giele plommen, samar foar de sier, 
dat wie 't earste teken fan terminaal: 
in wynmûnepark, bird killer yn subgroepstaal. 
Spoken word wit gobbe, hobbe, kobbe, 
krobbe, snobbe, wobbe: dat rimet noch op dobbe. 
Lykwols hat it ding syn eigen namme net mear - 
hy frear ticht, foar de lêste kear. 
Wylst ûnder de yllegaal ferpleatste grûn 
de rintenierjend boer syn kowepaadsje rûn 
achter in fergetten wûnder oan, sis 'stûne' - 
dat syn grûnbewurkershert ferwûne 
mei pine om fan dat stuit ôf, fan dat krekte plak, 
te klimmen by de wâl op, út 't ûnderierdske dak -, 
klom ik út wat in dobbe west hie in mêst yn, 
fan 'e gerzen ôf oant yn 'e hege wyn. 
Dy't my beetkrige en nei it loftrom luts, 
dêr't men de hiele werklikheid yn alle talen bespruts, 
en goeried hawwe woe 
wat wurd it boek út koe.


.

Evangelist

't Aardich represintative strjitsje 
rint east-west boppe de slieperdyk 
skyndea op godfergetten braaklân út 
en dêrachter spat skom. 
It is neamd nei in evangelist, 
in ielheak yn in see fol sielen. 

Sa bewarje ik de fierte foar it ferjitboek. 
De minsken yn myn strjitte ken ik net. 
It earste hûs, earste blok eastkant 
wurdt útromme. Trekkertsjilfivers 
rinne leech op in stuit. De minsken 
yn myn strjitte kenne my ek net - 

Krysttiid is kommendewei. 
Fannacht makke ik al in sliepplak rom. 
Mar de besite wie foar buorman 
en berne wurdt der by him neat 
oars as âld sâlt swit, drippend op 
in leanstrook mei bruto/netto. 

Yn 'e moarntiid komt Omrin. 
In tichtklappende doar fan de DHL. 
De restaurearre klok slacht wer oan 
as in tamtearre hiemhûn op in struner. 
Sil ik it lang om let weagje doare 
en rin nei de by de dyk sette klikobak,

om myn jongesstim derút, 
myn ûnfergonklik masterstik deryn, 
en, by tiid genôch foar 't de hakselauto komt, 
ek it idee dat de ôfstân 
tusken pandeksel en bakboaiem 
net folle grutter is as yn myn dreamen? 

O ja - ik ha in warskôgingsboerd 
'Wurk yn útfiering' foar it rút. 
Immen fierderop hat: 'Boukavel te keap'. 
In slûchslimme kat tripket op in protter ôf, 
mar dy is ek net fan juster 
en flechtet fuort yn Google Maps.

.

De ballade fan de ammoniakútstjit

Ik jarre hoop yn bange dagen, 
ik skiet sân kleuren dy't ferfagen, 
myn opkeamerpop en weinhokrock 
nei sneons ús mem har grientesop. 

Myn dongoplizzers weagerij 
die ek wat bargestront derby. 
Campina hat it rap ferjûn - 
de wielde hat de greide fûn. 

De Rabo derûnder, strontstruie mar! 
It stonk wol oars, mar 'k hie gjin kar: 
wer alle fuotten fan 'e grûn, 
de maityd is foargoed begûn. 

No wol it oars ús lânsregear: 
ammoniak, dat mei net mear. 
Ik stjer as ik it riedling wit - 
wêrhinne moat ik mei myn shit? 

Guon sizze: op nei 't haadkantoar! 
Mei bus en trein, oer dyk en spoar, 
of nee, yn trekkercabines fansels, 
sa noflik airconditioned rebels. 

Mar 't grutkaptaal docht poen derby, 
gjin stront mar bûter yn de brij! 
Ik stean wer klear foar de ôffalrace 
yn tsjinst fan jinse poepsinees. 

As de lêste fûgels op 'e hikke 
noch efkes langer hjir oer kikke, 
dan, fuck them all, krij ik myn buks 
en banjo beet en sjong ik grutsk: 

ik bin in redneck dy't neat wit, 
sjuch hoe 'k de ljip syn nêst út shit, 
ha argewaasje by de fleet - 
it paradys boeit my gjin reet. 

Mei alle tsjinstân út 'e wei,
tink ik gjin tel mear langer nei. 
Ik toets de krekte sifers yn 
by maitydswaar en sinneskyn. 

De druk nimt ta yn alle slangen, 
de kleur ferdwynt fan elkmans wangen, 
neat krûpt of hipt of rint hjir mear 
om't Frankenstein krijt 'n liening klear. 

De hobbel moat de grûn gelyk, 
de flear derút foar 't molkfabryk, 
de sleat sil rjuchter foar de fla 
op wei nei kommunistysk Sina. 

Dan stap ik yn myn pick-up truck, 
ik bin in boer en what the fuck. 
Ik bin sa rjuchts as it mar kin, 
op kij ha hippys gjin ferwin. 

Ek amtners en har moaipraat net:
it is de boer dêr't elk fan fret. 
Fertsjinje ik neat yn 'e oere; 
wolsto my yn it ûnleech stjoere? 

Folumeknop giet no op tsien. 
Wat hawwe wy wol net gemien: 
as 't net derút wol, rinn' wy bryk, 
stiet alles stil op 'e autodyk. 

Ik jarre hoop yn bange dagen, 
de wite wask koe oer de hagen. 
It spul dat is rjucht ta rjucht oan 
ta yn de grûn alhiel bedoarn. 

Systemen dêr't ik yn skûlje kin 
wol oant ik frij noch boer mear bin, 
mar subsidiearre ammoniakredusearder 
of dikbetelle natuerbehearder. 

En siedzje 'k blommen yn 'e grûn 
fan hegerhân te bloeien jûn,
dan komt it folk út buorrens wei 
mei 't nijs en lege flessen mei; 

de luchtmacht hat de boerebetsjoening 
werombombardearre ta biobedoening 
mei syn sirurgyske presisy 
en ek in hântaast fan de plysy. 

Sa komt de regionale merk 
yn 't boek fan de Campina-klerk, 
en bliuwt de bliksemse bargestrontstank 
op 'e burelen fan 'e jarrebank. 

De rintmasters hawwe wierheid sein. 
Dit grapke rint al hast nei d' ein. 
De kwestje fan ammoniakútstjit 
net skytrich oanpakt nei 't ik wit, 

strykt greiden oer in frisse wyn 
mei eat fan pypkeniel deryn. 
Dêr yn dy hoeke fan it fjild 
stiet stil de man fan 't grutte jild; 

it fearreguod yn 't nije jier, 
it fljucht en wrakselt, tsjettert, tsiert, 
de ljippen ha piken, wa wit fan wa, 
Beitske hat ien en Bjoekje hat twa!

.

It Taalweb Frysk hat in bjuster brek

Sûnt 2 febrewaris 2015 stiet it Taalweb Frysk online. It is in portal, ûntwikkele troch de leksikografen fan de Fryske Akademy, mei helpmiddels 'foar elkenien dy't Frysk skriuwe wol'. Dat Taalweb Frysk, mei 'in ferskaat oan fergees digitaal skriuwark', is hjir te finen. Ik meitsje der in protte gebrûk fan en ik kin it fan herten oanbefelje - mar ien ding kloppet net. 

Nét elkenien dy't Frysk skriuwe wol hat der genôch oan. 

Nota bene Fryske skriuwers en dichters nammentlik falt dalik op dat it Taalweb Frysk in bjuster brek hat: de twa monumintaalste wurdboeken dy't ús taal ryk is, it Friesch Woordenboek (diel 1, diel 2 en diel 3, 1911) fan Waling Dykstra en it Woordenboek der Friese Taal/Wurdboek fan de Fryske Taal (WFT, 25 dielen, 1984-2011) binne der net yn opnaam. 

De wurdsykfunksje fan it Taalweb jout ynformaasje út mar fjouwer Fryske wurdboeken: 
* Frysk Wurdboek Frysk–Nederlânsk fan Jacobus W. Zantema (1984); 
* Nederlânsk–Frysk Wurdboek fan Willem Visser (1985); 
* Frysk Hânwurdboek (2008) fan Pieter Duijff, Frits van der Kuip, Rienk de Haan en Hindrik Sijens; 
* Juridysk Wurdboek Nederlânsk–Frysk (2000) fan Pieter Duijff. 

En men is net fan doel om it Friesch Woordenboek en it WFT ta te heakjen, sa meie wy begripe út de formulearring: 'Yn in letter stadium wurde noch inkelde wurd- en terminologylisten oan dit portaal taheakke'. Listen wol, gjin wurdboeken. 

It is net goed te begripen wêrom't de twa belangrykste wurdboeken út de skiednis fan de Fryske taalwittenskip ûnder de digitale toanbank hâlden wurde. Is dat om't it histoaryske wurdboeken binne, dy't wurden opnimme út de hiele skiednis fan it Nijfrysk - dy't dus nét inkeld opnimme wat men út didaktyske en ûnderwiiskundige (bewegings)oerwagings gaadlik achtet om by 'elkenien dy't Frysk skriuwe wol' yn it omtinken te bringen? Binne foarkarswurdlisten en 'griene boekjes' net genôch - moat no ek noch in part fan de taal kidnapt wurde troch it te feroardieljen ta wurdboekkundige ûnsichtberens? 

Of is de ûnsichtberens fan de twa belangrykste wurdboeken yn it Taalweb inkeld mar om't it WFT sûnt 2010 fia in oare portal te trochsykjen is, en it Friesch Woordenboek troch de DBNL as kopy op it www set is? Dat soe net in hiele goede reden wêze. Want sa'n Taalweb-portal is no krekt bedoeld om boarnen byelkoar te bringen op ien plak, sadat men net oeral mar hinne surfe moat. 

As skriuwer, as dichter, as brûker fan de taal foar keunst, kin men inkeld mar derfoar pleitsje om dat nuvere beslút op 'e nij te besjen en dy beide wurdboeken yn it Taalweb op te nimmen. Om in idee te jaan fan de ferskillen tusken de hjir neamde wurdboeken, haw ik ien foarbyldwurd naam: it wurd 'bjuster'. 

Wat sizze de boeken oer de digitale taalkrimp? 

Friesch Woordenboek, diel 1, side 187 
Adj. & adv. bijster, wonder, zeldzaam, vreemd, zonderling. Ook byster. — [In] bjuster freamd djier, G. J. I, 16. — Bjuster! ik baern troch dyn kjeld, Ibid. 25. —Freamde, bjustre, wond're dingen. Ibid 33. 
vervaarlijk, geweldig, groot. — Bjustere skea, G. J. I, 159. 
afschuwelijk. . . . bjustere skelmdied, G. J., II, 75. 
— Bjuster waer, onstuimig weer. — De bern binne sa bjuster, wy krije hirde wyn, ha 'k soarch. — It ien of 't oar of immen bjuster weze, missen, verloren hebben. — Nou bin 'k us hele jonge bjuster, heb hem uit het oog verloren. — Ik bin myn nille bjuster, die is zoek. De sliep bjuster. —It boekje bjuster, Ned. de plank mis. Ook: van de wijs, in de war. — It spoar bjuster, van 't spoor, op den dwaalweg , in de war. Vgl. spoarbjuster. G. Jap. I , 19. — v. Blom, 44. 
adv. zeer, heel. Bjustere dom, forlegen, frjemd, lilk, mâl, enz. -- It is hjoed den bjustere myld, R. ind T.2, 81a. — G. J. II , 79 ; I , 26. — ZWh. met Hl., Kolluml. en Stadfr. byster ook in de volgende samenstelling. 

WFT
Accent: 'bjuster. Woordsoort: bnw., bw. Modern-Nederlandse lemmavorm: bijster. Uitspraak: bjöstər. Datering: ca. 1807→ Varianten: byster. Accent: 'byster, Commentaar: (weinig gebruikt) (alleen in bet. 2), Uitspraak: bistər, Datering: 1821→, Flexie: Comp. bysterder, bysterst. Commentaar: De vorm byster volgens Fr.W. [1900] in ZWh. met Hi., Koll. en Sta.; volgens HOF, dialectgeogr. 240 [1933] overal bjuster, doch daarnaast, langs de oostelijke grens, soms byster. 
Dialect: Schiermonnikoogs bjostər, bistər, Terschellings böstər, Hindeloopens bistər. Etymologie: Nederlands bijster, Duits biester. 
Bijster 
1. wonderlijk, vreemd, ongewoon. 
2. zeer, erg, in hoge mate. 
3. buiïg, onstuimig, onbestendig (van het weer). 
4. roerig, ongedurig (van levende wezens). (weinig gebruikt). 
5. verwonderd, bevreemd, verbaasd. 
6. in: Bjuster meitsje, reitsje, wêze, wurde, zoekmaken, ontstelen, bijster raken, zijn worden. 
Zegswijzen: 
It boekje bjuster, het mis hebben, abuis zijn, op de verkeerde weg zijn. Fr.W., [1900]. 
Dy op di wyn ind di frouliu tîdet is it boekje biúster, die op de wind en de vrouwen vertrouwt komt bedrogen uit. HALB., Lex., 369 [a. 1869]. 
7. afhandig. (weinig gebruikt). 
Afleidingen: ferbjusterje. 
Samenstellingen: paad-, spoarbjuster.

Frysk-Nederlânsk Wurdboek (fia Taalweb) 
Oersetting: bijster 
1. wonderlijk, vreemd, ongewoon. 
[Taaleigen] Dat liket bjuster. Bjuster waar, onstuimig weer. De bern binne bjuster, roerig. 
2. zeer, erg, in hoge mate 
Bjustere dom, mâl. In bjustere benearing. 
3. verwonderd, verbaasd 
Bjuster opsjen 
4. kwijt, zoek 
It boekje bjuster wêze, het mis hebben, abuis zijn; op de verkeerde weg zijn. De sliep bjuster wêze, de slaap niet weer kunnen vatten. Immen, eat bjuster wêze, iem., iets missen. 

Frysk Hânwurdboek (fia Taalweb) 
Kwyt, net mear wittend 
Eigenskipswurd, [bjöstr] bjusterder, [bjöstrdər] [bjöstədər] , bjusterst [bjöstrst] [bjöstəst] 
Oers. bijster 
it boekje bjuster wêze, it mis hawwe; op it ferkearde paad wêze 
bjustere dom/ferlegen/lilk/mâl, tige, bûtengewoan dom/ferlegen/lilk/mâl 
eat bjuster meitsje/reitsje/wurde, eat weimeitsje, kwyt reitsje 
bjuster opsjen, nuver opsjen 
it paad/de sliep bjuster wêze, it paad net mear witte/net sliepe kinne 
bjuster waar, frjemd, buiïch waar 
1. Betsjutting (fr): kwyt, net mear wittend, frjemd, nuver, bywurd|tige, bûtengewoan.

Gearfetting: 
It Friesch Woordenboek neamt as betsjuttingen yn ûnderskate konteksten: wonder, zeldzaam, vreemd, zonderling / vervaarlijk, geweldig, groot / afschuwelijk / onstuimig / missen, verloren hebben / de plank mis, van de wijs, in de war / zeer, heel; 
It Woordenboek der Friese Taal: wonderlijk, vreemd, ongewoon / zeer, erg, in hoge mate / buiïg, onstuimig, onbestendig / roerig, ongedurig / verwonderd, bevreemd, verbaasd / zoekmaken, ontstelen, bijster raken, zijn worden / afhandig; 
It Frysk-Nederlânsk Wurdboek: wonderlijk, vreemd, ongewoon / onstuimig, roerig / zeer, erg, in hoge mate / verwonderd, verbaasd / kwijt, zoek; 
It Frysk Hânwurdboek: kwyt / net mear wittend / frjemd, nuver / tige, bûtengewoan. 

En hjirmei lit ik, hoopfol, de saak mar efkes gewurde.

.

Townes Van Zandt - Nothin'

The Doors Live in Detroit 8-5-1970

Frysktaligens folle grutter as tocht wurdt

Dy't witte wol hoefolle persint fan de ynwenners fan Fryslân harsels as Frysktalich beskôgje, is noch net jierdei. Dat sit sa: men wit it net. Undersiken binne der by 't soad, mar oft se allegear like betrouber binne is mar de fraach. Boppedat binne se net goed mei elkoar te ferlykjen: ûndersyksfragen en ûndersykspopulaasjes rinne útinoar en de ûndersyksmetoaden binne faak ek net ideaal. 

De Partoer-ûndersikers befregen yn 2014 it Fries burgerpanel op har memmetaal. Fan de panelleden joech 47 persint oan it Frysk as memmetaal te hawwen. 

'In 2014 sprak nog 32% van de ouders en kinderen meestal Fries', konkludearre Geert Driessen (eks-Radboud Universiteit Nijmegen) yn 2016 út in ûndersyk ûnder bern yn it primêr ûnderwiis. 

Yn 2017 publisearre de Fryske Akademy de taalsosjologyske survey Taal in Fryslân: de volgende generatie. It oantal húshâldens mei Frysk as memmetaal is 'onder de 50 procent gezakt', wie it nijs. In symboalyske grins wie alarmearjend trochbrutsen: foar it earst soe minder as de helte fan de Friezen it Frysk as memmetaal hawwe. De provinsje Fryslân reagearre mei in (net mear beskikber) parseberjocht dat de kop meikrige: 'Minder frieszinnig, meer meertalig' (as hat it ien wat mei it oar te krijen). 

Mar no hawwe wy, sûnt 5 desimber, in moai sinteklaaskado, ek noch de sifers yn it rapport fan de ryksynspeksje oer it Frysk ûnderwiis. En dat rapport liket dochs wat in oar ljocht op de saak te smiten. 

De ynspeksje hat 10.109 learlingen fan de groepen 6, 7 en 8 fan it primêr ûnderwiis mei in enkêteformulier befrege en 1.025 learlingen út de ûnderbou fan it fuortset ûnderwiis. Dit ûndersyk hat de grutste ûndersykspopulaasje fan allegear. Ien fan de fragen wie nei de thústaal: wat wie har memmetaal? Yn it ljocht fan de hjirboppe oanhelle eardere ûndersiken binne de útkomsten op syn minst opmerklik: 

Fan de learlingen yn it primêr ûnderwiis seit goed 56 prosint dat se Frysktalich binne. (side 26) 

Fan de learlingen yn it fuortset ûnderwiis [ûnderbou] seit trochstrings 6 op de 10 dat se Frysktalich binne. (side 28) 

No efkes wat redenaasjes fan in, tajûn, statistyske leek. Wy kinne - sjoen wrâldwide ûntjouwingen as globalisearring en massamediatisearring, sjoen de tanimmende sosjale druk op foaral jonge minsken om Hollânsk te praten, en sjoen de lege maatskiplike status fan it Frysk - leau 'k wol feilich oannimme dat de Frysktaligens ûnder âldere minsken grutter is as ûnder jongere. 

Twads witte wy ek dat de populaasje Friezen âlder as in jier as fyftjin folle en folle grutter is as de populaasje Friezen ûnder dy leeftydsgrins. 

Ergo: as de sifers fan de ynspeksje klopje, dan leit it yn 'e reden dat de Frysktaligens ûnder de hiele befolking yn Fryslân noch in stik heger leit as de 56-60 persint út it rapport fan de ynspeksje - sifers dy't al folle heger binne as de risseltaten fan de hjir earder neamde ûndersiken. Dat soe dan prachtich nijs wêze.

Dat de Fryske taal hieltyd minder faak troch âlden trochjûn wurdt oan har bern, sa't Driessen konkludearre, makket blykber net hiel folle út. Henk Wolf hat earder alris op dy paradoks wiisd.  It soe in goed ding wêze as de provinsje Fryslân foldwaande budzjet frijmakke foar in ûndersyk dat oan alle twivel in ein makket. Sis mar, de mem fan alle ûndersiken. 

Kennis is macht, is it sizzen. Of jildt te uzes: macht fart wol by ûnwissens?

.

Ryksynspeksje is in segen foar it Frysk ûnderwiis

Sizzen is neat, mar dwaan is in ding. Frysk yn it primêr en fuortset ûnderwiis. Sa hjit it rapport dat de ûnderwiisynspeksje fan it ryk juster publisearre hat oer de te beskriemen stân fan saken yn it Frysk ûnderwiis. It is hjir del te laden. It is in oer alle boegen ferûntrêstigjend rapport, en alle leafhawwers fan it Frysk en de Fryske kultuer soenen it eins út 'e holle leare moatte. Wat sis ik: it soe side foar side oan de foardoar fan it Provinsjehûs spikere wurde moatte. 

Ik sil it hjir net gearfetsje. Elk kin der sels kennis fan nimme (hâld dan wol de bûsdoek by de hân). Oft it no oer de hâlding fan skoalbestjoeren foar it ûnderwiis yn it Frysk oer giet, of oer de 'learsumens' fan de lessen Frysk, of oer it tal learkrêften Frysk mei foech, of oer it responspersintaazje fan skoalhaden en -direkteuren op de ryksenkête, of oer it tal learlingen fan hafû en twû dat Frysk as eksamenfak kiest - men moat derfan gûle, en werklik net fan it laitsjen. 

Ien ding wol ik hjir wol neirinne, en dat is wat de ynspeksje seit oer it provinsjale ûnderwiisbelied. Want dát belied is ommers it dúdlikst ynset fan polityk: fan direkte demokratyske beslútfoarming yn Provinsjale Steaten en fan de amtlike ferwurking dêrfan. It giet dan foaral oer it fêststellen fan de saneamde 'kearndoelen' foar it Frysk ûnderwiis en oer de ûntheffingen dy't de provinsje ferliene kin oan skoallen (fia it takennen fan saneamde 'taalprofilen') fan de ferplichting om alle kearndoelen ek nei te stribjen, dat wol sizze, dêr passend ûnderwiis foar oan te bieden. 

De kearnpassaazje oer it kearndoelebelied fan de Provinsje is dizze: 

Omdat de kearndoelen doeldoelen binne en gjin behearkingsdoelen, kinne skoallen by Frysk - krekt lykas by de oare fakken - mei alle learlingen oan deselde kearndoelen wurkje. Yn 'e (ferwachte) behearsking fan de ûnderdielen fan it fak kin dan ôfhinklik fan de learlingepopulaasje differinsjearre wurde. Sa bart dat ek by oare fakken. 

Efkes tebek nei 2005. Doe hat de Provinsje de kearndoelen yn it Frysk ûnderwiis ferlege, om't soks 'realistysker' wêze soe, sjoen it tanimmend tal bern dat net-Frysktalich grutbrocht wurdt en men de latte foar sokke bern net te heech lizze moast. Der kaam in 'trepke' mei fjouwer treden yn de kearndoelen: fan, boppe-oan, de taal prate, lêze en skriuwe kinne, ta, ûnderoan, wat sympaty foar de Fryske kultuer hawwe. Yn 2015 waard dit systeem yn in bestjoersmaatregel dellein, sadat de provinsje fia it takennen fan taalprofilen de skoallen dy't derom fregen frijstelling (ûntheffing) foar de meast ambysjeuze - no ja... - doelen ferliene koe. It idee wie dat der sadwaande better sicht komme koe op de werklike stân fan saken yn it Frysk ûnderwiis, en skoallen har prestaasjes stapke foar stapke ferbetterje kinne soenen. 

De ryksynspeksje feit yn it nije rapport mei dit systeem de flier oan en folget yn feite de krityk dy't de aksjegroep Te Mâl yn 2005 en de aksjegroep SisTsiis yn 2016 en 2017 al formulearren: dat it provinsjaal ûnderwiisbelied delkomt op diskriminaasje. De ynspeksje wol dat mei alle learlingen oan deselde kearndoelen wurke wurdt. Sa bart dat ek by oare fakken. Fansels sil dan de iene learling better skoare as de oare, mar dêr kin yn de besifering mei rekkene wurde. 

De ynspeksje sjucht dêrneist ek dat it provinsjale taalprofilesysteem just nét liedt ta stap-foar-stap ferbettering fan it nivo fan it Frysk ûnderwiis, mar ta stagnaasje en ûnderprestaasje: 

It effekt fan it takennen fan de taalprofilen is lykwols faak dat skoallen dan krekt nét ambisjeus wurde en de besteande situaasje fêsthâlde wolle. Regelmjittich hearre we fan skoallen en bestjoeren dat it takennen fan in taalprofyl mei ûntheffings foar ien of mear kearndoelen net late ta it formulearjen fan ambysjes. 

De ynspeksje advisearret dêrneist om yn alle gefallen it 'leechste' kearndoel, it hawwen fan in 'positive attitude' foar it Frysk oer, ôf te skaffen en te yntegrearjen yn werklik talige doelen. De skoallen dy't inkeld it attitude-doel neistribje, en de skoallen dy't it ek it dêrnei kommende doel neistribje (harkjen yn it primêr ûnderwiis en it fieren fan ynformele petearkes yn it fuortset ûnderwiis) jouwe yn feite gjin Fryske les, seit de ynspeksje. Sokke skoallen tropje har ferplichtingen meast yn in projektwike of in ekskurzje, 'aktiviteiten (..) likernôch altyd loskeppele fan taalûnderwiis'. De learlingen sels ûnderfine dy aktiviteiten net iens as lessen yn it fak Frysk! 

De ynspeksje sketst in byld fan gaos yn it ûnderwiisfjild: 

Sûnt de takenning fan de taalprofilen ûntstie der ûnder skoallen in grutte fariëteit yn it ferplichte oanbod. Guon leararen yn it primêr ûnderwiis sizze dat se net goed op 'e hichte binne fan hokfoar kearndoelen by it taalprofyl fan harren skoalle hearre. Guon direkteuren yn it primêr ûnderwiis litte witte dat se it takende taalprofyl net gaadlik fine foar harren skoalle, bygelyks om't der noch gjin sprake is fan in trochrinnende learline of om't der allinnich mar yn ien groep Frysk jûn wurdt. Yn 'e petearen dy't de ynspekteurs fierden mei leararen en direkteuren die ek bliken dat somtiden in taalprofyl takend is op grûn fan it oanbod yn de groep dy't it fierst ûntwikkele wie, wylst der yn oare groepen minder kearndoelen ûnderwiisd waarden. Wy konstatearje dat de bedoeling fan it belied om oan te sluten by de werklike situaasje op de skoallen net altiten goed útfierd wurdt. Dêr komt by dat de romme fariëteit oan taalprofilen hanthavening op it foldwaan oan de kearndoelen dreech makket. 

Wylst de taalprofilen oanslute moatten hiene by de praktyk om ferbetteringen makliker te meitsjen, wurdt dat troch de skoallen net sa field. It belied op it mêd fan it waaksmodel is sadwaande net goed ymplemintearre. Dêrnjonken makket de fariëteit oan ûntheffings it dreech om te hanthavenjen op it oanbieden fan de kearndoelen. 

Lykas sein, der stiet noch folle mear nijsgjirrichs yn dit rapport - mar ik bin gjin ûnderwiisekspert en lit it oare graach oer oan 'it fjild'. Mar as deputearre Poepjes no seit dat de Provinsje tenei graach de rol fan de ynspeksje oernimt, op Omrop Fryslân, en sa'n soundbite wurdt dan sûnder fierder kommentaar ek noch oernaam op ItNijs.frl, dan is dat miskien te ferklearjen út it te uzes tradisjonele stribjen nei 'mear foech foar ús Provinsje' - mar it hat neat te krijen mei it belang fan it ryksynspeksjerapport. En it liket sels in bytsje op it neffens populistysk resept jinsels wytwaskjend fertocht meitsje wollen fan sa'n 'Haachsk' rapport. 

It sit oars: dit rapport is in segen foar it Frysk ûnderwiis. No is it oan Provinsjale Steaten om dy segen te fersilverjen.

.

Noam Chomsky, Manufacturing Consent

Ljouwert City of Literature: it Frysk moat syn plak(je) witte

Net al te lang lyn, om krekt te wêzen op 30 oktober, kaam it 'grutte' nijs nei bûten dat de oanfraach fan Ljouwert om byskreaun wurde te meien op de lange list mei UNESCO 'Cities of Literature' goedkard is. 

Ljouwert is dus no 'City of Literature', yn gewoan Frysk: literatuerstêd. 

Dy status hat, neffens bidbookskriuwer Afûk, grutte foardielen. Ik sitearje: 'Als City of Literature wil Ljouwert-Fryslân literatuur nog beter ontsluiten, minderheidstalen en verhalen uitlichten en met hulp van vertalingen een dialoog op gang brengen. Met de ervaring van onder andere Lân fan taal op zak zijn er al mooie plannen gesmeden [sic]. De Afûk maakte deel uit van het team dat het bidbook heeft geschreven en wil een actieve rol spelen in de nieuwe plannen voor de Friese literatuur en literatuur in Fryslân.' 

In projektmanager, Marleen Nagtegaal - dy't ek by Explore the North wurket - seit it sa: 'Met City of Literature schrijven we een belangrijk hoofdstuk in het geschiedenisboek van de Friese literatuur.' 

Okee. In belangryk haadstik. Yn it skiednisboek. Fan de Fryske literatuer. En ik wit fan neat! Gau op syk nei dat revolúsjonêre bidbook. Gelokkich hat Amearika Google útfûn, dat skeelt tiid. Ik googelje. Nei dat bidbook. It is net te finen. 

Oer it programma - as it dat is - fan Ljouwert City of Literature stiet gelokkich wol in rigelmannich op de webside fan Lân fan taal. Lân fan taal? Nee, dat litte wy sitte, yn gewoan Frysk: Don't get me started. Wy sjugge nei it programma. Dit is it, yn it Ingelsk en it Frysk:

Creative writing programme 
Different organisations will work together to create new opportunities for writing and translation talent from Friesland. Young writers and journalists, for example, will receive training, authors and translators will be supervised in projects, and translation and translation lessons will be offered to young professionals. 
Ûnderskate [gewoan Frysk hat gjin diakrityske tekens op haadletters] organisaasjes wurkje gear om skriuw- en oersettalint út Fryslân ekstra kânsen te bieden. Sa wurde jonge skriuwers en sjoernalisten oplaat, auteurs en oersetters begelaat by projekten en wurde der (fer)taallessen oan young professionals oanbean. 

Love letters to Europe 
We are happy to expand upon an installation bearing the same name that was part of Edinburgh City of Literature, where texts were transformed into projections. In 2018 Leeuwarden-Friesland also gained extensive experience with literary (and multilingual) projections, as part of Lân fan taal. The knowledge of both cities will be combined into a beautiful, multilingual sequel. 
Wy breidzje graach fierder op [yn gewoan Frysk: oan] in ynstallaasje mei deselde namme dy’t diel útmakket fan Edinburgh City of Literature, wêrby’t teksten omset wurde nei projeksje. Ek Ljouwert-Fryslân hat in soad ûnderfining mei literêre (en meartalige) projeksjes, as ûnderdiel fan Lân fan taal yn 2018. De kennis fan beide stêden wurdt kombinearre ta in moai, meartalich ferfolch. 

Boekeman 
Boekeman turns up like the circus – in a class, village, neighbourhood or festival. In this multilingual project we investigate (based on themes and with art as the foundation) how our own stories can form a bridge to literature. Everyone’s mother tongue and the exchange and unlocking of one’s own language are paramount. The result: a long term creative writing programme for young and old, the less literate and the gifted, the newcomer and the veteran! 
Boekeman strykt as sirkus yn in klasse, doarp, wyk of op in festival del. By dit meartalige projekt ûndersykje wy (oan de hân fan tema’s en mei keunst as basis) hoe’t eigen ferhalen in brêge nei literatuer foarmje kinne. Sintraal stiet it respekt foar en it ûntsluten fan de memmetaal fan elk. It resultaat: in lange line fan kreatyf skriuwen [gewoan Frysk hat in wearzge fan anglisismen] foar jong en âld, mei beheinde taalfeardigens en heechbejeftige [gewoan Frysk is hjir hielendal de tried kwyt], nijkommer en âld rôt! [yn gewoan Frysk: âlde rôt] 

Fish 
From 2022, fish from the Wadden Sea will swim freely through the world’s fish migration river. Free to swim into The Netherlands and – via rivers – into Europe. And vice versa. A wonderful reason for an international project in which writers and translators will visit people who live along the migration path. A collaboration with local artists, cities and festivals along the route. 
Fan 2022 swimme fisken út de Waadsee wei fia de dan realisearre fiskmigraasjerivier (de earste yn ‘e wrâld!) frij Nederlân en – fia de rivieren – Europa yn [yn gewoan Frysk swimme dy fisken al hiel lang fia de fiskhevel by Roptasyl de provinsje yn]. En oarsom. In prachtige oanlieding foar in ynternasjonaal projekt, wêrby’t skriuwers en oersetters minsken besykje [yn gewoan Frysk: op besite gean by] dy’t lâns de migraasjerûte wenje. In gearwurking mei lokale keunstners en stêden en festivals oan ‘e rûte. 

Story valley 
Friesland as a sustainable, creative hotspot where literature, storytelling, (technical) innovation and craft go hand in hand. Exploring new ways to unlock languages and identity through different channels – from writer’s houses, training and a storytelling fund, to projects around podcasts and vlogs. 
Fryslân as duorsume, kreative hotspot dêr’t literatuer, storytelling, (technyske) ynnovaasje en ambacht hân yn hân geane. Alles om talen en ferhalen op in nije manier te ûntsluten. De manieren om dat te dwaan binne hiel ferskillend. Fan skriuwershûskes, opliedings en in storytelling fûns oant aktiviteiten wêrby’t bygelyks oan podcasts en vlogs wurke wurdt. 

Residency programme 
This programme coordinates existing initiatives and develops new ones whereby writers and translators come into contact with artists, knowledge hubs, heritage and residents from other countries. Frisian writers and translators will travel from and around Friesland (in the cities and through the countryside) as we welcome their colleagues from other countries. Special attention will be given to those new to The Netherlands. 
Dit programma koördinearret besteande en ûntwikkelet nije inisjativen, wêrby’t skriuwers en oersetters yn kontakt komme mei keunstners, kennisbanken, erfgoed en ynwenners oer de grins. Fryske skriuwers en oersetters geane op reis en yn Fryslân (yn stêden en yn de natuer) ferwolkomje wy harren kollega’s út oare lannen. Der is spesjaal omtinken foar nijkommers yn Nederlân. 

That's all, folks. Yn gewoan Frysk: mear is it net. Skriuwlessen (binne der al), diaprojeksjes op gebouwen (wurde al dien), teksten lâns in literêre rûte (wat gemeente hat se net?), wat faachs mei nije media, en in útwikselingsprogramma foar skriuwers (lykas it eardere Other Words). 

Gelokkich is der wol omtinken foar 'nijkommers yn Nederlân', mar nuver, it âlde begryp 'Fryske literatuer', yn gewoan Ingelsk: Frisian literature, komt net yn de plannen foar. Hoewol't de skiednis fan dyselde literatuer neffens de propaganda in 'belangrijk hoofdstuk' taheakke krije sil. Begripe jo der noch wat fan? 

Ik wol. It moat allegear net te gek wurde en it mei neat kostje. En it moat foaral net te 'Frysk'. Ljouwert hat Explore the North, dy dogge al wat mei literatuer. 

In foar de hân lizzend idee om opnaam te wurden yn in City of Literature-programma is fansels in ynternasjonaal literatuerfestival. Mar krekt dat komme wy net tsjin. Explore is al festival genôch ommers, ek al lûkt it fierstente min besikers, ek al kostet it tonnen, ek al kin sa'n stedsfestival tenei prima twajierliks sadat om it jier ek in ynternasjonaal literatuerfestival yn Frjentsjer en Harns plakfine kin, ek al soe Explore dat hiel goed ek sels organisearje kinne. 

Dy Fryske literatuer? Dy moat syn plak(je) witte.


.

Nei in nij Selskip foar Fryske Taal en Literatuer

Wy kenne it noch út de skiednisboeken: it romrofte 'Selskip foar Fryske Taal en Skriftekennisse'. Oprjuchte yn 1844 troch Tiede Dykstra, Harmen Sytstra, Jacobus van Loon en in hantsjefol oare entûsjastelingen foar Fryske taal en kultuer. Al gau koartwei it 'Frysk Selskip' neamd, letter ek wol it 'Ald Selskip'. It hat fan ûntwittend grut belang west foar it behâld en de fersprieding fan it Frysk en Fryske literatuer, foaral yn de njoggentjinde ieu. En - hoe is 't mooglik - it bestiet noch hieltyd! 

Nei de Twadde Wrâldoarloch hat it Selskip him stadichwei deljûn by en yn de feroarjende wrâld. It is no inkeld noch in bestjoer dat kontakt hâldt mei in pear Fryske kriten en dat stipe jout by Fryske foarlêsaktiviteiten foar bern. Wylst syn grutboargerlike tsjinhinger, it Hollânsktalige Friesch Genootschap (1827), earne ûnderweis it predikaat 'Koninklijk' krigen hat, en mei syn rike besittingen ûnder mear fia it publisearjen fan tydskriften in rol fan betsjutting spylje kin yn it befoarderjen fan ûndersyk nei foaral de Fryske skiednis, is it Frysk Selskip sa njonkelytsen dochs in bytsje ûnsichtber wurden. 

Soe dat net oars kinne? Is der yn it fjild fan Fryske organisaasjes romte en plak foar in nij, in fernijd Frysk Selskip, dat in eigen rol en funksje hat yn it fermidden fan de ûnderskate spilers dy't har al dwaande hâlde mei Fryske taal en kultuer? Mei oare wurden: kin sa'n feriening of stifting yn in ferlet foarsjen, en is it de muoite wurdich om de dream dy't trije lju 175 jier lyn hienen - jawis, 2019 is in jubileumjier! - in nije jas oan te mjitten? 

Is der ferlet fan in Selskip foar Fryske Taal en Literatuer? 

It taaladvysorgaan Dingtiid hie it okkerdeis oer fersplintering fan Fryske organisaasjes. Yn it Frysk ûnderwiis heart men wolris praat oer it grutte belang fan ynformele kontakten by it ûntwikkeljen en fan 'e grûn krijen fan nije ideeën. Dat rint net altyd like noflik. De provinsje kommunisearret foaral mei útfieringsorganisaasjes. Dy organisaasjes sjugge op it foarste plak en foaral nei har eigen direkte belang. Gemeenten skriuwe notysjes. De keunstwrâld sit meast om 'e tafel mei subsydzjejouwers. De Ried fan de Fryske Beweging sit op it politike finketou. De Jongfryske Mienskip hat syn eigen symbolyk. It Skriuwersboun wurket mei konkrete inisjativen om de posysje fan Fryske auteurs te ferbetterjen. De kulturele fûnsen wachtsje ôf wa't der no wer oan de doar skillet. 

Al dy bubbles hawwe belangrike, nuttige, ûnmisbere funksjes. Mar se behinderje miskien ek it ûntstean fan fiersichten. En bubbles - dat haw ik lêzen by Explore the North - binne der ek om sa út en troch trochpript te wurden. Sadat men inoar moetsje kin, fan leafhawwwer ta leafhawwer, frijút prate, in dûnske weagje. Inoar meilûke byneed, fûnkjes ferspriede, fjurkestoke, inoar nije moed ynsprekke as it moat. Skriuwers en lêzers, dosinten en studinten, amtners en ûndernimmers, hurde wurkers en flierefluiters, politisy en boargers. Se nimme der ien op en feroarje tagelyk de wrâld. 

In Fryske sosjéteit. In nij Selskip foar Fryske Taal en Literatuer. En fansels ek foar kultuer yn bredere sin. Kinne de earste stappen dêrhinne net set wurde yn dit jier, yn dit, jawis, jubileumjier?


.

In dream: in ynternasjonaal literatuerfestival yn Frjentsjer en Harns

Fisy op de takomst wurdt frege. Fiersichten, iepen finsters, dreamerij, perspektyf. Wat ik foar my sjuch, is in twajierliks literatuerfestival yn Fryslân, twa, trije dagen yn de âlde universiteitsstêd Frjentsjer en de moaiste havenstêd fan Nederlân: Harns. 

In literatuerfestival dat plak jout oan skriuwers, dichters, lêzers, útjouwers, boeken út Fryslân en de wrâld. Mei keunstners út Fryslân, Nederlân en de minderheidstalen yn Europa. Grutte en lytse literatueren dy't mei inoar kennismeitsje en faninoar leare. Wat soe dat net in opstekker, in bliuwende stimulâns wêze kinne - net inkeld foar it Frysk en de Fryske kultuer, mar foar lêzers, leafhawwers, tinkers. Foar de keunst yn dizze keale, neakene úthoeke. 

Frjentsjer en Harns. Dy meie bytiden bekfjuchtsje as hûnen en katten - se hearre byinoar. De lêzingen, workshops, boekemerken yn de histoaryske strjitten fan Frjentsjer. De optredens, spektakels, it rûge libben yn de havenkroegen fan Harns. Hinne en wer is fiif minuten mei trein of bus. Amsterdam is tichtby. Utstapkes nei de eilannen binne mooglik.

Net alles hoecht yn Ljouwert en Ljouwert is net it sintrum fan alles. Sa'n literatuerfestival soe miskien wol, of krekt hiel goed, ûnder de paraplu fan Explore the North kinne. Wêrom net? As men der oer neitinke wol. Dêr hat men ûnderfining, kontakten. Fan it eardere projekt Other Words/Oare Wurden kin ek profitearre wurde. 

Mar it komt al oan op lef. Op politisy dy't it idee omearmje. En op golle provinsjale stipe - net foar ien jier, mar foar jierren. Op gearwurking - fan alle grutte kulturele ynstituten en organisaasjes yn dizze provinsje. Net om it safolste feestje fan de grûn te tillen, mar om in wrâldfestival del te setten. Yn Fryslân.

De fierte is fiif minuten rinnen. 

*

Een droom: een internationaal literatuurfestival in Franeker en Harlingen 

Visie op de toekomst wordt gevraagd. Vergezichten, open vensters, dromerij, perspectief. Wat ik voor mij zie, is een tweejaarlijks literatuurfestival in Fryslân, twee, drie dagen in de oude universiteitsstad Franeker en de mooiste havenstad van Nederland: Harlingen. 

Een literatuurfestival dat ruimte geeft aan schrijvers, dichters, lezers, uitgevers, boeken uit Fryslân en de wereld. Met kunstenaars uit Fryslân, Nederland en de minderheidstalen in Europa. Grote en kleine literaturen die met elkaar kennismaken en van elkaar leren. Wat zou dat niet een opsteker, een blijvende stimulans kunnen zijn - niet alleen voor het Fries en de Friese cultuur, maar voor lezers, liefhebbers, denkers. Voor de kunst in deze kale, naakte periferie. 

Franeker en Harlingen. Die mogen dan soms bekvechten als honden en katten - ze horen bijelkaar. De lezingen, workshops, boekenmarkten in de historische straten van Franeker. De optredens, spektakels, het ruige leven in de havenkroegen van Harlingen. Heen en weer is vijf minuten met trein of bus. Amsterdam is dichtbij. Uitstapjes naar de eilanden zijn mogelijk. 

Niet alles hoeft in Leeuwarden en Leeuwarden is niet het centrum van alles. Zo'n literatuurfestival zou misschien wel, of juist heel goed, onder de paraplu van Explore the North passen. Waarom niet? Als men er open voor staat. Daar zit de ervaring, zijn er contacten. Ook van het eerdere project Other Words/Oare Wurden kan worden geprofiteerd. 

Maar het komt wel aan op lef. Op politici die het idee omarmen. En op ruimhartige provinciale en gemeentelijke steun - niet voor een jaar, maar jarenlang. En op samenwerking - van alle grote culturele instituten en organisaties in deze provincie. Niet om het zoveelste feestje van de grond te tillen, maar om een wereldfestival neer te zetten. In Fryslân. 

De verte is vijf minuten lopen.

.

It Frysk hat gjin Lieder noadich mar belutsen politisy

'Heeft het Fries een boegbeeld of een regisseur nodig', dy kneppel hat Dingtiid, in provinsjaal advysorgaan op it mêd fan Fryske taal en kultuer, juster yn it hinnehok smiten. 

Yn de Leeuwarder Courant: 'De bestaande instellingen op het gebied van het Fries zijn teveel met zichzelf bezig. (..) Kan een Fries boegbeeld helpen de status van de Friese taal te verbeteren? Of een goede ambassadeur? Een centraal onderzoekspunt misschien? Of een gezaghebbend onafhankelijk regie-orgaan?' '

'It ûntbrekt oan in helder perspektyf op de takomst', seit Dingtider Freddy Weima yn it Friesch Dagblad. 'It is dus net ferrassend dat de kennisynfrastruktuer no net optimaal funksjonearret.' 

Dingtiid is in organisaasje dy't troch de problematyske provinsjale polityk yn it libben roppen is om de problematyske bal by Fryske organisaasjes del te lizzen ynstee fan by himsels. It nijste haadstik yn dat tredderangs drama is no blykber de oprop om mei in Lieder op de proppen te kommen. 

'It fjild' praat braaf mei - de sinteraasje moat feilich steld wurde. 'Der wurdt wol gearwurke, mar de fersplintering is grutter', seit Afûk-direkteur Alex de Jong. 'Wy tinke gauris dat wy it sels better witte as al dy oare ynstellings.' 

Fersplintering? De Afûk is in leechdrompelige kursus- en ûnderwiisynstelling anneks útjouwerij anneks boekhannel. Tresoar is in bibleteek anneks argyf anneks dokumintaasjesintrum. De Fryske Akademy is in wittenskiplik ûndersyksynstitút. De stúdzje Frysk oan de Ryksuniversiteit Grins fersoarget universitêr ûnderwiis yn it ramt fan meartaligens. Fersplintering is hielendal net oan 'e oarder. 

Oan 'e oarder is in inkeld yn jild en besunigingen ynteressearre provinsjebestjoer dat syn ferantwurdlikens foar it Frysk ôfskowe wol op de minsken dy't alle dagen en tsjin de stream yn wer sjen litte dat se leafde hawwe foar Fryske taal en kultuer. 

Oan 'e oarder is in provinsjaal belied dat sûnt 1980 in binde makke hat fan it Frysk ûnderwiis, ek net fan doel is dêr mei op te hâlden, en no by it 'Friese kennisveld' ferhaal helje wol. 

Oppakke, tink ik dan. It Frysk hat gjin ferlet fan in Lieder. It hat ferlet fan politisy mei belutsenens, mei fisy, mei respekt, mei ynset, mei lef - miskien kin Dingtiid dát boadskip nei deputearre Poepjes stjoere.

.

Explore the North 2019: zwaar tegenvallende bezoekcijfers

De zevende editie van het driedaagse Leeuwarder stadsfestival Explore the North heeft in het festivalweekeinde zo'n duizend betalende bezoekers getrokken, die in totaal zo'n vierduizend bezoeken aflegden (bron: Vincent Meininger en Arjan Hut, 'Een weekeinde lang literatuur en muziek', Friesch Dagblad, 25 november 2019, pagina 3). 

Daarnaast waren er volgens de krant 'nog vijftienhonderd mensen die op de een of andere manier bij het festival waren betrokken en ook zelf naar de shows op de elf locaties in de stad kwamen kijken'. Maar die hoefden dus niet te betalen. 

De cijfers zijn, als ze kloppen, opmerkelijk: ze vallen zwaar tegen. De organisatie heeft haar subsidieverstrekkers vantevoren gemeld uit te gaan van vijfduizend betalende bezoekers voor het festival, en 1500 bezoekers 'voor de overige projecten' (Projectplan 2019, pagina 16). 

In 2018 trok het driedaagse festival volgens zichzelf drieduizend bezoekers, in 2017 volgens Meininger in het Friesch Dagblad 2250 en volgens Jacob Haagsma in de Leeuwarder Courant 2000. Eerdere (tweedaagse) edities trokken 1500 (2016) en 1750 (2014) bezoekers. Op de eerste aflevering in 2011 (één dag) kwamen 1500 mensen af. 

Het sterk achterblijvende bezoek dit jaar is des te opvallender gezien de juist zeer sterk toegenomen budgetten van Explore the North. Zo ontving het festival van de provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden voor 2017 en 2018 in totaal 85.000 euro van beide overheden; voor 2019-2020 staat Explore the North voor 200.000 euro in de boeken. 

'Het is allemaal erg behoudend; de cultuurnota's van Friesland en Leeuwarden zitten muurvast', had Explore-directeur Mark Hospers in 2017 in De Moanne geklaagd.

Behalve van provincie en gemeente krijgt het festival structurele bijdragen van het Nederlands Letterenfonds (137.000 euro in 2018; dat was 80.000 euro in 2017) en het Fonds Podiumkunsten (52.500 euro in 2018). Andere subsidiënten zijn de Nederlandse Taalunie, Vlaams Fonds voor de Letteren, It Popfabryk, Het Nieuwe Stadsweeshuis, VSB-fonds, De Harmonie, en meer dan tien andere organisaties (bron: internetsite Explore the North). 

Het is overigens niet eenvoudig om als belangstellende burger gepubliceerde bezoekcijfers te achterhalen. Die zijn amper te vinden. Anders dan bijvoorbeeld het festival Welcome to the Village publiceert Explore the North geen jaarverslagen en de festivalleiding laat zich er in interviews op internet niet citeerbaar over uit.

Ter vergelijking: de organisatie van het jaarlijkse Iepenloftspul Jorwert schijnt eveneens de beschikking te hebben over 'een paar ton', afkomstig van allerlei subsidieverstrekkers, maar trok daarmee dit jaar in negentien voorstellingen in totaal wel meer dan 10.000 bezoekers. 

De bijdrage van de provincie was daarbij minimaal. Uit de provinciale subsidieregeling Fryske literatuer kreeg it Iepenloftspul voor de productie Stjer yn 't tsjuster 2.000 euro; uit de provinciale subsidieregeling kultuer en mienskip maximaal 5.000 euro.

N.B. Om een reactie is gevraagd bij de festivalleiding van Explore the North. Mocht die volgen, dan leest u hem hier.

.