zaterdag 30 maart 2013

Ensafh is oan ferjonging ta



De earste papieren Ensafh fan it nije jier – it is al ein maart – leit foar. Altyd in goed momint om te sjen wat it tydskrift wol, wêr’t it hinne giet en wat de 11-koppige redaksje de muoite wurdich fynt. Boppedat is by it nûmer in oersjoch ynsletten fan wat der yn 2012 yn it blêd publisearre is, it register. Ek dat jout sicht op de koerts fan it iennichste literêre tydskrift fan Fryslân, sa’t Ensafh himsels graach profilearje mei. Ensafh is it risseltaat fan de fúzje tusken de tydskriften Farsk en Hjir yn 2009.

Jiergong 5, nûmer 1 fan 2013 bringt gedichten fan Anne Feddema, Joël Huitema (yn it Súdwesthoeksk dialekt), Rein de Lange, Anske Smit (yn it Hylpersk stedsfrysk), redaksjelid Geart Tigchelaar, Ruurdtsje de Haan, Joris Raven (yn it Skylger dialekt) en Hidde Boersma. En ien fers yn oersetting, fan Kallimachos, oerset troch redaksjelid André Looijenga. Opfallend is it ûntbrekken, op Feddema nei, fan fêstige nammen yn de Fryske poëzij. Opfallend is ek it relatyf grutte omtinken foar poëzij dy’t skreaun is yn Fryske dialekten.

Wat it proaza oanbelanget, wurde sechstjin siden bestege oan in oersetting, troch Piter Yedema, fan it ferneamde eksistinsjalistyske ferhaal ‘Le mur’ (De muorre) út 1939 fan Jean-Paul Sartre (1905-1980). “Deze onvergetelijke en tijdloze verhalen en toneelstukken verdienen het gelezen en herlezen te worden door iedereen die Sartre al weer geruime tijd dood waande,” lês ik op bol.com. It twadde proazastik komt fan Anne Feddema, ‘Fremd bin ich eingezogen…’. It spilet op in tsjerkhôf yn Berlyn, dêr’t haadfiguer Klaas Jan Hofman blommen lizze sil op it grêf fan syn literêre held en hast namsgenoat E.T.A. Hoffmann (1776-1822).

Fiif besprekken bringt it nûmer: redaksjelid Geart Tigchelaar skriuwt oer de ferhalebondel Wat it is om bang te wêzen (Friese Pers Boekerij) fan Sipke de Schiffart, redaksjelid Jelma Knol oer de dichtbondel Foar elke man in eigen pake (Stifting Hispel) fan Bartle Laverman, Sigrid Kingma oer de dichtbondel Mem sjoch boi (Friese Pers Boekerij) fan Eppie Dam, Bouke Oldenhof oer de roman De krêftproef (Friese Pers Boekerij) fan redaksjelid Piter Boersma en redaksjelid Edwin de Groot oer de dichtbondel Hûnewacht (Utjouwerij Fryslân) fan Simon Oosting.

“Sipke de Schiffart skriuwt al in jiermannich sawol proaza as poëzij en publisearret dêrmei benammen yn Ensafh, earder Hjir,” skriuwt Tigchelaar. Hmmm, Ensafh wie earder Hjir en Farsk. En De Schiffart hat in protte op Farsk publisearre, al is dat tsjintwurdich net hiel goed mear nei te gean om’t de fernijde Ensafh-webside de link nei it Farsk-argyf, noch wol oanwêzich op de âlde site, no mar fuortlitten hat. Wêrom eins?

Yn it stik oer Foar elke man in eigen pake skriuwt besprekster Knol wurden dy’t grif klassyk wurde sille yn de besprekkerij: “Falt der wat te sizzen oer de gedichten yn dizze bondel?” Net sa hiel folle, neffens Knol, want har twa siden tekst kinne krekt meitelle as ympresje. “Wie ik in echte close reader dan soe ik no by de betsjutting(en) fan elk wurd stilstean, atomistysk te wurk gean. Mar dat kin de lêzer fan dizze bondel sels ek wol. Der falt hjir in wrâld te ûntdekken, ik wol net it gers foar alle fuotten wei meane.” Dêr moat Laverman it mar mei dwaan.

Sûnder mis it kwalitatyf bêste besprek yn dit nûmer komt fan âld-Hjir-redaksjelid Bouke Oldenhof. Hy lit, leau ‘k, net folle hiel fan Boersma syn konstruktivistysk proaza (“Wat my oanbelanget hie de roman op it punt fan de lêsberheid de lêzer wol wat mear yn de mjitte komme mocht”).

Net sûnder fassinaasje ha ik it stik fan Sigrid Kingma oer Eppie Dam syn bondel lêzen. Dy fassinaasje hat te krijen mei myn fernuvering oer it grut tal aspekten fan sa’n bondel dat Kingma al ynvintarisearjend bydel giet, wylst se oan de oare kant dochs net werklik grip krije kin op it wurk. Se sinjalearret it omearmjend rym, mar mist de funksje dêrfan foar in part om’t se net sjocht dat it manlik rym it froulik omearmet. Assonânsje (it foarbyld ‘skip’ – ‘knipt’ wurdt oanhelle) is yn har eagen blykber gjin rym.

Der is krityk op benammen it twadde skift: “Trochdat der wat mindere gedichten by sitte, komt it twadde diel der net sa goed út (..). It nivo rint frijwat útien.” Dy’t soks opskriuwt, sil dochs besykje moatte en meitsje oannimlik dat de stelling kloppet, mar dat docht Kingma dan nuvergenôch wer net. Oan ’e ein wurde wy útnoege ús ôf te freegjen oft de bondel foar mannen eins wol gaadlik is om te lêzen, want it giet ommers oer froulju. Kingma komt in ein as besprekker, mar har stik hie mear redaksjonele begelieding fertsjinne.

*

Dan it register oer 2012. It moaie fan sa’n register is dat men it neirinne kin op auteurs dy’t publisearje yn it tydskrift, op oantal bydragen, en op it wurk dat besprutsen wurdt. Yn 2012 hat Ensafh op papier 67 fersen publisearre, mei as koprinners eks-redaksjelid Hein Jaap Hilarides (8), redaksjelid Edwin de Groot (7), redaksjelid Janneke Spoelstra (7), redaksjelid Geart Tigchelaar (6), Bartle Laverman (6) en Anne Feddema (5).

By it proaza ûntbrekke, mear noch as by de dichters, ek de fêstige nammen, op Jetske Bilker en Piter Boersma nei. Lûkt men dan noch de ferhalen derôf fan Rely Junior-priiswinners (Kirkenier, Idsinga, De Jong, Oldenhof en Tiemersma), dan bliuwt der in ferrekt lyts bytsje oer, en dat binne gjin grutte nammen: Harmen Hospes, Simen Oetie, Reinold van Oevering, Klaas Rusticus, Dirk van der Veen. Plus fansels de fjouwer ferhalen fan Feddema, twa fan redaksjelid Tigchelaar en ien fan redaksjelid Van der Wal. It nijsgjirrichst yn dizze ôfdieling binne, wat my oanbelanget, de earste stappen fan dichter Feddema op it proazapaad.

Frysk proaza waard besprutsen fan eks-Ensafh-redaksjelid Greet Andringa (Ikarusblau), Jetske Bilker (It libben fan in oar), Ate Grypstra (It krús fan de Hollander), eks-Ensafh-redaksjelid Hein Jaap Hilarides (Skoaljonge), Durk van der Ploeg (De Belvédère), Albertina Soepboer (De seemearmin), Koos Tiemersma (temanûmer) en redaksjelid Geart Tigchelaar (Lúshâlding). Boeken fan de Friese Pers Boekerij binne dúdllik yn de mearderheid (Andringa, Hilarides, Van der Ploeg, Tiemersma en Tigchelaar), wat ek al opfoel by de besprekken yn it nijste papieren nûmer.

Fryske poëzij waard besprutsen fan Pyt van der Burg (Samle fersen), Douwe Tamminga (Samle fersen), Rixt (De gouden rider) en Sjoerd Spanninga (Indian Summer). In hiele jiergong slacht hjir dus de hjoeddeistige poëzij wat it besprekken oanbelanget folslein oer. Wol binne der aktuele besprekken fan proaza- en poëzij-oersettingen: Klaas Bruinsma (Sint Brandaan yn fjouwerfâld), Eric Hoekstra (Bhagavad Gita), Anne Tjerk Popkema (De Hobbit) en Liuwe Westra (It Selskip fan de Ring).

*

Ensafh is in blêd, sa mei de konklúzje wêze, dat a) foar in (te) grut part driuwt op bydragen fan redaksjeleden, b) in bredere rûnte fan skriuwers, benammen fêstige skriuwers, net wit te berikken, en c) it poëzijbesprek folslein sitte litten hat yn 2012. Wat dat lêste oanbelanget, liket de redaksje it mei leafst trije besprekken fan aktuele poëzijbondels yn it earste nûmer fan 2013 better dwaan te wollen.

In redaksjoneel belied – as wy wat der pleatst wurdt, sjen meie as ôflaat fan sok belied – liket der net te wêzen, oars as in belied om it ticht by hûs te hâlden en fan persoanlike relaasjes ôfhingje te litten. Sa is it relatyf grutte oanpart fan Anne Feddema yn it blêd net los te sjen fan Piter Boersma syn haadredaksjonele foarkar foar Feddema syn poëzij en proaza. En sa is it grutte oanpart fan besprutsen Friese Pers Boekerij-skriuwers net los te sjen fan it feit dat in redakteur (Knol) wurket by de FPB. Dat Bartle Laverman (seis fersen yn 2012 en in besprek yn 2013-1) syn jongste bondel by de Stifting Hispel ferskynde, dêr’t Ensafh-haadredakteur Boersma de septer swaait, rint yn dat ferbân ek yn it each.

Sok keunst- en fleanwurk wie oars net sa slim, mar der binne genôch Fryske skriuwers, sawol dichters as proazaskriuwers, dy’t noch noait in fersyk fan Ensafh krigen ha om in bydrage. Ensafh is wat dat oanbelanget tefolle in fuortsetting fan Hjir, mei syn oriïntaasje op de eigen, feilige rûnte, en te min fan Farsk, dêr’t it ferskaat oan skriuwers folle grutter wie.

Wat der mei alve redaksjeleden úteinlik út ‘e wei set wurdt, op papier – want it blêd hat fansels ek de ynternetsite –, is boppedat net bot aventoerlik. It bliuwt allegear keurich yn de fakjes: gedicht, ferhaal, besprek, oersetting. De literêre aktualiteit, lit stean de literêre skiednis, wurdt gjin of amper omtinken oan jûn. Fan kommunikaasje mei de maatskiplike werklikheid blykt neat.

Ensafh is oan ferjonging ta, liket my. Mei de yntrede fan André Looijenga, Tryntsje van der Steege en Geart Tigchelaar is wat dat oanbelanget al in earste stap yn de goede rjochting set. No de twadde noch.

*

Johnny Cash - Ain't No Grave (Can Hold My Body Down)

donderdag 28 maart 2013

Bob Dylan - It's All Over Now, Baby Blue

Nederlânske oersetting fers V fan It Minskedûnker tiisdei op literêr weblog Tzum



Takom tiisdei ferskynt fers V fan de syklus 'It Minskedûnker' yn in Nederlânske oersetting op it literêr weblog Tzum. Dan sil ek de oersetting fan de folsleine syklus ferskine, hjir op de feartfisk.

STUDIO OUDEBILDTZIJL (22): Meesterlijk, al te meesterlijk

Jean Pierre Rawie, De tijd vliegt, maar de dagen gaan te traag (Bert Bakker, Amsterdam 2012)

Een bundel over sterfelijkheid, van jezelf, je moeder, je geliefden – over het verstrijken van tijd. Streng in vijfvoetige jamben, grotendeels. In gedichten die nooit meer dan vier strofen tellen, het liefst sonnetten, maar ook het kwatrijngedicht komt veel voor. Titels van gedichten altijd één woord. Vertalingen van klassieke Italiaanse dichters om het geheel in stijl af te maken.

Van harder marmer dan de steen waaruit Jean Pierre Rawie de gedichten in zijn laatste bundel heeft gehouwen, worden ze tegenwoordig niet meer gemaakt. Het is één en al evenwicht en balans. Het typische Rawie-gedicht doet zich aan de lezer voor als een aforisme, een spreekwoord, een meditatie over de vergankelijkheid van het leven. Het is bij voorkeur in algemene wijsheden gevat en heeft soms een anekdote als kern, vanuit het idee dat universele waarheden over het leven – want voor minder doet Rawie het niet – zich ook laten herkennen aan het detail.

Niet te vaak een ‘ik’ schrijven, dat leidt maar af van het universum en de beoogde tijdloosheid. In nogal wat gedichten wordt daarom een ‘je’ aangesproken, die eigenlijk een ‘ik’ is. Of Rawie gebruikt de pluralis majestatis, ‘wij’, evenzeer geschikt om te ontpersoonlijken. Daarmee schijnbaar in tegenspraak is de veelvuldig opduikende biografische kleuring van de gedichten – deze bundel is bijvoorbeeld ook een terugblik op het eigen schrijverschap en vertelt iets over de hersenbloeding die de dichter in 2011 trof. Dit mengen van hard en zacht is de core business van Rawie’s dichterschap, het maakt de verzen ‘bereikbaar’.

In tegenstelling met zijn grote populariteit onder het publiek – van Rawie’s bundels worden duizenden verkocht – staat de in het algemeen geringe, zelfs geringschattende waardering van literaire critici. Niet alleen de korte spanningsboog van zijn gedichten, met nooit meer dan veertien of zestien regels, en hun bijna dwangmatige klassieke aankleding moet het ontgelden; ook het romantisch meubilair – kerkhoven, café’s, tragische verhoudingen – spreekt niet tot de verbeelding van de zelfbenoemde censoren der poëzie.

Dat mag zo zijn, maar ook zij hebben hun beperkingen. Bijvoorbeeld een blinde vlek voor het ambachtelijk vernuft, de taalmacht en de techniek die bij Rawie steeds beheerst in dienst van het gedicht staan.

Straks zijn wij oud, en met doorgroefd gelaat,
bedroefd en moe, en met de dood voor ogen,
vertrouwd met hoe het in de wereld gaat,

maar met behoud, naar buiten onbewogen,
van het vooruitzicht waar ons hart voor slaat,
dat wij daar tot het laatst naar haken mogen.

Aldus het sextet van het sonnet ‘levenslang’. Niet oud en der dagen zat is de dichter, maar oud, ervaren en toch verlangend naar wat hij nog mag verwachten. Die zes regels zijn een ruisend bos van –ou’s en –oe’s en –o’s, zachte, open klanken, vergezeld van dempende –b’s en –d’s, en daar weer doorheen toch nog de vastberaden lange –aa’s. Ze hebben de waardigheid van een heer met wandelstok.

Rawie’s gedichten zijn voor bij het haardvuur, niet voor op straat. Ze gaan niet voorop in de epische strijd om literaire vernieuwing, maar bevestigen wat we al lang weten. En ze zijn daar goed in. Soms.

maar iets

Mijn moeder die haar lange laatste jaren
in een tehuis voor oude mensen sleet,
had na verloop van tijd steeds minder weet
van dingen die daarvóor haar leven waren.

Ze was haar man vergeten, lief en leed
dat zij om zijnentwille mocht ervaren,
de kinderen die zij had moeten baren
en dat ze die gevoed had en gekleed.

Alles verdween; zij ook. Het meest vertrouwde,
wat als ons lichaam eigen is, verdwijnt,
en waar wij onze ziel voor geven zouden,

het wordt als niets. Toch hoop ik op het eind
al was het maar iets vast te kunnen houden
van wat nu nog zo onontbeerlijk schijnt.

Eenvoud is Rawie’s kracht: geen opzichtig ‘origineel’ gerijm, maar ‘gewone’ rijmwoorden. Regels schrijven die gelijkmatig schrijden, die zich door niets of niemand van de wijs laten brengen. En dan maar hopen dat de taalmuziek uit zichzelf het charisma vindt dat nodig is om waarheden uit open deuren te maken.

Dat is, helaas, niet altijd zo. Ook voor mij is zo’n hele bundel Grieks-Romeinse melancholie wat veel (of misschien beter: te weinig) van het goede. Al die overzichtelijke poëtische pleintjes, en op allemaal klinkt de paradepas van de jambe, ja, dan verslapt op zeker moment je aandacht. Omdat, paradoxaal, de eenheid van vorm het speelveld te snel verlegt naar de inhoud (maar daarover zo meteen meer). Je merkt dat de wendingen soms voortkomen uit het algemeen spraakgebruik en soms de regelen der spraakkunst, minder dan uit de ingeving en de inval, die alles nieuw maken. Je merkt ook maniërismen op, bijvoorbeeld de herhaling van woorden of woordsamenstellingen in dezelfde regel of twee regels:

wij hebben ons een leven lang verheugd
op iets wat levenslang op zich liet wachten

of:

en doe gewoon de dingen die ik doe

of:

het overschot dat van je overschiet,
een sterfgeval onder de sterfgevallen

En vooral: je begint moe te worden van zoveel wijsheid, moedig gedragen lijden, verinnerlijkte melancholie en diep besef van de zinloosheid der dingen. Het zijn inhoudelijk de enige wapens die Rawie heeft en hij hanteert ze meesterlijk, al te meesterlijk. Het inhoudelijke probleem van Rawie’s poëzie is dat zijn strenge vormen hem zaken niet toestaan. Bijvoorbeeld om zwak te zijn, gek, dwaas, dolzinnig, deraillerend. Of gewoon: zoekend. De inhoud is al gevonden, nog voordat het gedicht twee regels telt. De dichter hoeft nog slechts de juiste rijmwoorden te vinden en jamben te tellen.

Wat dat betreft, is de poëzie van Rawie slechts een schaduw van zijn grote klassicistische voorgangers in de moderne tijd, bijvoorbeeld Auden en Brodsky. Met wie hij de melancholie en de klassieke verslaving deelt, maar niet hun vormkracht of hun taalgekte. Iemand als Brodsky had het fascinerende vermogen om zijn eigen gedichten zowel te ondergraven als te versterken. Hij wilde in taal alles tegelijk zijn: sober en virtuoos, zelfspottend of juist dramatisch ‘bekennend’, zowel klassiek als modern, een Russisch én Amerikaans dichter.

Rawie’s poëzie in zijn laatste bundel, dat is mijn punt, wil te snel te weinig zijn.

*

(bron: www.decontrabas.com)

zondag 24 maart 2013

Willem Thies - Een volbloed romanticus. De ruimtelijke poëzie van Abe de Vries

(Bron: http://www.decontrabas.com/de_contrabas/2013/03/een-volbloed-romanticus-de-ruimtelijke-po%C3%ABzie-van-abe-de-vries.html)

Onlangs verscheen, bij Uitgeverij De Contrabas, de tweetalige bundel van Abe de Vries (1965) Ravensulver / Ravenzilver. De Vries heeft de gedichten zelf vertaald, van het Fries naar het Nederlands, met enige hulp van Eppie Dam, Yva Hokwerda, Grytsje Kingma en Geertje Kingma.

De bundel is ‘klassiek’ opgebouwd: symmetrisch en ‘gespiegeld’. Het openingsgedicht, ‘Eilânsân’ (‘Eilandzand’), wordt geflankeerd door witpagina’s (op een motto op de bodem van de eerste witpagina na), en vormt zo dus ook optisch een eilandje, omgeven door wit water – geïsoleerd, insulair, als een vooruitgeschoven wachtpost. Dit openingsgedicht gaat vooraf aan een ‘vasteland’ van zeven afdelingen van ieder drie gedichten, op hun beurt gevolgd en ‘afgerond’ door het slotgedicht, ‘Kariatide foar in sânplaat op ’e rin’ (‘Kariatide voor een eiland zonder vorstin’). Dit laatste gedicht ‘gaat over’ – blijkens de Friese titel en het gedicht zelf; uit de Nederlandse titel blijkt dit niet, hier toont zich het problematische van een vertaling – een ‘zandplaat’ (niet over een eiland in strikte zin), en wel over Griend: een onbewoonde en onbebouwde zandplaat (op een vogelwachtershuisje na) iets uit de kust van Terschelling. Deze zandplaat vormt echter de rest van een veel groter eiland in de Middeleeuwen, dat wél was bewoond en bebouwd, en inmiddels ook een eindje is ‘weggewandeld’ van zijn oorspronkelijke ligging. We zouden dus kunnen spreken van een ‘rompeiland’ of ‘eilandrest’.

Dit voormalige eiland zou symbool kunnen staan voor de neergang en ‘leegloop’ van heel Friesland, de verdwijning van de oorspronkelijke leefwijze en het karakteristieke landschap – een voornaam thema in Ravensulver / Ravenzilver. Door kustafslag is het eiland, waarop ooit vee werd gehouden, schapen werden geweid en eieren geraapt, geslonken tot een onbeduidend restant. Sinds de jaren 1980 is het proces van afkalving echter gekeerd: er zijn dammen aangelegd, en een lage zanddijk. Nu ‘wast’ de zandplaat weer, en er bestaan zelfs plannen de zandplaat weer te ‘verheffen’ tot heus (Wadden)eiland. Daarmee vormt dit slotgedicht van een bundel die (onder meer) een klaagzang is op de teloorgang van het Friese landschap en de Friese levenswijze van oudsher, toch een baken van hoop. De krimp, de leegloop en ‘afbraak’ kan een halt worden toegeroepen, ze kunnen worden omgebogen tot behoud, en zelfs groei.

Die teloorgang en het verval van het Friese landschap en haar karakeristieken komen, bijvoorbeeld, naar voren in het titelgedicht, ‘Ravensulver / Ravenzilver’:

Zag je de kop-hals-romp met de tuin,
vonkende speelplaats van licht en schilfers?
Het rooshuis platgeslagen en in puin,
het rooshuis slooprijp in ’t ravenzilver.

Overigens luidt de eerste regel oorspronkelijk: ‘Hasto sjoen de boupleats mei it tún,’ – hier gaat het dus eenvoudigweg om een ‘boupleats’, een ‘boerderij’, zonder specificering. Maar kennelijk stond De Vries een ‘kop-hals-rompboerderij’ voor ogen, een boerderijtype dat kenmerkend is voor het Friese landschap.

Wat precies bedoeld wordt met ‘ravenzilver’ is mij niet geheel duidelijk. In de context van de bundel, de thematiek en haar ondersteunende motieven denk ik aan ‘een rover’, wellicht de rover genaamd ‘de moderne tijd’ of ‘de vooruitgang’. Een raaf (of ekster) staat er namelijk om bekend dat hij kostbaarheden, waardevolle, blinkende voorwerpen, pikt. In dit geval zou het kunnen gaan om: het Friese ‘erfgoed’, dat wordt ontvreemd.

Een andere, hierop aansluitende gedachte is dat de raaf een ‘demon’ vertegenwoordigt: de titel van de eerste afdeling luidt ‘Oer ingels / Over engelen’; in het laatste gedicht wordt de aartsengel Uriël in verband gebracht met een meeuw. Een klassieke analogie: engel-vogel; een meeuw is natuurlijk, evenals een engel, een gevleugeld en ‘wit’ wezen. De raaf zou de donkere tegenhanger van deze meeuw-engel kunnen zijn.

Maar hoe het ook zij, de raaf staat volgens mij symbool voor de rover die de ‘vooruitgang’ is. De vooruitgang van de wereld in het algemeen, en Nederland in het bijzonder, impliceert de neergang van het Friesland van weleer. De raaf berooft Friesland van zijn symbolische/culturele kapitaal, van wat ‘van waarde’ is. Raven en roven – het scheelt maar een klinker.

In ‘De preek van Jopie H. tegen de bomenplanter’ wordt dit verval ook verwoord:

"Lieve jongen, wij kunnen de vooruitgang niet stoppen,
noch zullen we Frieslands neergang naar de ogen kijken.
(...)
Ik heb in mijn leven de vreemdste verwoestingen gezien
en het meeste kwaad krijgt z’n zin toch wel. Maar,
ook al wiekt mij het molenparkje de oren van de kop,
als ik zo’n draver op de korrel heb dan valt het schot.
(...)"

Hier ontpopt Abe de Vries zich, bij monde van de Friese schilder Jopie Huisman (1922-2000), als een Don Quichot, die – letterlijk – tegen windmolens ‘vecht’; zij het niet de oude, houten windmolens, maar die moderne, monstrueuze, torenhoge turbines, met hun zilveren wieken, die bij tientallen het Friese landschap verzieken (persoonlijk vind ik ze mooi, maar dat doet er niet toe, WT). Het is weer de intrede van de moderne tijd die het landschap verstoort (een landschap waar overigens, zij het op kleine schaal, ook geroofd werd, niet van de cultuur maar van de natuur; er werd gejaagd en gestroopt, en er werden eieren geraapt – maar toen vond de roof niet ‘in naam van de vooruitgang’ plaats, maar in naam van de veelgeroemde Friese ‘vrijheid’ en de traditie; en werd het landschap hoe dan ook niet verstoord).

Tot slot citeer ik de eerste twee strofen van het gedicht met de veelzeggende titel ‘Krimp in Oosterbeintum’:

Wie,
op zijn eigen erf zwervend, op een dag te veel, zo’n dag
die de kaarsen al bijna dooft, zal in zichzelf zeggen:
daar ligt Ferwerd en dit was Oosterbeintum?
Uitgereden bocht bij een geitenweide
met oud gereedschap. Een zweler
zweelde vroeger beter. Een
transportband is rijp
voor de sloop.
Kar ook
de pest
in –

Een dwarsgebroken plank op een strontbult zonder hoop
en overal autobanden.

Dorpen raken in verval en lopen leeg, overal wordt de traditionele wijze van leven van boeren en vissers bedreigd (natuurlijk voor een belangrijk deel door de grootschalige bio-industrie en de industriële visserij, maar dat spook blijft in de bundel op de achtergrond; we zien slechts de gevolgen voor het Friese platteland, dat wegkwijnt; maar ecologisch verantwoorde noviteiten als windmolenparken zijn dus evenzeer ‘de vijand’; in essentie is Abe de Vries natuurlijk behoudzuchtig, conservatief; hij gruwt van ‘de vooruitgang’, ook waar deze ‘groene energie’ betekent).

Een erg mooi en klassiek, hechtgeweven gedicht is ‘Aan Uriël, over een foto’:

Wat was het, een amper zichtbaar lichtbewegen
dat mij opviel in het streepje zon bij de hagioscoop,
niet ver van de parate camera? Misschien
was het ook een aartsengelig ademhalen op de kraak
of de geur van een heilzaam kruid in de landwind,
maar je was daar, in het zeedijkdorp Wierum,
ik herkende je hoog, smal geluid, engel,
je was in het vlagen om de kerktoren,
in het jagen voor de ruiten en nu en dan in een
fluisteren, wat goochem spreeuwenpraat.
(...)

Onderbelichte aartsengel, je insluipen
had alles mee: groot diafragma, drama van toen,
een lange sluitertijd, een moederschoot.
Waarom praten de meeuwen mij nu en dan
uit de kerk vandaan, waarom nemen de meeuwen
mij nu als een mossel mee – om mij, zeker
als de klokslagen verder verwaaien, te laten vallen
op een breker? En me straal te vergeten?
Uriël, waarom gaf je me een zweem licht voor een foto
en maakte je het dadelijk weer nacht?

Waar lees je nog zoiets? Een gedicht over... een epifanie. Een openbaring... de verschijning van een engel... door/via een ‘enge’ opening.

In het voorgaande gedicht, ‘Onzekere vleugelslag’, schrijft De Vries al:

Maar er was thermiek, een lichte tocht
naar een armoedig huis, ja, er was ook een engel,
een engel, een engel, een engel,
een verbannen woord,
wachtend op een lift van een vlinder.

‘Engel’ is inderdaad een verbannen woord. Daar mág je eigenlijk niet meer mee aankomen. Romantiek is uit den boze, zo lijkt het wel, in deze ‘kale’, ‘onttoverde’ tijd. Maar waarom?

Omdat de aarde zélf (en daarmee de mens) is verbannen, uit het centrum van het heelal, naar een baan rond de zon, als een van meerdere planeten – de zon, op haar beurt, is slechts het centrum van ons zonnestelsel, een betrekkelijk kleine ster, een van de talloze sterren. De aarde is, kortom, niet alleen níet het centrum van het heelal, ze is zelfs niet het centrum van het onbeduidende zonnestelsel waar ze deel van uitmaakt.

Zo is de aarde, en met haar de mens, verdrongen naar de periferie van het heelal, een verre uithoek. Het geocentrische wereldbeeld werd vervangen door een copernicaans, heliocentrisch wereldbeeld.

Uit verbittering heeft de mens toen ook maar God en de engelen verbannen. Waarom zou er een God, waarom zouden er engelen bestaan, als de wereld en mens die die God geschapen heeft, maar zo onbeduidend zijn?

Geloof is vervangen door wetenschap, exacte kennis. Maar is nu juist niet het vermogen van de mens (en in het bijzonder de dichter) zich te verwonderen wat hem tot mens maakt? En een wonder (ook het wonder-schone) kan men enkel ‘aannemen’, voor lief nemen, geloven – het valt buiten de kaders van het bevattelijke en de weten-schap. Er is het domein van het weten, en het domein van het geloven. Een openbaring onttrekt zich aan het domein van de kennis, ‘hoort’ bij het domein van de verwondering en het geloof. Credo quia absurdum. ‘Ik geloof omdat het absurd is.’ (En niet: ‘Ik geloof hoewel het absurd is.’) En: ‘Zien is geloven.’ (Niet: ‘Weten is geloven.’)

Terug naar het gedicht ‘Aan Uriël, over een foto’.

Natuurlijk, de associatie van engel met het licht, en de wind, en vogels, is een klassieke en traditionele – ze ligt voor de hand, en is misschien zelfs wat ‘uitgehold’.

Maar tegelijk is dit gedicht zo krachtig, en subtiel uitgewerkt, en beeld- en klankrijk.

De ik vangt niet meer (op) dan een glimp van de engel, van ‘iets hogers’. Daarna is ‘het’ weg.

In het gedicht is sprake van meerdere openingen, die een blik bieden op een ‘wijdere wereld’, een wereld ‘aan de andere kant’. Dit motief is sterk uitgewerkt.

Allereerst is daar de hagioscoop: een kleine opening in een wand van het kerkkoor, waardoor men het altaar of relieken kan zien. Door de hagioscoop (een ‘laag venster’, min of meer een ‘kijkspleet’) kan licht toetreden, of hij kan dienen om kerkbezoekers zicht te bieden op het sacrale binnen die kerk.

Dan is daar het diafragma: een opening in de lichtbaan van een lens, die een bepaalde hoeveelheid licht kan doorlaten of tegenhouden. Abe de Vries is, naast dichter, een hartstochtelijk fotograaf – en fotografie is natuurlijk, méér dan een middel om een ‘natuurgetrouwe’ weergave van de werkelijkheid te bieden (te registreren), bovenal de kunst ‘om het wonder te vangen’.

Tot slot is daar de mossel, een weekdier met een instroomopening – de kleppen van de schelp zijn doorgaans óf gesloten, óf een beetje geopend, op een kier. Ook hier is dus sprake van een opening, een spleet, waardoor de ‘andere wereld’ (in dit geval ‘de buitenwereld’), naar binnen kan stromen: het zuurstofrijke en voedende water.

Zodoende zijn er drie openingen, waardoor licht of ‘het sacrale’ – het wonder – of het levenbrengende water naar binnen stroomt.

Dit motief (van de smalle opening naar ‘de andere wereld’) herinnert aan de woorden van Christus in Matteüs 7:13-14: ‘Nauw is de poort naar het leven en smal is de weg er naartoe, en slechts weinigen weten die te vinden.’

Veelbetekenend in dit opzicht is ook de regel: ‘ik herkende je hoog, smal geluid, engel’. Gaat het hier om de zang van de engel? Om het geluid dat hij voortbrengt als hij zich verplaatst? Hoe dit ook zij, het geluid van de engel is hoog en smal. Het ‘hoog’ zegt hier zowel iets over het register, de toon (ijl), als over de levenssfeer, de biotoop van de engel (de hemel immers, de hoge regionen).

Ook zegt het, ten slotte, iets over de ‘vorm’ van het geluid, en hier wordt klank beeld. Het geluid van de engel, zijn ‘zang’, is lang (‘hoog’) en smal, als een lichtstraal (‘het streepje zon’ in regel twee), een lans van licht, die een ‘enge’ opening kan binnendringen. ‘Het smalle geluid’ en ‘de smalle opening’ zijn complementair, passen bij elkaar als een sleutel in het sleutelgat. (Natuurlijk lopen beeld en geluid hier door elkaar, en in elkaar over, maar voor een metafysisch wezen is dat geen probleem – zou een zingende engel niet een lichtstralende engel zijn? En andersom? Daarbij, natuurwetenschappelijk gezien, zowel licht als geluid bestaat uit golven, licht stroomt in de opening van het oog, geluid in de opening van het oor.)

Het gedicht mondt uit in ontluistering. ‘Waarom praten de meeuwen mij nu dan / uit de kerk vandaan, waarom nemen de meeuwen // mij nu als een mossel mee – om mij, zeker / als de klokslagen verder verwaaien, te laten vallen / op een breker? En me straal te vergeten?’

Het is van meeuwen bekend dat zij, als zij een mossel niet kunnen openkrijgen, hem meenemen in hun bek, omhoogvliegen en hem op, bijvoorbeeld, een weg of fietspad te pletter laten vallen. Daarna pikken ze het zachte mosselvlees tussen de scherfjes uit. (Iets soortgelijks doet de zeearend wel eens met een schildpad: hij neemt hem mee de lucht in en laat hem van grote hoogte vallen om het schild te verbrijzelen – om daarna het vlees op te eten.)

Daarom vermoed ik dat we ‘breker’ hier moeten lezen als ‘golfbreker’, waarbij de mossel dus te pletter slaat op granietblokken. Vervolgens laat de meeuw de mossel echter gewoon liggen, zodat de vermorzeling van de mossel ook nog eens geen enkel doel dient; zijn noodlottig eind is volkomen zinloos. (Het is ook mogelijk, zij het minder plausibel, dat ‘breker’ hier ‘korte, onstuimige golf, brandingsgolf’ betekent. De essentie blijft gelijk: de ik wordt aan de sacrale ervaring ontrukt, en de ‘hemelse openbaring’ stort op de aarde neer/te pletter. De ‘goddelijke flits’ wordt terstond gevolgd door duisternis. ‘Uriël, waarom gaf je me een zweem van licht voor een foto / en maakte je het dadelijk weer nacht?’)

Tot slot een kort woord over de vertaling en deze uitgave, haar vormgeving. Vooropgesteld: ik ben geen vertaler, noch ben ik de Friese taal machtig. Ik acht mijzelf dan ook niet in de positie dat ik deze vertaling op haar merites kan beoordelen. Toch dient gezegd: hier en daar vond ik de vertaling tekortschieten, of zelfs zwak.

Ik heb het origineel meermaals aandachtig, en hardop, gelezen. In grote lijnen zijn de gedichten dan te ‘verstaan’, al blijf ik me een vreemde voelen tegenover de Friese taal, een buitenstaander, en ontgaat mij alsnog veel van de betekenis. De muziek van de taal, de klankrijkdom, ontgaat mij echter niet. Het Fries is lyrisch en ‘primitief’ – het heeft iets ouds en ‘oers’, iets ruws en ongepolijsts; het klinkt ook veel natuurlijker dan het geciviliseerde Nederlands. Abe de Vries maakt maximaal gebruik van de mogelijkheden en rijkdom van de Friese taal. Het Nederlands vormt daarnaast een bleke afspiegeling. Liever had ik een ‘functioneler’ vertaling gehad, letterlijker, ‘natuurgetrouwer’. Het is immers onmogelijk zowel de muziek als de betekenis in het Nederlands te reproduceren. Aangezien het gaat om een tweetalige editie had ik de voorkeur gegeven aan een ‘splitsing’, opdat de volle kracht tot uitdrukking zou kunnen komen: het Friese origineel omwille van de klanken, waarbij de woordelijke of exacte betekenis mij deels zou ontgaan; en de Nederlandse vertaling omwille van juist die betekenis. (Ging het om louter de Nederlandse vertaling, zonder het origineel ernaast, dan was het een andere zaak.)

Neem de regels, van het hierboven besproken gedicht ‘Aan Uriël, over een foto’:

Underbeljochte aartsingel, dyn ynslûpen
hie alles mei: grut diafragma, drama fan eartiids,
in lange slutertiid, in hillich plak.

Die laatste woorden, zoals eerder ook te lezen, heeft De Vries vertaald met: ‘een moederschoot’. Dat vind ik jammer. Waarom niet eenvoudigweg ‘een heilige plek’? Nu krijgt het een metaforische lading, die hier onnodig en misplaatst is.

De openingsregels van ‘Duurzaamheid’ luiden in het origineel:

Wat ea heech en hillich it tinken ta tempel hie,
stiet skots en skean en kâld as stien yn snie.

Vertaald wordt dit:

Wat ooit hoog en heilig het denken een tempel was,
staat schots en scheef en koud als steen in as.

Omwille van het eindrijm wordt ‘steen in sneeuw’ dus ‘steen in as’ – wat mij betreft een verarming van betekenis, waarbij ook nog eens alliteratie en assonantie verloren gaan. En wat wordt er gewonnen? Weinig. Een schamel eindrijm.

In ‘Krimp in Oosterbeintum’ staan de regels:

Mar de nije pest,
de grutte flecht,
dat is ’t net.

Dit wordt:

De nieuwe pest,
de vliegles,
is ’t niet.

Vliegles? Volgens mij gaat het hier om ‘de grote vlucht’, de leegloop van het Friese platteland, een exodus, min of meer. ‘Vliegles’ is dan zelfs wat potsierlijk. Rijmdwang?

En zo is het Nederlands er vaak náást. Maar gelukkig bevat de bundel de Friese originelen. En een enkele keer klinkt de vertaling minstens even mooi als het origineel. Zo wordt de regel ‘Wat soesto my jaan, steande yn it weetfjild fan myn jierren’ omgezet tot: ‘Wat zou je me geven, staande in het graan van mijn jaren’. Hier heeft De Vries gekozen voor ‘graan’ in plaats van het letterlijke ‘tarweveld’. De regel is krachtig van klank én van betekenis, juist ook in het Nederlands.

Ook dient aangetekend dat het origineel telkens is afgedrukt in een heldere, zwarte letter; de vertaling ernaast in een zilvergrijze letter. Ongetwijfeld is dit welbewust gedaan: deze kleur verwijst naar de titel van de bundel (en, uiteraard, naar het titelgedicht): Ravenzilver. De letter is echter betrekkelijk moeilijk te lezen, je ziet de afzonderlijke ‘pixels’ van de letter, de komma’s zijn nauwelijks als zodanig te herkennen en lijken punten.

De achterliggende overweging kan zijn: de vertaling is secundair, van minder belang, maar de keuze voor deze grijstint komt helderheid en leesbaarheid niet ten goede.

Maar dit zijn kanttekeningen. Abe de Vries is een muzikaal dichter, een romanticus en lyricus pur sang – zijn poëzie is ruimtelijk, beeldrijk en beweeglijk; zij vervoert, in beide betekenissen des woords. Wie haar leest, maakt een reis door het Friese landschap. Het Friese landschap en de Friese levenswijze die aan het verdwijnen zijn. En dát is natuurlijk weer, hoe jammerlijk en pijnlijk ook, koren op de molen van de romanticus. Hij bezingt wat er niet meer is – of wat in verval is.

Wel moet ik zeggen dat De Vries mij nu en dan wat te opzichtig ‘symbolistisch’ is, en dat zijn beelden en symbolen hier en daar wat voor de hand liggend zijn, te traditioneel, een weinig ‘versleten’ zelfs: de engel, de vogel, de wind, het licht, en dat in één adem. Toch weet hij deze beelden een nieuw elan te geven – het gedicht ‘Aan Uriël, over een foto’ is van een ongekende schoonheid en vol van betekenis; alles valt samen in dit gedicht; het stáát.

Bovenal is De Vries een dichter met durf en een machtig gevoel voor de taal, en haar ‘materie’.

*

Ravensulver / Ravenzilver – Abe de Vries Uitgeverij De Contrabas, Utrecht, 2013 ISBN: 978-90-79432-61-5

zaterdag 23 maart 2013

Philippe Hirschhorn spilet Prokofjev, Five Melodies

Skôging Willem Thies oer Ravensulver/Ravenzilver, fannejûn op de Contrabas



Hâld jûn de website fan de Contrabas yn 'e gaten... de site pleatst in  yngeande, Nederlânsktalige skôging fan dichter-kritikus Willem Thies oer de twatalige bondel Ravensulver/Ravenzilver.

Under de titel 'Een volbloed romanticus - de ruimtelijke poëzie van Abe de Vries' skriuwt Thies ûnder mear:

"Abe de Vries is een muzikaal dichter, een romanticus en lyricus pur sang – zijn poëzie is ruimtelijk, beeldrijk en beweeglijk; zij vervoert, in beide betekenissen des woords. Wie haar leest, maakt een reis door het Friese landschap. Het Friese landschap en de Friese levenswijze die aan het verdwijnen zijn. En dát is natuurlijk weer, hoe jammerlijk en pijnlijk ook, koren op de molen van de romanticus. Hij bezingt wat er niet meer is – of wat in verval is."

En:

"Bovenal is De Vries een dichter met durf en een machtig gevoel voor de taal, en haar 'materie'."

(Jawis, de skôging befettet ek krityk, ûnder mear op guon oersettingen. It Literêr tydskrift  ensafh woe it stik net op syn site pleatse, offisjeel "om't it yn it Nederlânsk skreaun is". Gelokkich wie de Contrabas, dêrnei, wol ree en wês in écht literêr tydskrift op ynternet.)


woensdag 20 maart 2013

Ik bin Piter en ik skriuw in besprek



Ik hjit fan Piter Boersma, ik doch myn ljocht op en ik skriuw in gedicht:

by it lêzen fan in kranteberjocht

juster al hjoed net alles is manipulaasje
wy binne fûl op dat útstel tsjin mar stimme foar
út eigen belang jouwe wy harren dy traktaasje
wat wy sa graach wolle sizze sy moarn ja op yn koar

Dat wie myn gedicht.

No sil ik wat oars besykje: ik skriuw in besprek. Fan Abe de Vries syn nijste, seisde, twatalige dichtbondel Ravensulver / Ravenzilver (Contrabas, Utert 2013, y.g.m. HotSum, 72 siden, priis 17,50). En ik set derboppe: ‘Poëzy mei retoryk as boppetoan’. Dat sit sa, ik ha in wearzge fan poëzij dy’t mear wurden brûkt as mines, en dy fan De Vries hat wurden, man, folle net genôch. Fan dy wearzge sil ik ris efkes in literêr statement meitsje, wat tinkt jim dêrfan?

Yn it yntrootsje skriuw ik dat de bondel fan De Vries “him net as in hecht wurkstik (toant), der stiet nochal wat gelegenheidspoëzy yn, sa as de yn opdracht skreaune trije gedichten oer skilder Jopie Huisman”. De stelling is: gjin hecht wurkstik, it argumint is: der stiet gelegenheidspoëzy yn. Mear arguminten ha ik net. Kin ik dus ek net oandrage. Dat dizze trije gedichten oer Jopie Huisman ek geane oer in ferdwinende wize fan libjen yn in allyksa ferdwinend lânskip; dat se yn dy sin goed passe yn in bondel dêr’t fan alles yn driget te ferdwinen, of al ferdwûn is, dat moat ik no mar efkes oersljochtsje. Oars ûnderwrot ik myn eigen statement, wier?

As it oer hechte of minder hechte wurkstikken giet, en oer gelegenheidsteksten, dan moat ik eins al wat sizze oer de struktuer fan de bondel fan De Vries. Dy bondel is sa opboud: tusken in ynsulêr, op himsels steand eilângedicht oan begjin en ein steane sân skiften fan elk trije fersen, dy’t byinoar hearre. Mar bist gek, ik neam dat net en ik sis der neat oer. Oars ûnderwrot ik myn eigen statement, wier?

Yn it yntrootsje fan myn besprek wol ik it ek ha oer it “nochal oerladen retoaryske register dat De Vries hieltyd wer iepenlûkt” – dat is by einsluten de kearn fan myn literêr boadskip, dus dat smyt ik der dalik mar út. De Vries wol wat mear as mankepoatsjende fjouwerrigeltsjes skriuwe oer pratende tegels en húskerútsjes, sa’t ik de lêste jierren foar de moade ha. En dat mei fansels net.

No moat ik al efkes slûchslim wêze. Want ‘retoarysk’, dêr kinne je in pear kanten mei út. Bedoel ik it yn klassike sin as ‘redenryk’, dat wol sizze, foldwaand oan de easken fan de wolsprekkendheid? Nee fansels, ik bedoel ‘moaipraterij’: wurden sûnder ynhâldlike betsjutting, funksje, ferwizing. Oe, dêrmei helje ik my al wat oan, want hoe meitsje jo sa’n oardiel oannimlik foar de lêzer? It bêste is: mar gewoan nét.

Wy ha in begjin makke, achte lêzer. No earst trije sin- en doelleaze alinea’s skriuwe om wat better op gleed te kommen. Wat oer de útjouwers, wat oer it feit dat de bondel twatalich is en dus ek de Nederlânske oersettings fan de fersen jout – mar dêr sis ik fierder neat oer, ommers, “foar in Frysktalige lêzer is it Nederlânsk (..) allinne mar ballast” – en wat oer it omkaft fan de bondel. Dat is “in wat sleau omslach yn blau en wyt mei dizige kontoeren, mei wat goeie wil kin men tinke oan in wolkeloft”. Ja, ik wit wol dat ik myn bril oppoetse moatten hie, dan hie ik ek sûnder goeie wil wol sjoen dat it om in werjefte fan in nei ûnderen wizende fûgelkop giet, sa’t bygelyks de yn deselde rige útjûne bondel fan Edwin de Groot in hazzekop sjen lit, mar ik ha it al opskreaun en ik wol efkes fierdertrochsljochtseure, dus lit my.

Goed. So far, so good. De frou skinkt my in bakje yn.

No komt it der op oan, want wy binne al healwei en ik sil dochs ris mei in foarbyld komme moatte fan dat “oerladen retoaryske register”. Lit my it titelgedicht ris nimme, ‘Ravensulver’. Wat moat ik dêrmei? Gelokkich hat De Vries it opdroegen oan de Amearikaanske muzikant Gene Clark (dat wie ien fan de grûnlizzers fan The Birds, de fûgels, raaf, in aardichheidsje, och lit mar). En by de oantekeningen achteryn de bondel stiet dat it fers ferwiist nei syn song ‘Silver Raven’. Ik skriuw: “Yn de mytology hat de raaf twa kanten, in tsjuster en in ljocht aspekt. Hy kin sawol foar kwea en ûndergong as hope en in nij begjin stean”, en ik sitearje in stik songtekst fan Clark dêr’t út blike moat dat hy dêr “yn syn liet moai gebrûk (fan makket)”.

Wat dat allegear mei De Vries syn fers te krijen hat, sil my woarst wêze. It giet om de suggestje. Ja, ik ken de útdrukking ‘Stelle as de raven’. En ja, ik wit ek dat fûgelguod as raven, roeken en kraaien in foarleafde hat foar moai blinkend spul. Mar ik lul leaver wat út myn nekke oer mytology, dat docht it altyd goed. En ik wit ek net dat Gene Clark it hielendal net hat oer raven, mar oer de earste satellyt yn de romte. Ik wit safolle net, mar ik mei mysels graach praten hearrre.

Ferrek, no ha ik nóch neat sein oer De Vries syn gedicht. Let op. “Yn Abe de Vries syn gedicht giet it om deselde tsjinstelling, mar hy follet it oars yn” – en ik lit wat rigels út it fers folgje. Deselde tsjinstelling? Ja, dy tusken tsjuster en ljocht, kwea en hope, dêr’t ik it saniis oer hie. Mar wat De Vries docht, liket fansels nearne op. Hy set de lêzer oan begjin en ein fan syn fers del by de see, “dat tsjut op in kearneftich gedicht” en dat is it net, leave lêzer, want dêr tuskenyn komme ek oare saken foar, “’t wite wiif”, “de boupleats mei it tún”, “dyn dreamen”, “stjerrebylden” en noch folle mear.

Lêzer, soks kín net.  As De Vries begjint en einiget by de see, dan moat er it ek hâlde by “ien byld, by ien situaasje”. Dat is de Wet fan Boersma. De Wet fan Boersma is net: oantoane dat de brûkte bylden stridich meiïnoar binne, dat se net byinoar passe, dat se inoar net fersterkje. De Wet fan Boersma is: ik lul der mar wat hinne, want myn nekke is ûnútputlik, en ik ferkeapje it as besprek.

Fan it fers ‘Wyldejacht op in artefakt’ begryp ik eins ek gjin bliksem, dus dat helje ik oan as twadde foarbyld fan in gedicht, fol stoppe “mei allegear ûngelyksoartige saken”. Miskien moat ik no sinjalearje dat it fers it slotfers is fan de trijedielige syklus ‘Oboal om fuort en werom’, yn dat ramt wurdt it grif begrypliker. Mar bist gek, ik bin Piter Boersma, ik sjoch de helte net. Hee, dat rimet.

It is tiid en kom ta in ôfrûning. Dizze gedichten “litte eins in dichter sjen dy’t ferslaafd is oan it toanen fan syn retoarysk talint, dy’t him net ynhâlde kin en dat is spitich.” En dan breidzje ik it moai ôf mei noch wat neatsizzends, ien, twa rigels, en klear is Piter.

No, wat fine jim? Is it net in pracht?

Dat ik mar net wer oan in oar syn poëzij komme moat, om’t ik dêr spitigernôch net ynteger genôch foar bin; dat ik in literêr tydskrift lied mar sels by God net wit wat in besprek is en hoe't ik it skriuwe moat; dat ik tenei mar hielendal gjin wurd mear oer de redenrike, byldrike, symboalrike en faak tige muzikale taalpoëzij fan minsken as Obe Postma, Douwe Kiestra, Jan Wybenga, Tsjêbbe Hettinga, Eeltsje Hettinga, Eppie Dam en Abe de Vries skriuwe moat; dat ik hear by dy anekdoatyske, kwasi-filosofyske fjouwerrigeltsjedelkwakkersbinde út de jierren santich; dat myn eigen poëzij krekt as dy fan myn bûnsmaat Piter Yedema in keal, baar, braaklizzend stikje woastynlân is dêr’t gjin maaieblom de kop opstekke wol al is it noch sa; tsja, lit ús dat allegear mar net melde, bêste lêzer.

juster al hjoed net alles is manipulaasje

dinsdag 19 maart 2013

Oer Peaske, in skriuwen

Jim binn’ fan himels ek de ierde tagelyk.
Jim sille opstean yn de Heare,
troch de lêste poarte gean, mar moarn
as earste minsk, as earste lêzer op de grûn,
sels krigel wêze, séls it djipst ûntwyk.

Jim krúswei en myn eigen paad,
se rinne beide nei itselde útein ta.
En wegen fan in minske bliuwe riedsels;
nimmen wit ferskil te sizzen
tusken leafde, leed en plagiaat.

Pleatsferfangend lije kin ik net,
mar krûpe troch de moude, rize út de jiske,
fleane nei de hichte, falle foar in hôf.
Hieltyd hinn’ en wer – in blêd op ’t gers
ferwaait mei ’t lûd fan klokken let.

Is swier of licht de wei fan lok nei slyk,
de ljedder hat gjin ûnder- en gjin boppekant.
Inkeld yn- en útgong is de timpel:
wat ik wol fan Him, wol Hy fan my.
Dit te fielen, dit te witten, is myn Himelryk.

Moarn yn it Friesch Dagblad: De stilte nei Tsjêbbe

Moarn yn it Friesch Dagblad wer in Skroeier - oer de stilte nei Tsjêbbe. Mei syn ferstjerren ferlear de Fryske literatuer in dichter dy't by steat wie en sprek ek net-Friezen oan, ek dyjingen dy't syn teksten yn oersetting lêze moasten om't se it Frysk net machtich binne. Foardracht en poadiumpresintaasje spilen dêr in rol yn. In opfolger op dat mêd is der net.

"Dan komt it dus mear op de teksten oan, en wat dat oanbelanget hat in lyts taalgebiet no ienris grutte neidielen. Dêrom is it programma ‘Books from Fryslân’ op kommendewei wol fan belang. Der sil, yn gearwurking mei it Letterenfonds, in provinsjale ynspanning komme om Nederlânske en bûtenlânske útjouwers te ynteressearjen foar in lyts tal Fryske skriuwers. Der komt in brosjuere, foarbyldoersettingen moatte makke wurde, en in apart oanstelde ‘yntindant’ moat dêr de boer mei op.

It idee, lansearre yn de nije Kultuernota, hat allinnich kâns fan slagjen as der oer it hoe en wat goed neitocht wurdt. Wat nuver is: ik hear der nimmen oer."

woensdag 13 maart 2013

Antje Duvekot - Phoenix

Hjoed yn it Friesch Dagblad: Ferlet fan wurdboeken

Hjoed fansels wer in Skroeier yn it Friesch Dagblad, oer tydskriften dy't minder faak ferskine, -û en -oe's dy't feroare wurde moatte, en de wurdboeken dy't wy tekoart komme om it literatuerbelied beskriuwe te kinnen:

"Net allinnich om’t der noch altyd gjin Frysk rymwurdboek is, binne guon saken sa op it earste each dreech meiïnoar te rymjen. En mei om’t der ek noch altyd gjin Frysk synonymwurdboek is, litte beskate ûntjouwingen har inkeld beskriuwe as ‘delgong’ en ‘kealslach’. En boppedat: om’t der ek al gjin Frysk etymologysk wurdboek bestiet, kinne wy net samar witte wêr’t it moaie Fryske wurd ‘fersuterje’ weikomt.

It literêr tydskrift ensafh moat it tenei mei in papieren ôflevering minder dwaan: it ferskynt net langer sân kear yn ’t jier, mar bringt tenei noch mar seis nûmers út. Kollega de Moanne, it meartalige algemien-kulturele tydskrift, moat sels noch mear ynleverje, it giet werom fan tsien nei sân nûmers. Dêrneist moat dêr besunige wurde op de dochs al suterige sidepriis dy’t skriuwers foar bydragen krije. Beide redaksjes stiene mei de rêch tsjin de muorre, doe’t de subsydzje fan it Letterenfonds mei yngong fan dit jier ferdwûn, wylst de Provinsje al earder witte litten hie dat se it ûntstiene gat net opfolje soe."

En der wie ljocht

zaterdag 9 maart 2013

Iosif Brodsky - Suze nane fan Cape Cod

Foar A.B.

I
De eastlike punt fan it Ryk nimt in dûk yn ’e nacht;
sikaden falle boppe in leech gersfjild stil;
op klassike frontons hâlde ferskierjende ynskripsjes de wacht
wylst it tsjuster it sicht op in lêste krúsbyld benimt
en op de hast lege flesse op tafel.
Ut de lege strjitte syn plysje-auto in refrein
fan Ray Charles’ keyboard tinkelet derhinne as rein.

Krûpend nei in frij strân út it grutte wiet wei
fan ’e oseaan, dolt in krab yn sân en sierlik skom
en sliept. In gigantyske klok oan in stiennen toer
rattelet syn skjirre. It gesicht swit sines mei.
De strjitlampen komme fan benaudens om;
regelmjittich ljochtspul,
wite boesgroenknopen, iepene oant de mul.

’t Is ferstikkend. It each heakket oan de blink fan in stopljocht
op syn gong de keamer troch nei de drank
yn de nachtkast. Tel falt it hert fuort, mar de doffe bonk
begjint wer, en it bloed, pylgerjend nei fiere oarden,
komt op 'e nij op in krusing. It liif, in rjochte,
oprôle rûtekaart, lûkt mei in wynbrau yn it Noarden.

Nuver – mar sa is ’t gien - om te tinken oan oerlibjen.
Stof nêstelet op meubels, en lingte bûcht in auto
de hoeke om, Euklides of net. En it ferdjippe
tjuster makket goed it missen fan minsken, stimmen
en sa mear, feroaret se troch tûke krêft, ik leau
yn deserteurs net, dy’t oeral foar weirinne,
mar earder yn guon, dy’t no út sicht rekke binne.

’t Is ferstikkend. En fan tsjûke blêden it raspjend lûd
is op himsels al genôch en set dy yn ’t swit.
Wat yn ’t tsjuster in lyts stipke liket dêr
kin mar ien ding wêze – in stjer. Boppe it ûnkrûd
op it ferlitten basketballfjild hat in trekfûgel krekt
lein syn fragyl aai yn fan ’e stielene hoep it oplape net.
Der is in rook fan mint no, en fan mignonette.

II
As in despoatyske Sjeik, dy’t faaks inkeld ûntrou
oan syn seraglio en al syn lusten allyk
wêze kin as er himsels in nije harem jout,
mei ferskaat, en sûnder tal, bin ik wiksele fan Ryk.
In stap diktearre troch it ûngeriif
fan skerpe brânlucht, droegen op winen
út alle fjouwer hoeken (bid stil as bedoeïnen!)
en, út de kraai syn foardielich stânpunt wei, út fiif.

As in slangebeswarder, as de rottefanger besteld,
ûntkaam ik fluitspyljend oan de griene jannisaren,
fielden myn kloaten fan harren twasidige bile de kjeld,
dat hast ek ast it wetter ynrinst. En doe, mei de pine
fan it sâlte seewetter as in oerfloed yn ’e mûle,
ferreizge ik de line

en sylde skieppewolken yn. Under my bochten
serpentinerivieren, stofdiken, giele stientsjestrjitten,
en oeral yn dy lyts lykjende krochten,
foarinoar oer, mei macht en misbaar,
optúchd foar in plaat yn in boek dat hast út is,
oefenen legers op harren eigendunk en hybris,
en alle stêden waarden swart as kaviaar.

En doe waard it tsjuster tsjûker. Elk ljocht út,
in turbine droane, in kop die ritmysk sear,
as in krab luts romte him werom, tiid syn snút
naam it foarste plak, en, in westlike stream,
like nei hûs te gean, ferlitten fan alle ljocht,
oanklaaid mei de tarre dêr’t de nacht om sjocht.

Ik foel yn sliep. Doe’t ik wekker waard foar de dei,
wie fêster it magnetysk noarden syn deadlike grip.
Ik oanskôge nije himels, ik oanskôge in nije ierde.
Dy’t útinoar fallen wie, sa’t gewoan is foar platte dingen.

III
Sels fan alles it wêzentlike, fertelt allinnich-wêzen
wat wêzentlik is. Hoe tankber it fel de learen
koelte ûntfangt fan syn stoel.
Yntusken wurdt yn de tsjustere tizeboel
myn earm fan hout, yn sympatike ferbining
mei de stoel syn glêde, ikehouten lining.
In gloeiende houtstruktuer wurdt lein
oer de lytse bonkjes fan de joints. En it brein
slacht, sa’t in iisblokje tsjin syn glês tinkelet.

’t Is ferstikkend. Immen, yn skynsel mei lyts berik,
jout himsels fjoer op de trep nei it biljertkafee,
rêdt syn gesicht fan âlde swarte man ien
ljochte tel út it tsjuster. De portyk mei wyt gebit
fan it Gerjochtsgebou sinkt wei yn de griene see
fan kant, al wachtsjend weidûkt
foar autoljochten. Heech op syn tûke,

as de skerpe warskôging op Balthazar’s Feest,
gûnzet de ynskripsje Coca-Cola yn read.
Foar de Country Club it perkje yn ûngediene steat;
in fontein flústeret geheimen. Sil gjin lôge
in simpel tirelieren bringe yn dizze saaie bôgen,
in sigen ferwaait it risseljend, fergees
nijs fan ’e wrâld, elke urginsje brek,
tsjin in ûnsjoch, ûnwierskynlik stek

fan izeren ledikanten. ’t Is ferstikkend. Op syn gewear
lynjend wurdt de Unbekende Soldaat mar ûnbekender.
Tsjin in pier fan beton, wat moat er oars,
skrabbet in trawler de roastige brêge fan syn noas.
Wurge, brommende fentilators driuwe
de hite U.S.A.-lucht mei metalen kiuwen.

As in meibrocht sifer boppedat – yn ’t heech
by nacht nimt de see it strân geweken,
dy’t achterlit yn ’t sân syn tydlik teken,
en it ientoanich klopjend ferweech,
it pulsearjend op-en-del fan de oseaan,
widzet in ferdrifkjende splinter tûzen jier.
Ast ôfstapst fan de râne fan de pier
silst foar altyd falle yn dizze sâlte mieden,
lang, lang, foar ivich dyn hannen stiif fansiden,
mar gjin plûns silst meitsje.

IV
De feroaring fan Riken hat folle te krijen
mei it triljen fan wurden, de sêfte, sûzjende spray
fan flibe by it praten, de hyperboal
fan Lobachevsky’s hoeken, it nuvere idee
dat parallellen faaks ûnbedoeld inoar snije
by tafal oait, mar ree
as lingten inoar te reitsjen op de poal.

En dat oare sit likegoed yn it hakjen fan hout,
yn libbens’ skeinde seamen binnenstebûten keare,
wat bettere, droege klearen jout,
(fan tweed by ’t winter, linnen by in hite rite)
en it weake brein behurdet yn syn krite.

Yn ’t ginneraal hâldt allinnich it each
fan al ús organen syn elastisiteit,
meigeand, him oanpassend as in dream of winsk.
Want fan Riken feroarje bringt breed en djip sicht,
de lange blik dy’t giet oer wetter en weach
(earne yn ús libbet in slomjende fisk),
en spegels’ ûnthulling, dat it part fan dyn hier
earst tipelsinnich de linkerkant út skikt,
no ynienen op rjochts mikt,

en weake kaugom, en magesoer meibrocht
troch in dieet, net fertroud en útlânsk,
en it yntinse blanko wêzen, it net-bedoarne wite
fan de geast, dat oerienkomt mei de gewoane,
lytse, lege side fan it briefpapier dêrst op kritest.
Mar no wiist de gekjeiende pen
oerienkomsten oan,

want it ding yn dyn hân is deselde âlde pot inket
as earder, de boskplanten litte gjin nuvere
blêden sjen, en deselde bommewerpers huverje
de wolken yn, op wei nei wa wit wat-
foar krekt útmikt, kundich keazen gat.
En watst no werklik wolst, is earst wat drinke.

V
New England's doarpen lykje wol oan wâl
smiten lâns syn kust, tanksij in grou
springtij strâne; nachts binne, blinkend, oant de kimen
oerlaapjende flakken fan spikkele dakpannen te finen,
ynhelle as iezems fisk yn ’t sliepen, troch de mâl
grutte netten fan in kontinint, ûntdutsen
troch hearring en kabeljau.

Mar foar kabeljau en hearring gjin stânbyld
om har te earjen, wylst in datum op it betinkingsskyld
dochs útbliuwe koe. Oer de pracht-
flagge fan it lân, dy jout tekens noch talen
fan de earste fisk-stichter op syn parallelle banen,
en fan Louis Sullivan koe men faaks hearre,
besjoen yn 't tsjuster liket it
in skets fan tuorren, stutsen yn ’e stjerren.

Ferstikkend. In man hat him op syn weranda in handoek
om ’e strôt slein. In sneue lytse mot
beukt tsjin it finsterrút en keatst werom
as in kûgel dy’t Natoer ôfsjit op himsels
út in ûnsichtbere falstrik wei,
mikkend op in ûnwierskynlike brette hoanne,
presys yn de roas fan de heamoanne.

Om’t horloazjes fierder tikje, wurdt pine wei
mei de jierren. As tiid de trúk leart
fan ’t genêzen, dan is 't om’t tiid net
opjeid wurde wol, of, úteinlik, sliepeleas.
Rinnend of swimmend, de dreamen fan jins healrûn (kop)
wurde befolke troch de nachtmerjes, it sinister spul
fan syn tsjindiel (munt), dûbelgonger, ûnderkant.

Ferstikkend. Grutte ûnbeweechlike planten. Fierwei in blaf.
In slomjende holle skokt himsels rjochtop
om gesichten, tillefoannûmers, út it tsjuster
en fan de nuodlike râne fan ’t ferjitten te kearen.
Yn werklike trageedzjes
stjert net de grutte held oan ’e ein, meast,
mar fan wryt en slyt, nacht op nacht,
jout it âld toaniel it oer, it earst oan de seamen.

VI
Om’t it al te let is en sis “It giet jim goed”
en ferwachtsje tiid en romte jouwe lûd,
útsein in echo dy’t klinkt as “Hjir is dyn tip”,
sabeare majestueus, priuwend elk kâns-
wurd dat ûntsnapt de lip,
skriuw ik yn in soart fan trance,

ik skriuw dit blynseach del, de skriuwende hân
prebearret it en lit
ien tel achter him it “Hoesa?”
dat altyd ree is en ferlit de lip,
deselde lip fan de dichter,
en syl derhinne yn ’e nacht, om oan te boazjen
neffens geometryske wet, en sa fierder.

Ik skriuw yn in Ryk dêr’t de ûnbidige flanken
fan útrinne ûnder de see. Ferkend ha ik twa
oseanen likegoed as kontininten, ik tink dat ik begryp
wat de ierdbol sels fiele moat: der is gjin ûntwyk.
Earne oars ferwaait inkeld in fierweie waas
fan stjerren, folop yn brân.

Better in teleskoop te brûken foar it ryk
fan in slak, in plakker oan de ûnderkant fan in blêd.
Ik ha altyd tocht oan “ûneinichheid”
as de keunst in liter yn trije dielen dy’t gelyk
binne te ferpartsjen mei wat freonen
sûnder in drip te ferspillen. Net, troch in lins,
as gearballe kilometers, en oeral lêst.

Nacht. It rûge kriten fan in koekoek yn it Waldorf-
Net-Gloarieus. De legioenen slute de rigen
en, lynjend tsjin kohorten, sliepe straks.
Stadions stean neist fora. Heech yn ’e nacht
boppe in keale blaudruk fan in leech fjild,
sjocht de moanne, kwytrekke tennisbal, syn fjild
as in skaakdame’s dream: lúks, parket, formele pracht.
Der is gjin libben sûnder ynrjochting.

VII
Allinnich in hoeke ôfsletten en byinoar bûn
troch stoffich spinreach kin trochgean
foar rjochthoekich; allinnich nei it kletterjen
fan applaus en bravo’s stiet de akteur op út ’e dea;
allinnich hy dy’t in solide stânpunt fûn
kin tille, oan Archimedes’ wetten trou,
wat dizze wrâld weaget. En allinnich de lea
dy’t yn rjochte hoeken stiet op ’e flier
rêdt it op en rin om en navigearje troch it gea.

Ferstikkend. In mannichte kakkerlakken wrimelet
yn ’t stadion fan de sinken waskbak om it âlde lyk
fan in opdroege spûns hinne. Oan de kroan lûke
fan de brûnzen kraan, in krâns om Caesar’s tearen,
bringt oer de libbenen en de deaden
in ûngenedige striel wetter, dêr’t se yn fersûpe.

De lytse bubbelspikkels yn myn glês
ha wat wei fan gatten yn tsiis.
Sûnder twifel hat swiertekrêft macht,
net allinnich oer in tichte massa yn rêst,
ek oer de fine trochsichtichheden fan saniis.
En syn oanwaaksende wetterfal
(tsien meter per sek per sek) brekt
as in ljochtstriel dy’t op in minske slacht.

Allinnich it steapele porsleinen guod op it fornús
kin sa lykje op in fernielde, ynstoarte pagoade.
Romte wurdt allinnich troch werhelling rekke,
troch roazen, bygelyks. Sjochst by ien lâns,
hast dalik twa. De heldere kroan,
de karmynreade blêden bromje, goed bewekke
fan wartebiters, fan wespen en bijen dy’t stekke.

Ferstikkend. Sels it skaad op de muorre
is tsjinstber en swak, mar docht dochs de hân nei
dy’t, omhegen kommen, it swit fan de foarholle feit.
De rook fan in âld liif is no sels dúdliker
as syn omtrekken – in liif dat syn skerpe râne
kwyt is, lit syn wurge ferstân ferhelje
fan it saksearjen yn in plasse, in sopbonke. Net ien is hjir
om de fokus fan dyn eagen by te stellen.

VIII
Bewarje dizze wurden foar in kâlde tiid,
in bange dei: de minske oerlibbet as in fisk,
fêstrûn, strâne, mar fan plan
en pas him oan neffens sellulêre wet,
sparteljend nei boskjes, krukkende mankepoaten,
dan te fertrekken (it spoar is de haast fan de pen)
nei it binnenlân, it hert fan it kontinint.

Heechkroppige sfinksen binn’ der, befleugele liuwen
as skerptoskige en mytyske fûgels.
Ingels yn ’t wyt dêrby, en nimfen fan de see.
Foar wa’t de lêst fan it ûneinich ûnbekende tsjuster
draacht, en it triljen fan hjittens (mei men sizze, wee?)
lizze se neier oan it hert as de konsintryske, ringe
nullen dy’t út fallen wurden krûpe.

De romte sels, as nergens in sit frij is, krimpt
sa’t in stjer docht yn syn eter, syn kâlde greide.
Allinnich al om’t skuon bestean, en fuotten reitsje rau,
sil der altyd oerflak wêze, in plak om te stean,
oer fêste grûn te gean.
En de rânen en strânen sil ferrukt meitsje
it sêfte sjongen fan de kabeljau:

“Tiid is folle grutter as romte. Romte is in ding.
Mar tiid is, yn essinsje, de gedachte, de dreamwei
fan in ding. En it libben sels is ferskaat
fan tiid. Karper en blei
syn klonter en strjemsel. Lykas mear neakens
en elemintêrs, ynklusyf de oseaan-
weach en it firmamint fan droech lân.
Ynklusyf de dea, dat puntich teken.

Bytiden, yn dy gaos, dy steapeling fan dagen,
rekket it lûd fan ien inkeld wurd it ear,
in koarte, simpele kreet,
lykas “leaf”, miskien, of oars mar “hee!”
Mar foar’t ik der út wiis wurd, stoare
stroom en dize de sykjende rigels
dy’t streame as it losse kabbeltsje fan dyn hier.”

IX
As nacht boppe in lampe, sa pakt de minske mei syn libben om.
No ris, dan ris giet in gedachte hinne
út ien fan de twa breinsfearen, en glûpt, lykas in lekken,
wei ûnder de klem fan it rêstleas liif yn slom,
bleatlizzend wa-wit-wat-ûnder-de-sinne.
De nacht, ha mar yn ’e rekken,

is hiel wat mânsk, mar safolle net
om beide kwabben te bedjipjen. Hoe langer hoe mear
draaie it Afrika fan it brein, syn Europa, it grut Aziatysk bret,
en al wat fierder foaroansteand is yn syn drokke seeën,
om harren as kreakjend de wang mei tearen ta
nei de elektryske reager dy’t in lamp yn ’e bek hat.

Oanskôgje: Aladdin seit “Sesame!” en presto! sjoch, al dat goud.
Caesar ropt syn Brutus ûnder de forumkolonnades.
Yn ’t paviljoen fan jade sjongt in nachtegeal serenades
foar de Mandaryn, dy’t om it teare leafdestema jout.
In jonge meid widzet in poppe by in lamp yn in arena fan ljocht.
De skonk fan in bleate Papûa slacht in boogie-woogie beat.

Ferstikkend. Mei kâlde knibbels smûk tsjin de nacht,
wurdt it dij dúdlik, dêr op bêd,
dat dit it houlik is. Dat achter de dûaneposten útlein
lâns alle grinzen, in liif op syn side draait
dêr’tst no neat mear mei dielst, útsein
de boaiem fan de oseaan, dy’tst net sjen meist,
en de sensaasje fan neakenens.

Likegoed, tegearre wekker wurde sille jim net mear.
Omdat, hoewol’t it miskien al deiljocht is dêr,
it dûnker noch altyd baas is yn dyn hemisfear.
Ien sinne wie noait boarne genôch
en tsjinje twa gewoane liven, net sûnt de tiid
doe’t God de wrâld fêstplakte sa’t goed wie.
It ljocht wie en is noait genôch.

X
(Ta de neitins fan Tsjêbbe)

Ik sjoch, no’t my de eagen falle, de seame fan in mouwe,
in earmtakke dy’t himsels bûcht. Koördinaten wolle jin
yn ’t paradys ha, dat soevereine, allerbêste
plak, dêr’t al it wollen en langjen komt ta rêst.
Dit is in planeet sûnder útsjoch, hy hat gjin
gearrinnende linen, gjin punt om op te bouwen.

Reitsje de tafelhoeke oan, de skerpe punt fan de pen
mei in fingersein: do witst, it docht faaks sear.
Lykwols is it paradys, foar dy’t har nea
ferskreppe wolle, net wat it foar keardels is:
in foarbygeand, mistich, wif tefolle
yn ferline’s finsternis.

Ik stean, by wize fan, op de top fan in berch.
Wat hjir fierder is… Kronos en tinne lucht.
Bewarje dizze wurden. It paradys, oait sûnder erch
socht, rint dea, in kaap ferwaaid troch stoarm,
bûchd yn in kromme foarm,
in kegel, in pyk, de boech fan in stielen skip
dêr’t gjin útkykpost ropt: “Lân yn sicht!”

Allinnich nei tiid hoechst net te rieden.
Dat sein, bliuwt dy inkeld it finger-
tyskjen oer. De eagen ferdrinke stil
yn ’e kop fan ’e klok as yn in brede, boaiemleaze see.
Klokken wegerje om yn ’t paradys te lieden,
bang de rêst, yn ’t slaan, te hôf te bringen.

Ferdûbelje alle gemis, fermannichfâldigje kear twa
wat der net mear is: it sil dy in idee jaan
hoe’t it liket hjirre. In sifer, hoe dan ek,
is ek in wurd, en, útsoarte, in wiis
of in ferwegen dat weiteit troch it lek
as in lyts blok iis.

XI
Fan grutte kwestys bliuwt in spoar fan wurden meast,
losfoarmich as beamkoppen, rigide as de kalinder
fan it jier. Lyksa, optutte mei in pet fan papier, wat
sjocht it liif yn de oseaan? It hat gjin ik, it is plat
as in spegel, sa’t it dêr yn it tsjuster stiet.
Op syn antlit, likegoed as yn syn geast,
oars net as in wynderjen, oeral oer it wiet.

Ut leafde besteand, en geile wurden, in boel
soarten jiske, bangens foar de dea, en noed
om ’e bonken, de hân foar ’t krús –in rjochtop steand
liif oan see is fan romte de foarhûd,
dy’t sied trochlit. Mei kleuren dy’t him op en ôfgean,
trêdet minske djipper Tiid yn; hy is syn eigen doel.

De eastlike punt fan it Ryk nimt in dûk yn ’e nacht –
oan ’e strôt ta yn ’t tsjuster. De binnenbocht fan ’t ear,
as it hûs fan de slak, werhellet wat er heart loyaal
en spiralen fan wurden bringt er gear
faaks yn in eigen stim, mar do sjochst der neat mear om.
Gjin ôfgrûn smyt yn ’t ryk fan Tiid
de formele symmetry fan in wjerlûd op.

Ferstikkend. Allinnich plat langút op ’e rêch
kinst dyn droege praat, yn in sucht, ôfsjitte
nei de ûneinige romten boppe dy. Yn in suchtsje sêft.
Mar gruttens fan ’t lân, dyn eigen lytswêzen dêrnêst,
waaie dy hinne en wer, yn in weagjen
fan muorre nei muorre, as waardsto widze.

Dêrom, sliep goed. Dream swiet. Strûp op dy mou.
Sliep sa’t inkeld guon dogge dy’t potsjepissen.
Yn kaarten ferstrikke lannen kinne harsels net losrisse
út har net fan koördinaten. Freegje net wa’t dêr is
ast tinkst, de doar kreaket. En fertrou
noait dyjinge dy’t antwurd jout en seit dat hy it is.

XII
De doar kreaket. In kabeljau stiet op ’e drompel.
Hy freget om in boarrel, natuerlik sis, godsamme.
Jo wegerje in reizger gjin slok.
Him seist fan it te nimmen paad de namme,
in bochtsjende sneldyk, dyn wolmiend adfys op ’e gok.
Hy giet wer fuort, mar in foet fan lapke-

poep hat syn dûbelgonger al tusken de doar.
(De twa fisken binne gelyk as brilleglêzen.)
In iezem komt de nacht troch by dy del.
Mar bewenners fan de kust witte yn ’t foar
hoe te sliepen, sa djip dat har noait bestoar
de stap yn ’t kommen fan dizze massa’s wêzens.

Sliep. It lân dat foar dy útleit is net rûn.
It is foaral lang, mei syn ûngelikense grûn,
syn heech en leech. Folle langer is de see.
Bytiden, as in berimpele foarholle, draacht it
in rôljende weach. En in noch langer kleed
is it bypassend kralesnoer fan net te tellen dagen;

en nachten; en dêrachter, de blyndoeke mist,
ingels yn ’t paradys, demoanen yn de hel.
En hûndert kear langer as dat allegear is
oer it libben it tinken, de solitêre gedachte
oan de dea. En dat noch tsien kear: it machtige,
frjemde, dûzeljende tinken oan it Niks.

Mar it each sjocht net sa fier. Ik sil dy fertelle,
it lid moat sakje foar’t it fangt in glimp fan dingen.
Inkeld sa – yn sliep – kin it each himsels bystelle
foar werklike fisy. En wat der is yn ’t foar
oan goed of tsjoed, yn dreamen dy’t sok sliepen bringt:
dat hinget fan de slieper ôf. In kabeljau stiet foar de doar.


Aldsyl, 9 maart 2013