donderdag 29 november 2018

Waling Dykstra - 'Krekt op 'e tiid' (1880)

Jan wie in flinke boeresoan, 
   Mar woe yn ’t stik fan frijen 
Wol graach in bytsje deftich oan. 
   Net mâle bang en mijen, 
Sa krige er wrychtich yn ’e stêd 
Mei ’n boargerdochter knap en glêd 
De fêste frijerije klear. 
Doe stapte er as in banjerhear. 

Hy hie yn Ljouwert gâns ferkeard 
   En op ’e Frânske skoalle; 
Sa hie er stedsmenearen leard 
   En wie gjin boerekoalle; 
Hy klaaide ’m ek net as in boer. 
Amice, sivoeplê, bonsjoer 
En mear sok grienmank brûkte hy, 
Mei ’t Ljouwter Hollâns-Frysk derby. 

Wie ’t fanke heel beskaafd en fyn 
   Yn praten en menearen, 
Hja hie der gjin wjeraksel yn 
   Mei Jan har t’ angasjeeren, 
Want Jan syn âlde hie de romt
Fan moppen – guod dat noait miskomt. 
Hy wûn noch stadichoan wat oer, 
Al libbe er deftich foar in boer. 

’t Wie op in snein, de hele stêd 
   Pronke yn ’t moaiwaar by ’t simmer. 
De beammen stiene tsjok yn ’t blêd 
   En dêr krioelde ’t jimmer 
Fan fûgelguod, dat fleurich wie 
En likefolle wille hie 
As ’t stedsfolk, dat yn sneinse klean 
By klibers kaam nei bûten gean. 

’t Wie swart fan folk op ’t Núnderpaad, 
   Sa ek op ’t Spanjersdykje. 
Op ’t Bolwurk hie men ’t moai yn ’t skaad, 
   Dêr woe men graach om sykje. 
De Prinsetún siet amper fol; 
Nei ’t tsjerkhôf gyngen ek guon wol; 
Op Bontekoe of Huzum ta: 
Elk woe de bûtenloft mar ha. 

Jawis! as men op ’e Húz’mer lean 
   Of efter de Hoven kamen, 
Dêr koe men op ’e hollen gean. 
   Geringen en foarnamen, 
Fan alles seach men troch elkoar 
Dêr wrimeljen, en elk foar oar 
Hie wille; Ljouwert rûn heal leech, 
Gjinien bleau yn syn strjitte of steech. 

Ek Jan gyng nei syn fanke ta. 
   In kuierke te meitsjen, 
Dêr soe se, tocht er, sin oan ha. 
   Hy miende ’t moai te reitsjen, 
Hja siet te wachtsjen yn ’e klean. 
Hy sei, by ’t ta de doar útgean: 
,,Wat kant út nou mar alderearst? 
Wat loopke haget Mine meast?” 

,,Wat ben je laait!” wie ’t earste wurdt 
   Dat Jan te hearren krige. Hy sei: 
,,Ik rûn oars wakker hurd, 
    Ja, haast’ge ha ’k my tige. 
Nou Mine, sis, wêrhinne nou?” 
,,My eender; dat laait ik an jou.” 
,,Dan op nei Huzum mar”, sei Jan. 
,,Naar Huzum? Ghut! Wat is daar an?” 

De mûtse stie net al te bêst. 
   Hja hie mei moeke tige 
In poas oan ’t kiezzebiten west 
   En lang har sin net krige. 
Jan ergere dat net, hy sei: 
,,Nou woll’ we dan de Swartewei 
Utgean en ’t Kamstra’s-paad wer om 
Nei ’t Fliet?” It wie al wer: ,,Och kom!” 

,,Dan om ’t nij tsjerkhôf hinne op 
   Nei De Trije Dikketonnen 
En sa wer nei de Stienzer wei?” 
   ,,Och ghut! Daar skynt de sonne 
So hetsich op dat flakke land.
Of sien je graach dat ik ferbrand?
’t Is oek so’n erch ferfelend pad, 
Ik su geen minder wete as dat.” 

,,Of woll’ je leaver ’t rintsje ha 
   Lâns klear ferfrissend wetter? 
De trekwei út nei ’t Fierhús ta,
   Is dat nei jo sin better?” 
,,Skei út! Die trekeg loopt so min. 
Daar binne groate gatten in 
En stienen; ’k loop myn futen sear 
En ’k hê moarnfroech geen skunen mear.” 

,,Lit dan ús yn ’e Prinsetún 
   Wat ond’r ’e beammen rinne. 
En wurd’ je wurch, wy sykje dan 
   In nochlik plak, dêr kinne 
Wy sitten gean sa lang ’t ús lêst.” 
,,Die Prinsentún, dat mierenest 
Kan ’k drome, so faaik hê ’k et siën, 
Wel honderduzend maal misskien.”

,,Dan leaver nei de Marsumer dyk?
   ’t Is my allike folle 
Of om ’e grêft by ’t breafabryk? 
   Ik wol sa ’t jo mar wolle.” 
,,Och”, sei se, ,,’k weet niët wat ik wil.” 
,,Nou Mine, dan wit ik hoe ’t sil. 
Dit kuierjen wurdt neat mei ús, 
Ik bring dy wer by moeke thús.” 

Net folle praatsjes mear; hy brocht 
   Har wer by moeke binnen, 
En foar dat Moeke of Mine ’t tocht, 
   Wist Jan der út te rinnen, 
En wilens momp’le er: ,,Sinnich pyst! 
Rin nei de Frânsen! ik doch wiist 
As ’k dy by moeke bliuwe lit. 
’k Wit nou wat duveltsje yn dy sit.” 

Jan wie net helendal poergek. 
   Hy mocht in fanke fine,
Sa fynbeskave net, mar ek 
   Sa sinnich net as Mine; 
Dêr is er f’line jier mei troud. 
As Mine nou har dwersens rout, 
Het moeke grif in swiere striid. 
Jan murkbiet krekt har op ’e tiid.


Ut en thús (1880) 147-151.

woensdag 21 november 2018

DE WALING DYKSTRA LEZING

frij oer te nimmen 

WAT NO, FRYSKE KULTUER? 

Dat, sa leit it lân der sa likernôch hinne:
- striemin of non-eksistint Frysk ûnderwiis;
- gjin universitêre stúdzje Frysk;
- gjin Frysktalich wykblêd;
- gjin Fryske literatuer dy’t noch wat foarstelt;
- gjin lêzers foar Fryske boeken;
- gjin kennis fan Frysk ferline;
- gjin debat oer in Fryske takomst;
- gjin belang by Fryske kultuer. 

Rot op nei dyn eigen lân. 

O ja. Ferjitten. Der moatte ministearjes komme. En autonomy. En ‘makkers’ dy’t wat meitsje. En projektsubsydzjes mei effekt. En de minsken moatte dochs foaral Frysk prate mei har bern. (Dat moasten se om 1900 hinne ek al.) 

Nei it rampjier 2018 – it rampsillich jier fan miste kânsen, noch mear kommersy, noch mear populisme, noch mear lykskeakeling – komt it krúspunt. Rjuchtút leit ûnlân. Rjochtsôf wachtsje de pompeblêdklompen. Linksôf, dat is in oar ferhaal, miskien. 

Yn maart binne der ferkiezingen. In minimumprogramma: 
– foar in grut oantal oerheidsbanen wurde Fryske funksje-easken ynfierd; 
– it Frysk ûnderwiis is folle earder as krekt yn 2030 ynoarder; 
– de provinsje set swier yn op in folweardige stúdzje Frysk yn Grins; 
– Fryske media stappe mei-inoar yn in Frysk wykblêd (papier/ynternet); 
– der komt in algemien Frysk ynboargeringskursusprogramma mei dúdlike foardielen foar dy’t der oan meidocht en slagget. 

Al it oare is praat om ’e nocht foar eigen foardiel.