maandag 30 september 2013

Neil Young - Helpless (Live)

The Ant and The Aardvark - Island of Caprice

Woansdei yn it Friesch Dagblad: Sa kin it langer net

De Skroeier yn it Friesch Dagblad fan woansdei giet oer de Slach en de Stien en it Liet en de needsaak om it ritueel op te frissen en by de tiid te bringen:

"Mei alle respekt foar dyjingen dy’t elk jier trou mei triennen yn de eagen it Frysk folksliet sjonge: sa kín it dus langer net. Fernijers yn de Fryske beweging en de FNP – bygelyks de skriuwer Willem Schoorstra – jouwe dat ek al in moai skoft oan, mar de Ried liket wol ferlamme. Lykwols is it saak dat de Ried by syn positiven komt. As de betinking net gau modernisearre en aktualisearre wurdt, sil er ynhelle wurde troch inisjativen fan de radikale, ‘Grutfryske’ rjochterkant fan de beweging. Och earme, dan moatte wy aansen mei in nije Grutte Pier mei om Emden plat te baarnen."

dinsdag 24 september 2013

Stipe út ûnferwachte hoeke: Mous ek foar gruttere rol foar Fryske keunstners yn 2018

Huub Mous op syn eigen log, 22 septimber:

"Het lijkt mij beter om het betoog van Abe de Vries puur op de inhoud te beoordelen. Als je alle frustratie en cultuurideologische krompraat over ‘import van randstedelijke problemen’ (vgl: zijn eerdere uitspraak: ‘In Nes wonen geen Marokkanen’) er van afhaalt, dan blijft de conclusie overeind staan. Met die conclusie ben ik het eens:

Ik sis dat de kommende tiid socht wurde moatte soe nei wegen om it oanpart fan Fryske keunstners – dy’t hjir libje en wurkje – te fergrutsjen. Dat kin bygelyks troch faker de gearwurking yn projekten op te sykjen. De blik fan in eksterne keunstner op Fryslân wurdt faaks noch nijsgjrriger as der ek ferlikingen mooglik binne mei wat in ‘Fryske’ keunstner fan inselde tema makket."

Woansdei yn it Friesch Dagblad: Oerein foar de Omrop

Woansdei yn it Friesch Dagblad in Skroeier oer de faaie takomst fan Omrop Fryslân. Sil deputearre Jannewietske de Vries har saak better nei foarren bringe as deputearre Konst (iisbaan) it mei sines dien hat?  

"Oft Den Haach foar dat sizzen bûge sil, moat no ôfwachte wurde. It sûne ferstân hat net altyd it lêste wurd. Thialf wie ek de rêchbonke fan it Nederlânske hurdriden, mar sjoch ris: wat belangen dy’t har oppenearje, wat netwurksirkwytsjes dy’t yn stelling brocht wurde, en it is samar oer en út mei de Fryske winsken en ambysjes. Almere rules.

Soarchlik is ek dat de Omrop sels meiwurket – foar in part fanwege besunigingen – oan syn eigen ûndergong. Kulturele programma’s dy’t al desennialang besteane (bygelyks Muzyk Maskelyn) ferdwine en der komme nuvere, algemiene programmaformats foar werom. Formats dy’t miskien ek wol út Hilversum wei tapast wurde kinne soene? Tink mar oan it nije ‘Snein yn Fryslân’, dat sport en muzyk kombinearje sil."

zondag 22 september 2013

The Serenes - Follow The Rural Coast (Live, 1990)

Douwe Tamminga - Lofbaarnen



LOFBAARNEN

De dagen geane ûnder
Yn wazich-waarme glâns,
It âld-belibbe wûnder
Rint de ekers oer en lâns.

De dagen krieme jimmer
Yn koarter, têder kear:
De útsetter fan 'e simmer
Yn hiele hear en fear.

Dit feest giet ûngemurken
Sa dimmen om en ta,
Sa stilwei yn 'e wurken
En wol gjin namme ha,

Gjin krânse is der wuolle
Ta dizz' bestille freugd';
De frucht út 'e eker dolle,
Rûn en glêd fan deugd.

Lang ûnder lof en klimmer
Hat ree te rypjen lein
De risping fan 'e simmer,
No ûnder heappen slein.

Gjin krâns', mar in krûdige prikel
Driuwt yn 'e jûntiid oer,
Mei 't bidden fan in wikel
Tsjin 't ûndergeande fjoer.

Dan, yn in stadich einen,
As blink foar goede dea,
Begjint oan al de einen
In baarnen sêft en rea.

De loft fan blide boeren
Giet oer de bouwen rûn,
It binne har alterfjoeren
Dy't baarne yn 'e jûn.


(Douwe Tamminga, út: Brandaris, 1938)

zaterdag 21 september 2013

Een graai in de grote Friese grabbelton

Bezoekers van het Fries Museum moeten in de overvolle hoofdtentoonstelling 'Ferhaal fan Fryslân' zappen van deze eeuw naar die eeuw, van kunst naar gebruiksvoorwerp, van feit naar mythe.

Abe de Vries

We zijn in het spiksplinternieuwe Fries Museum voor een 'preview', een voorproefje. De volgende dag zal het cultuurhuis officieel worden geopend door niemand minder dan koningin Máxima. Hier op de tweede verdieping is de langlopende tentoonstelling 'Ferhaal fan Fryslân' ingericht in een centrale zaal en in de kleinere satellietzalen eromheen. Klein kritiekpuntje alvast: op de deur van de grote zaal staat niet aangegeven of er geduwd of getrokken moet worden. Irritatiemomentje.

Maar dan... eenmaal binnen voel je je als Alice in Wonderland. Eerste reactie: wat véél! Tussen vier volledig met aanelkaar gefotoshopte reuzenfoto's van Friese landschappen beklede wanden zijn vijf thematische 'eilanden' ingericht. Die zijn zeg maar gerust volgestouwd met topstuk na topstuk uit de rijke museale collectie. De eilanden heten 'Friesland en de wereld', 'It bêste lân fan d' ierde', 'Tussen droom & werkelijkheid', 'Waar een klein land groot in is' en 'Rare jongens, die Friezen'. In de satellietzalen wordt, soms speels en dan weer serieus, aandacht besteed aan onder meer de Leeuwarder spionne en danseres Mata Hari, de dijkenbouw in Friesland, de verschillen tussen het Fries en het Nederlands, traditionele Hindelooper huisinrichting en een uitleg in stripvorm over eeuwenoud Fries aardewerk.

Dat alles tezamen - alleen al in de centrale zaal gaat het om meer dan honderd tentoongestelde objecten - moet het 'Ferhaal fan Fryslân' aan de bezoeker duidelijk maken. 'Je ontdekt hoe Friesland door mensen is gemaakt,' meldt het begeleidende 'Ferhaleboek' dat uitleg geeft bij de expositie. 'Je maakt kennis met de zoektocht naar alles wat (typisch) Fries is. En je kijkt door de ogen van verschillende kunstenaars naar Friesland.' Kortom, de tentoonstelling raakt aan de vraag naar identiteit. Het hoe, wat, wanneer en waarom, maar ook het hoe niet, wat niet, wanneer niet en waarom niet van Friesland.

Het is een ambitieuze doelstelling, waarmee het museum zich kwetsbaar opstelt. De kenner zal immers wijzen op de vele clichés die hij aantreft. Koeien, kop-hals-rompen, klederdracht, ook dat kom je allemaal tegen. Maar de argeloze bezoeker zal misschien door de bomen het bos niet meer zien. En beide zullen ze zich afvragen wat nu precies de boodschap is van de overdonderende hoeveelheid ongelijksoortig en ongelijktijdig materiaal die ze wordt voorgeschoteld. Ik wil maar zeggen, als publieksmuseum doe je het niet snel goed. Je wilt een genuanceerd, afgewogen, verantwoord en actueel verhaal vertellen over de identiteit van een regio. En je wilt ook heel veel bezoekers trekken. Die combinatie, kan dat eigenlijk wel?

'Laten zien dat Friesland veel meer is dan het skûtsjesilen, de Elfstedentocht en uitgestrekte weilanden vol zwartbont vee,' zoals de mission statement luidt, is dat gelukt? Weinigen zullen weten dat een Fries, Viglius van Aytta uit Swichum, in het midden van de zestiende eeuw de machtigste man van de Lage Landen was. En wie heeft er wel eens gehoord van de 'pestbosjes', overblijfselen van de achttiende eeuw toen boeren hun aan de veepest gestorven koeien in het weiland begroeven?

Wie redelijk blanco de zalen binnentreedt, maakt kennis met een wereld vol eigenheid en eigenaardigheden. Een wereld die in de begeleidende teksten (in het 'Ferhaleboek' en op de multimediale zuilen in de centrale zaal) laagdrempelig wordt uitgelegd. Want de doelgroep bestaat met name uit ouders of grootouders met kinderen.

Toch maakt 'Ferhaal fan Fryslân' het de bezoeker niet gemakkelijk. Dat heeft vooral te maken met de grote 'dichtheid' aan voorwerpen - een voormalige conservator van het Fries Museum opperde de niet helemaal serieus bedoelde suggestie dat de voorwerpen wellicht beter op een lopende band hadden kunnen worden gelegd - en ook met hun ongelijktijdigheid. Een onvermijdelijk gevolg is dat de zeggingskracht van het individuele kunstwerk of voorwerp meer dan eens wordt opgeofferd aan de opbouw van het thema. Op het eiland 'Friesland en de wereld' valt de zevende-eeuwse Grote Fibula van Wijnaldum bijvoorbeeld compleet weg onder het manshoge zeeschilderij van Wigerus Vitringa, tien eeuwen later gemaakt. Maar soms is ook de thematische overeenkomst wat vergezocht. Om bij dit voorbeeld te blijven: Vitringa leerde het vak in Amsterdam en de onbekende edelsmid van de Fibula haalde zijn rode edelsteen uit India. Tsja.

Een dergelijke museale opstelling vergt bovendien van de bezoeker dat hij constant 'zapt'. Van deze eeuw naar die eeuw, van kunst naar gebruiksvoorwerp, van feit naar mythe. Een centrale boodschap over de Friese identiteit heeft de tentoonstelling echter niet, of het moet zijn dat identiteit iets is waar iedereen z'n eigen invulling aan geeft. Zodoende is 'Ferhaal fan Fryslân' een graai geworden in de grote Friese grabbelton. Toch doet dat weer niet af aan het belang ervan. Terecht probeert het Fries Museum z'n bestaansrecht onder woorden te brengen en in beelden te gieten. Immers, dankzij dat zo vaak gebruikte en tegelijkertijd zo ongrijpbare woord 'Fries' trekt het bezoekers.

De begeleidende teksten bij de voorwerpen komen van Jan van Zijverden, hoofd Informatie van het Fries Museum. Beknopt en op een prettige toon brengt hij het verhaal achter elk tentoongesteld stuk. Slechts een enkele keer mist hij de roos, bijvoorbeeld bij zijn uitleg over de 'bolle' van Kamminga. Met een schilderij van een grote stier in een weiland onder een onweerslucht won schilder Simon Kamminga (1895-1984) in 1927 de Willink von Collen aanmoedigingsprijs in een wedstrijd van Arti et Amicitiae in Amsterdam. Van Zijverden schrijft: 'Zo op het oog dus misschien een stereotiep schilderij, maar toch één met een mooi verhaal.' Dat het schilderij stereotiep is wordt evenwel niet uitgelegd. De vraag blijft dan toch hangen of Kamminga's stier enkel in het museum is toegelaten omdat de schilder er een prijs mee won. In de wandelgangen vertelde kunsthistoricus Peter Karstkarel vorige week tijdens de preview overigens nog dat hij het doek eigenhandig uit de nalatenschap van Kamminga had gered.

Of 'Ferhaal fan Fryslân' een compleet verhaal is? Dat denk ik niet. Wat ons wordt verteld is het verhaal dat museaal kan worden verteld. Er zijn ook belangrijke verhaallijnen die het Fries Museum niet kan brengen, simpelweg omdat het er geen voorwerpen uit de collectie bij kan tonen. Denk bijvoorbeeld aan het 'rode Friesland': de geschiedenis van de arbeidersbewegingen op Het Bildt en in de veenstreek. En ook van de rijke Friese protestantse geloofs- en kerkcultuur vernemen we niet veel. Het raakvlak van beide thema's, het verschijnsel van de in Friesland rond 1900 veelvuldig voorkomende 'rode dominees', blijft dan eveneens buiten beschouwing. Maar wellicht lenen deze onderwerpen zich minder goed voor een tentoonstelling in een museum. Toch proeft men hier iets van het gevaar van het streven naar compleetheid: onvermijdelijk vallen dan de lacunes op.

Al met al heeft het Fries Museum niet gekozen voor de gemakkelijke weg, en dat valt te prijzen. Het stelt hier en daar leerstukken omtrent de Friese identiteit ter discussie, maar niet op een dwingende of polemiserende wijze. Het wil verhalen vertellen die de bezoeker verleiden om zelf vragen te stellen en naar antwoorden te zoeken. Kritiek is dan te verwachten: gaat deze tentoonstelling niet tenonder aan algemeenheden? Is het allemaal niet veel te vrijblijvend? Laat zo'n moeilijk en veelvormig thema zich wel zo laagdrempelig recht doen?

Anderzijds verwacht niemand dat een museum het laatste woord spreekt. 'Ferhaal fan Fryslân' is voor het beoogde brede publiek, dat veelal afkomstig zal zijn van buiten de provincie, een prachtige, veelzijdige en nieuwsgierig makende eerste ontmoeting met Friesland. Natuurlijk, Friesland is een provincie waarover nog véél meer valt te zeggen. En waarover ook heel andere dingen gezegd zouden kunnen worden. Op heel andere manieren ook. Maar dat mogen anderen dan doen. Wellicht dat het materiaal in de overvolle centrale zaal de komende tijd wel een klein beetje meer lucht zou kunnen krijgen. Want ja, zo'n weggestopte, bijna onvindbare Fibula van Wijnaldum, dat raast dochs oan de protters?

*

Yn: Friesch Dagblad, 16 septimber 2013

Ynternasjonale keunstbrigade moat Fryslân rêde

Mei syn sterk ynternasjonaal foarmjûn programma driget Lwd2018 it antwurd te wurden op de ferkearde fraach. It gefolch dêrfan is dat de Fryske keunstner oan de krappe ein komt.

Abe de Vries

Ljouwert hat de wedstryd om Kulturele Haadstêd 2018 te wurden mei in prachtich bidbook wûn. It tiim fan direkteur Oeds Westerhof en artistyk lieder Rudi Wester is it slagge om de nasjonale en ynternasjonale sjuery mei oansprekkende projekten derfan te oertsjûgjen dat Ljouwert, en net Den Haach, Utert, Eindhoven of Maastricht, de titel takomt. Hoe ha se dy heksetoer flikt? En hoe wurdt it programma fan Lwd2018 yn it bidbook staljûn en motivearre?

De oanrin wie dreech. Wat moast it fierwei komme. Politike ûndúdlikheid, twifeljende rieds- en Steatefraksjes, organisatoaryske mist, fage opdrachten, erchtinkende kritiken, it wie der allegear. ‘It het noait wat weest en it sal noait wat wurde / Ast in Liwwadden geboaren bist, kanst it wel skudde,’ sa wol de ‘Liwwadder Blues’ fan Piter Wilkens hawwe. It like de spiker op syn kop.

In earste programmatyske oanset, it stik ‘2018: Nocht oan de takomst’ fan novimber/desimber 2011, opsteld troch in ‘Kreative Koöperaasje’ fan jonge entûsjastelingen, wie noch sterk op Fryslân en wat minder op Ljouwert rjochte. It hie in mobilisearjende, aktivearjende toan: de Fryske befolking soe mei help fan it KH-proses ta in ‘selsfernijing’ oantrúnd wurde. Der soe mear tocht en dien wurde moatte ‘út eigen krêft wei’, der soe ôfrekkene wurde moatte ‘mei it te min oan assertiviteit, oan ambysje dat hjir omwaret’. Dat allegear fansels Europeesk ynbêde en yn in Europeesk perspektyf set.

De Koöperaasje hat syn tariedend wurk ynlevere yn juny 2012, dêrnei is in lytser tiim oan de slach gien om it definitive bidbook te skriuwen. Rekkenjend mei krityk fan Huub Mous en oaren dat de foarlizzende oansetten net Europeesk genôch fan toan wiene, en te min ynternasjonaal oansprekkende keunstners en inisjativen omfetten, hat de groep-Westerhof/Wester dy mobilisearjende en emansipearjende ynstek loslitten.

Teminsten, dat soe men fan tinken hawwe kinne as men it úteinlike bidbook ‘Iepen Mienskip’ trochblêdet. It liket der op dat de winsklik achte kulturele en mentale feroaringen yn Fryslân no net sasear troch de eigen mienskip beskrept wurde moatte: se sille ûntstean troch de artistike ympulsen dy’t in hele optocht oan dielnimmende Nederlânske en benammen Europeeske organisaasjes en keunstners hjir yn de perioade 2014-2018 jaan sil. In ynternasjonale keunstbrigade komt nei de provinsje ta om de Friezen foar te ljochtsjen, wizer te meitsjen en by de tiid te bringen. Dêr liket it op. Dat is dúdlik in oare ynstek as wat de earste skriuwersgroep foar eagen stie.

De achtergrûn fan dizze ommekear leit yn in yn essinsje negative wurdearring fan it ‘Fryske mienskipsidee’, in sintraal begryp yn it bidbook. Oan de iene kant wurdt ‘mienskip’ wol as posityf besjoen, as in ‘community feeling’ dat Lwd2018 de gelegenheid jout om yn syn bidbook oan te knoopjen by oare ‘communities’ yn Europa. Mienskip is sadwaande de basis fan in protte community-ferbinende inisjativen dy’t neamd wurde. De slogan fan Lwd2018 is net om’e nocht ‘Criss-Crossing Communities’.

Mar neffens it bidboek sit der ek in oare kant oan it Fryske mienskipsgefoel: bangens en erchtinkendheid foar ynfloeden fan bûten oer, fêsthâlde wolle oan in, ik sitearje, ‘statyske definysje fan (..) kultuer en lânskip’. It logyske gefolch fan sa’n fisy op mienskip is dat de Friezen befrijd wurde moatte út dy ‘tsjustere kant’ fan harren selsbyld. Der moat tawurke wurde nei in ‘Iepen Mienskip’, de titel fan it bidbook. En yn dat plaatsje past fansels de útstelde artistike yntervinsje fan de ynternasjonale keunstbrigade.

Doe’t ik it lies, tocht ik: tsja, sa oertsjûgje jo blykber in net-Fryske sjuery. Troch in yn essinsje rânestêdlik, urbaan probleem te adoptearjen. Diskriminaasje as maatskiplik probleem heart ommers earder by grutstedske regio’s as by it plattelân. En troch te ponearjen dat it te uzes oplost wurde sil troch Ljouwert Kulturele Haadstêd te meitsjen. Mar dêrmei wurdt de Fryske werklikheid wol geweld oan dien, woe ik hawwe yn de Skroeier fan woansdei 11 septimber: ‘Want yn werklikheid is it Fryske mienskipsidee, en yn it ferlingde dêrfan de Fryske kultuer, fansels sa iepen as mar kin.’ It probleem fan de Fryske mienskip is net dat se star en statysk is foar oare kultueren en ideeën oer, it probleem is in te min oan assertiviteit en selsbetrouwen. Sa stie it yn it earste KH-manifest te lêzen.

Want hoesa in sletten mienskip? In sletten kultuer? Frysktalige Friezen binne op it talige mêd bygelyks tolerante minsken, dy’t yn in sucht en in skeet fan taal feroarje cq. Hollânsk begjinne te praten as se tinke dat soks handiger is. Sa’n talige tolerânsje – of neam it pragmatisme – komt men yn it oare fan Nederlân amper tsjin. Of sjoch nei de wize sa’t ‘bûtensteanders’ (‘Hollanners’) opnommen wurde yn doarpsmienskippen. As se sels mar ien lyts stapke sette wolle, wurde se yn de earmen sletten, krije se bestjoersfunksjes, spylje se kaairollen yn ferienings.

Slach ris acht op de histoarje: tsientûzenen minsken fûnen hjir yn de Twadde Wrâldoarloch iten en in feilich ûnderdak. Of nim de jierren sechstich en santich fan de foarige ieu. De ôfdeling reade en wite wyn fan de Albert Heijn yn Sint Anne draait foar trijekwart op immigranten út Amsterdam. Hoe sit it mei al dy keunstners dy’t yn Fryslân wenje en wurkje mar earne oars weikomme? Se binne yn de regel sljocht op dizze provinsje. En mei dy massa’s toeristen dy’t hjir elk jier wer hinnetôgje, net allinnich om de moaie marren mar ek fanwege dat kalme, gemoedlike plattelân?

Nim de Fryske literatuer: is dy sa sletten foar oarstalige ynfloeden oer? It tsjinoerstelde is earder wier: mei troch in algemien-kultureel yndaald tekoart oan selsbetrouwen steane skriuwers hjir yn ’t generaal al gau iepen foar foarbylden fan oer de grinzen. Is it ynheljen fan sa’n keunstbrigade fan oer de grinzen dêr it antwurd op?

De bidbookgroep hat, wiis miskien, foar it súkses keazen, mar net foar de realiteit as ik myn sin sis. It risseltaat dêrfan is dat it oanpart fan Fryske keunstners yn de útstelde projekten gauris ûndersnijd rekket. Yn de tsientallen progamma’s yn it bidbook stiet net ien Fryske keunstner sintraal. Of men moat Slauerhoff, Escher, Alma Tadema en Mata Hari sa omskriuwe. Mar it iennichste ‘Fryske’ oan dy nammen is dat se yn Fryslân berne binne. In wat lestich kritearium.

De ferbining mei de hjoeddeiske Fryske kulturele mienskip is ynstitúsjoneel foarmjûn – Fries Museum, Tresoar, Afûk, Tryater, It Fryske Gea, se wurde allegear neamd – mar de Fryske keunstner komt oan de krappe ein. Sjoch mar nei programma’s as Sense Of Place, of Feel The Night, of Eleven Fountains, of Sailing The Grass. It is ien en al bûtenlân en ‘Europa’ wat de klok slacht.

No graach al goed begripe: ik sis net dat de grutte ynbring fan bûtenlânske keunstners en ynstellingen net belangryk en nijsgjirrich is. Ik sis dat de kommende tiid socht wurde moatte soe nei wegen om it oanpart fan Fryske keunstners – dy’t hjir libje en wurkje – te fergrutsjen. Dat kin bygelyks troch faker de gearwurking yn projekten op te sykjen. De blik fan in eksterne keunstner op Fryslân wurdt faaks noch nijsgjrriger as der ek ferlikingen mooglik binne mei wat in ‘Fryske’ keunstner fan inselde tema makket.

It aventoer dat no yn gong set wurdt, moat net in antwurd wêze wolle op in ferkearde fraach. Ik hoopje dat der de kommende tiid romte wêze sil om de plannen by te stjoeren. Sadanich dat der ek útsjoch komt op de ‘selsfernijing’ dy’t yn it begjin fan it proses noch sintraal stie. Want dat is wat Fryslân noadich hat. Méar tinken ‘út eigen krêft wei’. Dêrby leit in gruttere rol fan de Frysk-kulturele mienskip yn Lwd2018 foar de hân.


(Yn: Friesch Dagblad, 14 septimber 2013)

Ikke

Om te sizzen foar it sliepen

Ik woe wol immen yn sliep sjonge,
by immen sitte op 'e wacht.
Ik woe dy widzje en lyts sjonge,
hoedzje sliep yn en sliep út fannacht.
Ik woe de iennichste yn hûs wêze
dy't wist: bûten is it kâld.
En woe mei dy skriuwe en lêze
oer dy, oer boeken, oer de wrâld.
De oeren tsjinje har yn slaggen oan
en de tiid sjocht men op 'e grûn.
Under rint noch in frjemd persoan
dy't steurt in frjemde hûn.
Dêr achter wurdt it stil. Yn myn bea
ha 'k grutte eagen nei dy stjoerd;
en se hâlde dy sêft fêst en litte dy gean
as him in ding yn 't donker ferroert.


*

Rainer Maria Rilke, oers. yn Sprankeskyn

vrijdag 20 september 2013

The Serenes live op Bospop 1991

Stik oer Brahms yn Junge Freiheit (2 maaie 2008)

Der Rückschritt als Fortschritt: Betrachtungen zum 175. Geburtstag des altmeisterlichen Modernisten Johannes Brahms

"Das Grab ist meine Freude"

"Melancholie des Unvermögens" - so glaubte Nietzsche 1888 Brahms' Kunst charakterisieren zu müssen. Als Musikkritiker bekämpfte Hugo Wolf zur damaligen Zeit Brahms und verteidigte Bruckner - nicht etwa andersherum, wie es üblich war. Brahms' Zweite hält Wolf für mißraten und schildert den Komponisten als jemanden, "der lange abwesend war, zurückkehrt, mit vieler Mühe den verrosteten Schlüssel umdreht und die Spinnweben in seinem Bau erblickt".

Brahms' vier Symphonien waren für Wolf neben den "Cimborassos" Bruckners "bloße Maulwurfshügel". Und das, obwohl sich Brahms zu dieser Zeit bereits einen ersten Platz in der Musikgeschichte errungen hatte. Seine erste Symphonie von 1876 bezeichnete Hans von Bülow als "Zehnte Beethovens", und schon den ganz jungen Brahms apostrophierte Schumann, als "einen, der den höchsten Ausdruck der Zeit in idealer Weise auszusprechen berufen ist. Das ist der, der kommen mußte."

"Crucifige!" hier - "Halleluja!" dort: Durch die Zeiten war es immer nur eine starke, eine große Kunst, die so zu polarisieren versteht. Doch der Kunst des Johannes Brahms wohnt in der Tat sehr oft etwas Elegisches, etwas emotional Zurückgehaltenes inne, was Nietzsche zu jenem Wort veranlaßt haben mag. Jenes Verhalten-Knorrige, Asketisch-Protestantische in Charakter und Musik Brahms', das man früher immer auf die norddeutsche Stammesabkunft (Brahms wurde am 7. Mai 1833 in Hamburg geboren) des Komponisten zurückzuführen glaubte, kann im süddeutsch-österreichischem Raum für eine erfolgreiche Tätigkeit hinderlich sein.

Brahms ließ als Dirigent der Wiener Singakademie, seinen persönlichen Vorlieben folgend, den Schwerpunkt seiner Programme auf Bachsche Motetten bzw. auf solche von Heinrich Schütz auf alttestamentarische Texte legen, was einst jene Anekdote hervorbrachte, in der ein Kritiker behauptete, wenn Brahms guter Laune sei, lasse er den Choral "Das Grab ist meine Freude" singen.

Eine solche Charakterprägung läßt wenig politisch-gesellschaftliches Engagement zu. Brahms war bei aller demokratischen Grundposition ein unpolitischer Mensch, der nur einmal, in seinem (meist als Werk minderer Güte geschmähten) "Triumphlied" für Chor und Orchester anläßlich des Sieges über Frankreich 1871 einen Tribut an die Zeit zollte.

Betrachtet man die Tonsprache des Komponisten, muß man zugeben, daß Brahms' instrumentale Themen selten jenen großen hymnischen Zug Beethovens besitzen, selbst den Schumanns nicht, sie wirken bisweilen gequält und bemüht, sich freizusingen. Die eigentümliche, fahle Orchestrierung hat ebenso absichtsvoll weniger äußere Leuchtkraft. Brahms' umfangreiches lyrisches Schaffen ist bei aller psychologisch tiefen Ausdeutung der Texte bei Sängern und Hörern vielleicht wegen der überwiegend elegisch-verhaltenen Lieder einem breiteren Publikum (noch) unbekannt. Auch werden einige Kompositionen wie die "Tragische Ouvertüre" oder die d-moll-Violinsonate (op. 108) sogar als zu grüblerisch und zu wenig publikumswirksam von den Interpreten gemieden.

Aber es gilt dennoch: Das angebliche Unvermögen der Erfindung und Empfindung beruht auf einem äußerst strengen, zuchtvollen, kompositorischen Ethos, in dem eine bis an die musikalisch-ökonomischen Grenzen gelangte motivische Feinarbeit dominiert. Da ist es kaum verwunderlich, daß der Komponist durch dieses sein Naturell die Berührung mit außermusikalischen Elementen vermied - ja, vermeiden mußte -, wie sie sich in den Programmusiken der "Neudeutschen" um Liszt und seine Nachfolger bzw. im "Gesamtkunstwerk" Wagners manifestierten. Wie müßte man sich eine Oper von Brahms vorstellen? Auf welchem Sujet?

Als "absolutem Musiker" gelang es ihm aber, die musikalischen Sprachen und Formen des Barock, der Klassik und jungen Romantik in einer einzigartigen Form zu vereinen - was ihn trotzdem nicht davor bewahrte, von den "Fortschrittlichen" in der neudeutschen Gegenfraktion schnell zum Reaktionär abgestempelt zu werden. Brahms' Stil, seine musikalische Sprache war eine "spätromantische Verehrung zunftgerechter Altmeisterlichkeit", wie es Hans-Joachim Moser nennt, die sich aber später "mit eigenwüchsiger Modernität paarte". Er komponierte im Schatten "einer jahrhundertealten musikalischen Vergangenheit, erfüllt von Verantwortung gegen ihr Vermächtnis und bemüht, die Werte, die sie geschaffen, lebendig zu erhalten" (Werner Oehlmann).

Brahms' besondere Neigung zu mehrstimmigem Musikdenken, das sich an die alten Niederländer (Orlando di Lasso, Sweelinck etc.) anlehnt, führt bereits im "Deutschen Requiem" (1868) zu einem zukunftsweisenden polyphonen Stil, der bei Max Reger (der sich immer auf Bach und Brahms als musikalische Ahnherrn berufen hat) oder später bei Ernst Pepping und Johann Nepomuk David seine Vollendung fand. Die melodische Gleichberechtigung der Stimmen mußte daher zwangsläufig auch zu einer ganz eigenen Art der Harmonik führen, die die üblichen Kadenzierungen der Klassik durch eine breite Palette sogenannter Nebenstufen-Funktionen ersetzt.

So wird deutlich, daß Brahms' "Rückgewandtheit" von Anfang an nur eine scheinbare war, es war der Rückschritt als Fortschritt. Das bemerkte mancher seiner Zeitgenossen bereits vor 120 Jahren klar - neben dem damaligen Avantgardisten Max Reger auch Richard Strauss, der Brahms alles andere als wesensverwandt war, aber als junger Dirigent in Meiningen und Weimar sehr viel Brahms aufführte und seine frühe f-moll-Symphonie (op. 12 von 1884) vor ihrer Veröffentlichung diesem erst vorlegte. Doch etwa bis zum Ersten Weltkrieg hieß es meistens noch: "Hic Brahms, hic Wagner".

Die Meisterschaft in der Beherrschung kontrapunktischer Finessen und im Einsatz harmonischer Kühn- und Neuartigkeiten hinderte Brahms nicht, lebenslang dem Volkslied verbunden zu sein, das er zu seinen kompositorischen Idealen zählte und dem er in vielen eigenen Themenerfindungen bisweilen sehr nahekam. "Guten Abend, gut Nacht" klingt wie ein altdeutsches Volkslied, ist aber eine Brahms'sche Originalmelodie. Volksliedartige Bildungen, wie auch Volksliedzitate und -bearbeitungen umspannten sein musikalisches Leben: In seinem op.1, der C-Dur-Klaviersonate erklingt im langsamen Satz das Volkslied "Verstohlen geht der Mond auf", und 1894 stellte er als eines seiner letzten Werke eine Sammlung von deutschen Volksliedern zusammen, die er mit wunderbaren Klavierbegleitungen versah - ergreifend ist jene Aufnahme mit Elisabeth Schwarzkopf, Dietrich Fischer-Dieskau und Gerald Moore am Klavier.

In diesem Zusammenhang muß auch Brahms' lebenslange Begeisterung für die ungarische Musik gesehen werden. Anfang der fünfziger Jahre lernte Brahms den ungarischen Geiger Eduard Reményi kennen. Von diesem glänzenden Virtuosen ist der oft zitierte Spruch überliefert: "Werd ich spillen hajt Nocht Kraitzer-Sonate, daß sich Horre flieg'n." Brahms konzertierte als Zwanzigjähriger zusammen mit Remenyi einige Zeit in der norddeutschen Provinz unter anderem mit Beethoven-Sonaten sowie eigenen Kompositionen.

Die Begegnung mit ungarischer Musik in Remenyis selbstverfaßten Virtuosenstücken schlug sich 1869 nicht nur in der Komposition der "Ungarischen Tänze" nieder. Während diese Tänze nur Bearbeitungen ungarischer Volksmelodien waren - von ihm nur "mit Milch und Brot aufgezogen", wie Brahms selber launig äußerte -, erscheinen in sehr vielen seiner Werke "ungarisch gefärbte", doch selbst erfundene Themen. Das Finale des Violinkonzerts, jenes des Doppelkonzerts, jenes des B-Dur-Klavierkonzerts und (in schönster Stilisierung) der Schlußsatz des g-moll-Klavierquartetts op. 25 (um nur einige zu nennen) atmen künstlerische Pusztaluft, zeigen jedoch die unverkennbare Handschrift Brahms'.

Sicherlich mag auch die langjährige Freundschaft mit Johann Strauß nach seiner Übersiedlung nach Wien 1862 ihren tiefen Grund in Brahms' ungemein differenzierter Liebe zum Volkstümlichen finden. Strauß war für ihn, den schwerblütigen Meister der alten Polyphonie, "der musikalischste Schädel, der mir je vorgekommen ist". Dem Schaffen Antonín Dvoráks, dessen Mentor er zeitlebens war, stand er nicht zuletzt wegen dessen kraftvoller musikantischer Sprache anerkennend, sogar bewundernd gegenüber. Dvoráks op. 104 erschien ihm dabei als Gipfelwerk: "Warum in aller Welt habe ich nicht gewußt, daß man so ein Cellokonzert schreiben kann?"

So erscheint Brahms' Schaffen seltsam ambivalent - genauso wie die äußere Gestalt und der Charakter des Menschen Brahms. Als idealistischer, schöner, bartloser, hellblonder jugendlicher Mann erschien er etwa bis 1870. Danach wurde er Opfer der damaligen Mode gewaltiger "Landwehrbärte" und mutierte zu einem behaglich-bedrohlich grummelnden, mehr breiten als hohen, ständig von Tabakwolken umgebenen Zigarrenraucher, der misanthropisch sich einmal aus einer Gesellschaft mit folgenden Worten verabschiedet haben soll: "Sollte ich von den Herrschaften heut abend jemand vielleicht versehentlich nicht beleidigt haben, so bitte ich um Entschuldigung."

Aber wie auch im Falle Dvoráks stand er vielen jüngeren Kollegen neidlos fördernd zur Seite. Hans Renner resümiert: "In Brahms' Leben erscheint das Unvereinbare geheimnisvoll gebunden zum einheitlichen Bilde eines männlich klaren, kraftvollen Menschentums, erscheint in seiner Kunst das Zwiespältige gebändigt zum großartigen Sinnbild der überragenden Persönlichkeit. Beides ist nicht zu trennen."

Wilhelm Furtwängler schrieb zu dessen hundertstem Geburtstag vielleicht das Ergreifendste, was sich über Brahms sagen läßt: "Seine Kunst in ihrer Herbigkeit und Süße, in ihrer äußeren Verschlossenheit und inneren Gelöstheit, in ihrer Phantastik und ihrem Überschwang, wie in ihrer Selbstzucht und strengen Größe ist deutsch. Er war der bislang letzte Musiker, der in diesem Sinne die Weltgeltung der deutschen Musik noch einmal mit eindeutiger Klarheit allen vor Augen geführt hat."

*

(Ut: Junge Freheit, 2 maaie 2008)

Brahms - Violin Sonata No. 1 in G-major, op. 78

donderdag 19 september 2013

Fannejûn: 'Franeker Vertelt' yn it Stedspark

Fannejûn sil ik tsien minuten gedichten foardrage yn it Stedspark fan Frjentsjer (oan de Harnzerstrjitwei) yn it ramt fan 'Franeker Vertelt'.

Fierder dogge mei: Koos Tiemersma (Froon Akker), Douwe Kootstra, Bennie Huisman, Janneke Spoelstra, Grytsje Schaaf en Mindert Wynstra. Fan 20.00 oant 22.00 oere.

woensdag 18 september 2013

De trage moard op de Friese Pers Boekerij

It is NDC mediagroep – it gearwurkingsbedriuw fan Leeuwarder Courant en Dagblad van het Noorden – nei jierren einlings slagge en reitsje syn boeke-útjouwerij kwyt. Gjin reden foar in feestje, mar foar treurnis.

It opslach- en ferstjoerbedriuw Krijgsman yn Tiel nimt in lyts part fan de boekefoarried oer, twa fan de trije wurknimmers en set FPB/Noordboek fierder ûnder deselde namme yn in noch te finen kantoargebou yn Ljouwert.

Krijgsman is in bedriuw dat kistjes wyn en Dirty Harry-dvd pakketten ferstjoert op bestelling fia bonnen yn kranten. It draait de hân net om foar it nei de post bringen fan ek sa út en troch wat boeken.

De trage moard op de Friese Pers Boekerij sette in pear moanne nei’t ik dêr útjouwer waard al út ein: de hannel waard per 1 jannewaris 2007 troch de Friese Pers BV ferkocht oan Kok ten Have. In útjouwerij fan regionale boeken waard alsa oerdien oan in lanlike útjouwerij fan stichtlike lektuer. Risseltaat : ellinde.

Ferfolgens rekke it konsern dêr’t beide útjouwerijen by hearden – NDC/VBK – yn swier waar, sadat de FPB achter de skermen te keap set waard. Wy skriuwe dan hjerst 2010. Petearen mei Bornmeer, de Afûk en oaren rûnen op neat út, want net ien woe in grutte partij boeken ynklusyf – doe noch – fjouwer wurknimmers oernimme.

De FPB mocht hast neat mear útjaan, dat wie wilens ál dúdlik. Yn de perioade 2006-2010 joech de útjouwerij sa’n 80 titels jiers út, dêrnei net mear as, ik doch in goai, 10. De FPB wie mei oare wurden in ‘firtuele útjouwerij’ wurden: op papier noch in folweardige útjouwer, mar yn feite oars net as in ferlingstik fan de Dirty Harry-promoasje yn de beide noardlike kranten.

Mar ek yn dy minimale foarm woe NDC mediagroep noch fan syn iennichste boeke-útjouwer ôf, sa die bliken. Leafst trije jier hat de útjouwerij, dy’t desennia lang de rêchbonke west hat fan it Frysk lêzen, foar in appel en in aai te keap stien. De FPB moast en soe de doar út. Syn âlde beskermhear, de stichting Je Maintiendrai, wie ommers ek langer de baas net mear by NDC mediagroep, dat wie de ING Bank wurden. En dy is oranje, net read-wyt-blau.

Blykber hat NDC mediagroep no in deal sletten mei syn Dirty Harry-ferstjoerder: jim, Krijgsman, meie ús hanneltsjes op ‘e post dwaan, mar dat moatte jim ús al efkes helpe op it stik fan saken fan de FPB. Krijgsman hat ommers hielendal neat mei it útjaan fan boeken. Krijgsman is in ferstjoerder fan boeken en fierder fan allerhanne replik guod. Dat sa'n bedriuw de FPB no fierder fuortsette sil, yn in eigen pân yn Ljouwert noch wol, ropt fragen op.

Bygelyks: soe Krijgsman it wol de muoite wurdich fine en gean fierder mei it dúdlik Fryske profyl fan de FPB? It leit yn de rede fan net. De redakteur fan Frysktalige útjeften, Jelma Knol, moat ommers it fjild romje. Grutte kâns dat de FPB yn de takomst in útjouwer wurdt fan net-Frysktalige, Nederlânsktalige, kommersjele publyksboeken mei in protte plaatsjes, boeken dy’t it yn krante-advertinsjes goed dwaan sille. Oars falt der ommers ek neat te ferstjoeren...

Dat soe min nijs wêze foar de Fryske literatuer, it Frysk lêzen en de Fryske taal. De plegers fan de trage moard op de Friese Pers Boekerij sille har dêr it measte net fan oanlûke. Se sille wol sizze: wy ha wol wat oars oan de holle, ja, ek yn de Moanne fan it Fryske Boek.


*

Breaking: Friese Pers Boekerij oernommen troch Krijgsman yn Tiel

Leeuwarden, 18 september 2013

Beste auteur van Friese Pers Boekerij/Uitgeverij Noordboek,

De activiteiten van Friese Pers Boekerij (FPB) en Uitgeverij Noordboek (Noordboek), tot nu toe onderdeel van NDC mediagroep, zijn met ingang van heden overgenomen door Krijgsman Public Warehousing in Tiel, het bedrijf dat al enige jaren onze particuliere bestellingen verzorgt.

De firma is al meer dan dertig jaar actief op het gebied van de opslag en distributie van boeken. De nieuwe aandeelhouders van NDC mediagroep maakten eerder dit jaar bekend zich nadrukkelijker te willen toeleggen op de kernactiviteiten van het bedrijf. Sindsdien vonden gesprekken plaats over de overname van (activiteiten van) FPB en Noordboek.

Met de overname door Krijgsman Public Warehousing, kunnen de activiteiten van FPB en Noordboek worden voortgezet. Twee van de drie huidige werknemers, productiecoördinator Tjeerd Jan Hobma en uitgever Andries de Haan, maken de overstap naar de nieuwe eigenaar. Jelma Knol blijft nog enige maanden in dienst van NDC mediagroep om lopende zaken af te handelen. Wij bedanken haar voor haar grote inzet en betrokkenheid in de afgelopen twintig jaar.

In praktische zin verandert er weinig, behalve dat de nieuwe eigenaar niet de volledige boekenvoorraad heeft overgenomen. Met name de oudere, minder courante titels blijven in bezit van NDC mediagroep. De betreffende auteurs worden uiteraard als eerste benaderd met de vraag of zij de restvoorraad of een deel daarvan willen overnemen.

De nieuwe eigenaar zal onder de namen Friese Pers Boekerij en Uitgeverij Noordboek met Andries de Haan als uitgever regionale boekuitgaven op de markt brengen. Krijgsman Public Warehousing en NDC mediagroep hebben afspraken gemaakt over het plaatsen van advertenties voor de boekuitgaven in de Leeuwarder Courant en Dagblad van het Noorden. Uiterlijk 1 december 2013 volgt een verhuizing van FPB en Noordboek naar een zelfstandig kantoor in Leeuwarden.

Uiteraard houden wij u op de hoogte van relevante ontwikkelingen. Wij gaan vol vertrouwen de toekomst tegemoet en hopen van harte dat u dat samen met ons wilt doen.

Met vriendelijke groet,

Emil Gilels plays Brahms, Piano Concerto No. 1 in D-minor, op. 10, part 2: Adagio

Neil Young - Cortez The Killer (Live, acoustic, 1999)

dinsdag 17 september 2013

Emil Gilels plays Brahms, Piano Concerto No. 1 in D-minor, op. 10, part 1

PERSBERICHT Het verhaal van het Fries Museum

PERSBERICHT

Zojuist verschenen: Het verhaal van het Fries Museum

Het nieuwe Fries Museum in het hart van Leeuwarden is op vrijdag 13 september geopend door koningin Máxima. Dit cahier brengt het verhaal van de spectaculaire nieuwbouw, die mede dankzij een groot legaat van de internationaal vermaarde Friese architect Abe Bonnema tot stand kon komen. Maar ook is er ruime aandacht voor de geschiedenis van het Fries Museum.

Toegankelijk geschreven, rijk geïllustreerd en vriendelijk geprijsd is Het verhaal van het Fries Museum een ideale kennismaking met het geheel vernieuwde en meest complete regionale museum van Nederland.

Journalist en publicist Abe de Vries laat de reis beginnen rond 1820, als onder de Friese adel en hogere burgerij voor het eerst het idee ontstaat om oudheden te verzamelen en in een museum tentoon te stellen. Het museum kwam er uiteindelijk in 1881. Het boek besluit met een interview met de huidige directeur van het Fries Museum, Saskia Bak.

Hoe combineert het Fries Museum oudheden met moderne beeldende kunst? Waar komen de belangrijke collecties van het museum vandaan? Hoe ziet het Fries Museum de toekomst? U leest het in Het verhaal van het Fries Museum, de eerste publieksuitgave over de historie van de topattractie van Leeuwarden.

*

Abe de Vries, Het verhaal van het Fries Museum (Uitgeverij Bekking & Blitz, Amersfoort 2013). 68 p.; ISBN 978 90 6109 4777; prijs 12,50 euro.

 

maandag 16 september 2013

Townes Van Zandt - Rake

Townes Van Zandt - Marie

Townes Van Zandt - Sanitarium Blues

Woansdei yn it Friesch Dagblad: Lânsdiel past net troch de achterdoar

De Skroeier yn it Friesch Dagblad fan takom woansdei giet oer Noordervisie 2040, in amtlik plan om ta fierregeande gearwurking te kommen tusken de trije provinsjes yn Noard-Nederlân. De Steaten sille har dêr dizze wike oer útsprekke:

"Nuvergenôch (of krekt net?) ûntbrekt yn it foarlizzend stik elk idee oer de politike foarmjouwing en ynbêding fan it útstelde, ûnomkearbere proses. De Steaten wurdt mei oare wurden frege in beslút te nimmen oer in saak dy't se net oersjen kinne. Steateleden wurde blykber beskôge as net al te tûke fiskjes dy't de fûke ynswimme sille. Dogge se dat, dan is der gjin paad werom. Men mei jin ôffreegje oft ditsoarte fan amtlik-politike mislieding en yntimidaasje de nije bestjoersstyl op it Provinsjehûs wurdt."

Pink Floyd - Pigs

zondag 15 september 2013

Itzhak Perlman plays Brahms, Violin Concerto in D-major, op. 77 (Live, 1992)

Moarn yn it Friesch Dagblad: Een graai in de grote Friese grabbelton

Moarn yn it Friesch Dagblad in hele side oer de haadtentoanstelling 'Ferhaal fan Fryslân yn it nije Fries Museum:

"Wat ons wordt verteld is natuurlijk het verhaal dat museaal kan worden verteld. Er zijn ook belangrijke verhaallijnen die het Fries Museum niet kan brengen, simpelweg omdat het er geen voorwerpen uit de collectie bij kan tonen. Denk bijvoorbeeld aan het 'rode Friesland': de geschiedenis van de arbeidersbewegingen op Het Bildt en in de veenstreek. En ook van de rijke Friese protestantse geloofs- en kerkcultuur vernemen we niet veel. Het raakvlak van beide thema's, het verschijnsel van de in Friesland rond 1900 veelvuldig voorkomende 'rode dominees', blijft dan eveneens buiten beschouwing. Maar wellicht lenen deze onderwerpen zich minder goed voor een tentoonstelling in een museum. Toch proeft men hier iets van het gevaar van het streven naar compleetheid: onvermijdelijk vallen dan de lacunes op."

vrijdag 13 september 2013

It stikje Winaam yn Liauckema State



Krekt ferskynd, te bestellen fia siegerrodenhuis@gmail.com. Priis: 18,50. Omslachûntwerp: Mark van Houten, Boksum.

"Tot de reformatie was het adellijke geslacht van de Liauckema's een van de machtigste families in Noordwest-Friesland. Hun thuisbasis was de grote Liauckema State bij Sexbierum. Tijdens de opstand in de Lage Landen kozen de katholieke Liauckema's de kant van de Spanjaarden, wat hen duur kwam te staan. In 1824 werd Liauckema State voor afbraak verkocht. Alleen de duivenslagpoort en de singels herinneren nog aan de state en het roemruchte geslacht dat er eeuwenlang woonde. Dit boek vertelt hun dramatische verhaal."

Hjirûnder it taspraakje dat ik hâlde mocht op de presintaasje, 12 september op Liauckema State.

Achte oanwêzigen, leave freonen,

Wat prachtich om op dit plak, op it hiem fan de eardere Liauckema State, byinoar te kommen om in boek oer Liauckema State en syn bewenners yn de earmen te sluten! Ik ken de skriuwers, Sieger Rodenhuis en Geertje Kingma, no alwer in jier as trije en ik wol op dizze middei, dy’t fansels hárren middei is, graach wat fertelle oer myn belutsenens by Liauckema State, de Liauckema’s en mear yn it bysûnder by de skiednis fan dy famylje, dit stee en de lannen deromhinne.

Mei dy skiednis kaam ik foar it earst yn ’e kunde doe’t ik yn 1995 en 1996 ûndersyk die foar it earste boekje dat ik publisearre ha, Wijnaldum. Fibula, Dwarsbongel, Keatsebal, myn lytse doarpsskiednis en skiednis fan de Winamer keatsferiening. Winaam, foar de inkeling dy’t dat miskien net wit, is in lyts doarp even fierderop. Ik wurke doe krekt as sjoernalist yn de stêd Grins, mar jûns wie ik mei de holle by Tjitsma State yn Winaam, by Roptasyl, by Nijehûs, de Ried, it lâneigendom yn de 18de en 19de ieu, by it ferrin fan de ynpolderingen en ferkavelingen om Winaam hinne en gean sa mar fierder.

Ien famylje foel my by neispeuringen nei de âldste boarnen foar de skiedskriuwing fan dizze regio fansels dalik op: dat wie de adelike famylje Thoe Nijenhuis, dy’t, sa’t de namme al seit, op Nijehûs wenne. Nijehûs, foar wa’t it net wit, is tsjintwurdich in as wenbuorkerij brûkte boerepleats oan de Haule, de earste oan de linkerhân foar wa’t út Winaam wei de Haule opdraait rjochting Pitersbierrum en Seisbierrum.

It die my bliken dat dy Thoe Nijenhuizen grutgrûnbesitters wiene. Ik tink dat se om 1500 hinne sa’n 30 persint fan it Winamer doarpsgebiet yn hannen hiene en eigner wiene fan faaks wol in pleats as acht. Pleatsen dy’t trochstreeks grutter wiene as yn de rest fan Barradiel. Mar ek, en dat wie noch belangriker, hiene sy fan it begjin fan de 15de ieu ôf it bewâld oer de Roptasyl krigen fan de stêd Frjentsjer. Frjentsjer, dat doe faaks noch (beheind) de Ried en de Roptafeart brûke koe as alternative faarrûte om Harns te omsilen. By dat bewâld hearde ek it lânshearlik rjocht om te fiskjen en op swannen te jeien yn de Ried en de Roppert.

De tragyk fan dizze famylje is dat in manlike opfolger ûntbruts doe’t Sikke thoe Nijenhuis om 1470 hinne kaam te ferstjerren. Hy hie twa dochters, dêr’t ien fan úthoulike waard yn Almenum, en de oar, Tyts, yn Seisbierrum, oan Skelte Liauckema. Sa waarden de grutte besittingen fan de Liauckema’s en de noch gruttere fan de Thoe Nijenhuizen gearfoege. Mar Tyts kaam der al gau allinnich foar te stean. Har man stoar yn 1479 doe’t har âldste soan noch net mearderjierrich wie. En boppedat kaam ek dy âldste soan al betiid te ferstjerren. Tyts hat it kombinearre Liauckema-Nijehûs besit jierrenlang allinnich regeard. Dat wie net neat, foar in frou, yn dy tiid. Ik ha nei oanlieding fan har libbensskiednis in ‘Lyts Rekwiëm foar Tyts’ skreaun en ik bin der bliid mei dat dat gedicht opnommen is yn it boek dat hjir hjoed it ljocht sjocht.

Nijehûs is foar my sawiesa in bysûndere pleats. Yn it twadde en tredde desennium fan de foarige ieu buorke dêr bygelyks Jelle Haitze Anema, in yn dy tiid ferneamde ‘reade boer’, dy’t mei Troelstra op’en paad gie te sprekken, dy’t jierrenlang foar de SDAP yn de gemeenteried fan Barradiel siet en dy’t, spitigernôch fergees, besocht hat om yn de Twadde Keamer te kommen. Anema lei op in heel goede namme yn Winaam. Lang nei’t er al ferhuze wie nei Akkrum, hold er noch kontakt mei it doarp. Op âldereinreiskes moast de bus altyd efkes oanstekke yn Akkrum: de Winamers moasten even by Anema sjen.

Letter, doe’t Sipke Schat boer wie op Nijehûs, hat myn pake Abe dêr arbeider west. Doe’t pake it foar de Twadde Wrâldoarloch aventoerje woe yn Harns as bôlesuteler, krige er de garânsje fan Schat dat er weromkomme koe as de boel misbetearde. En fansels: ik ha sels arbeide op Nijehûs, doe’t Wieger de Hoop – de skoansoan fan Sipke Schat – boer wie. Ierdappelsykje, ierdappelroaie, wjudzje. Yn de fakânsjes, as skoaljonge, ik tink fan myn 14de oant myn 18de.

It betsjutte foar my mei oare wurden wol wat doe’t ik de romrofte midsieuske skiednis fan it hûs en syn bewenners ûntduts. Yn Liauckema State sit foar my ek in stikje Winaam. De poarte hjir op it terrein – it iennichste dat der fan de âlde state bewarre bleaun is – is foar my de tagongspoarte ta de skiednis fan myn eigen regio, in skiednis dy’t ek ferbûn is mei myn eigen skiednis.

Net om ’e nocht haw ik it adelik wapen fan de Thoe Nijenhuizen, in pelikaan dy’t harsels yn it boarst pikt om har jongen mei har eigen bloed te fieden, in pear jier lyn brûkt yn in stik foar it blêd Noorderbreedte. Dêryn woe ik hawwe dat wy better omgean soene mei ús lânskip, dat in erfskip is dat ús oanrikt is troch eardere generaasjes, en dat wy hoedzje en noedzje moatte. Dat wie yn de tiid fan de fûle diskusjes oer de komst fan it jiskefabryk – de ôffaloven – yn Harns. Sa ha ik besocht om de regionale skiednis aktueel en aktyf, om net te sizzen, aktivistysk te meitsjen. Spitigernôch is dat rotding der dochs kommen.

En okkerdeis ha ik datselde wer besocht mei it each op in mooglike werbou fan de Getswerdersyl. Ek dêrby ha ik yn in grut stik yn it Friesch Dagblad besocht om in ferbân te lizzen mei de skiednis fan it hûs Liauckema. Miskien wurdt it oait noch wat mei dy werbou. De FNP is alteast fan doel en besykje in grut fûns los te krijen foar de restauraasje fan fergien kultuerguod yn de provinsje.

Yn alle gefallen: ik fyn it geweldich dat in belangryk en nijsgjirrich stik regionale skiednis no fakkundich fêstlein is troch Geertje en Sieger. Der soene mear minsken wêze moatte mei sa’n soarch, sa’n belangstelling foar it regionale ferline. Net allinnich om dat ferline sels, mar ek om’t it ynset wurde kin yn de striid tsjin de skynber soms net op te kearen ferneatigingsdriuw fan de ekonomy en it grutte jild. Ik tank jimme wol.

*

Emil Gilels spilet Bach, Prelude in B-minor, BWV 855a (Live yn Tokyo)

Nij: Het verhaal van het Fries Museum. Priis: 12,50

donderdag 12 september 2013

In taalklupke fan, tafallich, skriuwers

Der binne minsken dy’t de taal belangriker fine as keunst. Yn Fryslân. Ik moat it noch even oars formulearje: der binne minsken dy’t de taal belangriker fine as literatuer. En dy’t literêre kwestys allinnich mar beskôgje kinne as taalkwestys.

Sokke minsken fine al gau dat literêre striid sawat itselde is as harsenskrabberij en dat soks op kosten giet fan (it imago fan) ‘ús’ moaie Frysk. “Do moatst it net sa mâl opsizze,” dat sizzen is har yn de bek bestoarn. It binne de lju dy’t bliid binne mei bykant alles wat der yn it Frysk skreaun wurdt, ek as dat skriuwen op kosten giet fan de literatuer.

Ta dy groep hear ik dúdlik net. Ik bin net bliid mei alles wat der yn it Frysk skreaun wurdt. Benammen net mei alles wat troch literêre blêden skreaun en publisearre wurdt. Oan dy miening jou ik sa út en troch lucht, in miening dy’t hoopje ik basearre is op tinkbylden oer literatuer. Dy’t stuolle is op arguminten.

Literatuer, dêr kinst fan genietsje. Kinst der bliid fan wurde, of lilk. Optein, of mismoedich. Kinst der wat fan fine en dat meist dan ek noch opskriuwe. Want literatuer freget om diskusje en literatuerkrityk. Mei de taal leit dat in slach oars. De taal is as it waar: it is der. Punt út. It praat deroer hat minder nut as it praat oer literatuer. De taal lûkt him net safolle oan fan myn miening oer de taal. Op de taal kin men maatregels loslitte, mar oft dy effekt hawwe sille is noch mar de fraach.

As in literêre mienskip de literatuer mar oer him hinne komme lit, sa’t de wolkeloften oer ús hinne driuwe, sa’t de moanne om de ierde hinne draait en de planeten om de sinne, dan sit dy mienskip yn swier waar. Of alteast, dan is it langer net in ‘literêre mienskip’.

It is dan in taalklupke fan, tafallich, skriuwers wurden. Skriuwers yn tsjinst fan it imago fan it Frysk. Op dat meteorologyske djiptepunt binne wy hast (wer) oankaam.

woensdag 11 september 2013

The Band - When I Paint My Masterpiece

Sneon yn it Friesch Dagblad: Ynternasjonale keunstbrigade moat Fryslân rêde

Sneon yn de bylage fan it Friesch Dagblad in grut stik oer Lwd2018, oer de driigjende ferskowing fan fan ûnderop en fan binnenút nei fan boppe-ôf en fan bûten wei. En oer de winsklikheid om de kommende tiid mear 'eigen' keunstners te belûken by de moaie en nijsgjirrige projekten yn it bidbook :

"It aventoer dat no yn gong set wurdt, moat net in antwurd wêze wolle op in ferkearde fraach. Ik hoopje dat der de kommende tiid romte wêze sil om de plannen by te stjoeren. Sadanich dat der ek útsjoch komt op de ‘selsfernijing’ dy’t yn it begjin fan it proses noch sintraal stie. Want dat is wat Fryslân noadich hat. Méar tinken ‘út eigen krêft wei’. Dêrby leit in gruttere rol fan de Frysk-kulturele mienskip yn Lwd2018 foar de hân."

maandag 9 september 2013

Buffalo Springfield - Retrospective: The Best Of (Full Album, 1969)

The Byrds - Sweetheart Of The Rodeo (Full Album, 1968)

John Gorka - The Water Is Wide

Woansdei yn it Friesch Dagblad: In protte Europa, in bytsje Fryslân

It bidbook – sis mar it programma dêr’t Ljouwert de titel Kulturele Haadstêd fan Europa 2018 mei binnensleept hat – is in yndrukwekkende balansear-act wurden. Nei tariedend wurk fan in ‘Kreative Koöperaasje’ oan july 2012 ta, dêr’t ik ek by belutsen wie, is it in lytsere groep bidbookskriuwers slagge om in plan hannen en fuotten te jaan dat de nasjonale en ynternasjonale sjuery oertsjûge hat. Al lêzende rint in twatal saken yn it each.

Op it foarste plak de titel fan it bidbook: ‘Iepen Mienskip’. It lokaal-Fryske mienskipsidee wurdt oan de iene kant keppele oan Europa: it kin ferbûn wurde mei it oeral yn Europa by minsken libjende gefoel dat se by in ‘community’, in mienskip hearre. Dat gefoel wurdt – terjochte – as posityf beskôge en Lwd2018 brûkt it as basis foar allerhanne grinsoerstiigjende keunst- en boargerinisjativen dy’t ‘communities’ meiïnoar ferbine sille. Dêrom ek is de slogan fan Lwd2018: ‘Criss-Crossing Communities’.

Oan de oare kant: der soe ek in tsjuster aspekt sitte oan it Fryske mienskipsgefoel. “Friezen hawwe de neiging om eksterne input mei in skalk each te besjen,” seit it bidbook, “de neiging om fêst te hâlden oan in statyske definysje fan harren kultuer en lânskip”. Lwd2018 wol Ljouwert en Fryslân dus befrije út dat tsjuster wei: der moat hjir in transformaasje op gong komme fan mienskip nei “iepen mienskip”.

Opfallend hoe’t Lwd2018 hjir yn feite in rânestêdlik, urbaan probleem – diskriminaasje troch de mearderheid, isolemint fan minderheden – adoptearre hat, om de net-Fryske sjuery te oertsjûgjen fan it Europeeske belang fan syn programma. Want yn werklikheid is it Fryske mienskipsidee, en yn it ferlingde dêrfan de Fryske kultuer, fansels sa iepen as mar kin.

It twadde dat opfalt is de grutte ynternasjonale ynbring yn de optocht oan projekten dy’t foarbykomt en dy’t brocht binne ûnder de kopkes ‘Nature & Culture’, ‘City & Countryside’ en ‘Community & Diversity’. Mei noch twa lytsere programma’s dêrby: ‘Lab Lwd’ en ‘Royal Friesians’. Dy sterke Europeeske ynbring en aginda hat wol fan gefolgen dat der minder romte is foar Fryske organisaasjes en benammen keunstners. Slauerhoff kom ik tsjin, Escher, Alma Tadema, Mata Hari – mar gjin Douwe Kiestra of Douwe Tamminga, gjin Ids Wiersma of Ids Willemsma.

De fraach dy’t sadwaande by my hingjen bliuwt, is oft dy Fryske nacht net wat mear (en faaks better) Ferljochte wurde kinne soe mei Frysk-kulturele lampkes.


*

zondag 8 september 2013

Fakânsje, Laaksum

The Clash - The Magnificent Seven

Literatuerkrityk: reuzen de bek bine

Gulliver’s Travels is in ferneamd boek út 1726 fan de Ierske skriuwer Jonathan Swift (1667-1745). It byld dat de measte minsken it skerpst bybleaun wêze sil, is dat fan de ‘reus’ Gulliver dy’t oanspielt op it eilân Liliput. Hy falt yn sliep op it strân en wurdt mei tûzen triedden fêstbûn troch de Liliputters, dy't bang foar him binne.

Tsjêbbe Hettinga sliept ek. Noch mar krekt. En postúm, nota bene yn it ramt fan de promoasje om de Gysbert Japicxpriis 2013 hinne, wurdt it fenomenale dichtwurk fan dizze reus no yn de boeien slein troch de Liliputters. Mei de skriuwer út ’e wei en syn oeuvre kompleet doarden Josse de Haan en Klaas van der Hoek it wol oan en meitsje no mar ris gehak fan de dichtbondel Equinox.

Bombastysk, retoarysk, ûnecht, ôfsliten, falsk, sa seaget it stompkrityske knyft fan De Haan.

Forsearre konstruksjes, surplus oan adjektiven, al te betochte nijfoarmingen, wrongen syntaksis, twangmjittige lettergrepetellerij, gelegenheidswurk, sa filearret Van der Hoek.

Fansels: it is priissjitten as jo je roppen fiele om pipere oardielen te jaan sûnder de dêrmei korrespondearjende plicht yn acht te nimmen om se te ûnderbouwen. Like slim is it feit dat de redaksjes fan de twa tydskriften dy’t de ‘skôgingen’ fan De Haan en Van der Hoek publisearre hawwe – respektivelik ensafh en de Moanne – har nét roppen field hawwe om oardiel en ûnderbouwing meiïnoar yn it lykwicht te bringen. Of, as se dat wol besocht hawwe, wat net heel wierskynlik is, dy eksersysje net trochset hawwe mei in logyske wegering ta publikaasje.

Josse de Haan (1941) is benammen in skriuwer fan (eksperiminteel) proaza; syn dichtbondels hawwe dêrmei ferlike folle minder omtinken lutsen. Klaas van der Hoek (1960) is mediaevist en konservator; yn in griis ferline wie er in blaumoandei redakteur fan Trotwaer. Ek siet er mei Michaël Zeeman en Jitske Kingma yn de sjuery dy’t my yn 2005 de Gysbert Japicxpriis taskikte, wêrfoar tank. Beide mannen witte dus it ien en oar fan literatuer en literatuerkrityk. Namste ferbjusterjender is harren wurkwize yn dizzen.

“Us kommentaar is in persoanlik kommentaar,” ferdigenet De Haan himsels en Van der Hoek yn in reaksje op de Feartfisk (6 septimber). “Leau fan my dat wy objektyf beskreaun hawwe wat we lêzen hawwe. Dêr kin op reagearre wurde.”

Jawis. Allinnich, dat reagearjen, dat docht net ien. Wêrom net? Ik jou in tal redenen. Op it foarste plak: de heale Fryske literatuer is redaksjelid fan ensafh, en dat betsjut qualitate qua dat se in sprekferbod hawwe. Twads: in stik as fiif oaren binne redaksjelid fan de Moanne; ek dêr fielt nimmen him roppen om ris literatuerkritysk nei de literatuerkrityk en de literatuerpromoasje te sjen.

Treds: sawat elke Fryskskriuwer hat bannen mei Tresoar, de opdrachtjouwer fan de stikken yn kwesty, en mei beide tydskriften. Oe, dan kin krityk gefoelich lizze. Fjouwer: der binne ek dichters dy’t altyd oergeunstich kennis nommen hawwe fan alle lof dy’t der troch de jierren hinne west hat foar it dichtwurk fan Tsjêbbe Hettinga, wylst der foar dat fan harsels folle minder omtinken wie. Binne sokken net stikem in bytsje bliid dat oaren no út har namme revanche nimme? En fiif: dan is der yn it Fryske noch de ivige grutte mearderheid dy’t altyd en oeral omflústeret dat wy foaral net ‘swartsjen’ moatte, mar bliid wêze moatte mei elke útskiten letter Frysk.

Neffens Josse de Haan is Tsjêbbe Hettinga “hillich ferklearre” en wolle guon net sjen “dat krityk op syn fersen mooglik is”. De Haan lykwols hat dy mooglikheid wol sjoen: “Bombastyske retoryk is oan te wizen, it ferskil tusken falsk en echt kinne jo oantoane (klisjees of autentyk taalgebrûk).”

Ik persoanlik tink – om my ek mar efkes ‘persoanlik’ te uterjen – dat krityk wol mooglik is, mar dat De Haan en Van der Hoek foar it uterjen dêrfan net it goede plak en net it goede ynstrumintarium brûkt hawwe. Wat dat plak oanbelanget, de kombinaasjestikken dy’t se skreaun hawwe. Earst in aai oer de bol, dan in snútslach, en hup, de folgjende fan de sân foar de Gysbert nominearre bondels is oan bar. Dêr draaie harren sân-yn-ien skôginkjes nammentlik op út. Literêre krityk as format, op de wize fan ‘Holland got talent’. Van der Hoek ekskusearret him yn ’t foar al, en dat siert him, mar it risseltaat bliuwt itselde.

Dan it ynstrumentarium. Bombastysk, retoarysk, ûnecht, ôfsliten, falsk, dat is it ridskip fan Josse de Haan. Opfallend: de earste twa eigenskipswurden wurde ek graach brûkt troch ensafh-baas Piter Boersma en syn sidekick Piter Yedema yn literatuerkritiken, en ek dizze twa hearskippen lizze har fokabulêr leaver net út. Blykber is it in generaasjeding. Blykber wie it yn de jierren sechstich en santich wol okee om jin te beheinen ta deadwaners. Mar hjoeddedei, hie ik hope, kin dat net mear.

Graach lês ik de earste ferhanneling oer de wearde fan de kritearia ‘ûnecht’ en ‘falsk’ foar de literatuerkrityk. Of oer, for that matter, oare DeHaanske kritearia as ‘apart’ en ‘konservatyf’. Wat ‘bombastysk’ en ‘retoarysk’ oanbelanget, dat binne lege kontênerbegripen dy’t pas betsjutting krije as se beselskippe wurde fan definysje, útlis, foarbylden en kontekst - it simpelwei opleppeljen fan wat wurden út de gedichten sa't De Haan docht is net genôch. Ast om mear fregest, jout de boppeneamde generaasje net thús.

Nee, dan docht Klaas van der Hoek it better. Hy brûkt in akseptearre ynstrumentarium, mar tinkt blykber ek dat er dichtwurk ûnder de grûn skoffelje mei en moat sûnder definysje, útlis, foarbylden en kontekst. Hy hat ommers al sorry sein foar it feit dat er in dubieuze rol spylje wol yn de ‘marmotterace’ fan sân nominearre bondels.

It kin net tefoarren komme dat er raar út ’e bocht fljocht as er in kear by wize fan útsûndering in titel fan in gedicht falle lit. Oangeande myn  fers ‘Roas fan myn hert’ freget er him spotsk ôf oft dat in serieus bedoeld gedicht wie; hy fynt it “drakerich”. Dat mei fansels, mar as jo by god net witte wêr’t it fers op basearre is, wêr’t it nei ferwiist, hoe’t it yninoar stekt, tsja.

Tsjêbbe Hettinga syn bondel – it jildt foar alle nominearre bondels - is fierstente goed om skea op te rinnen fan dizze kwasy-krityske twa- en aansen fjouwermans (de jûn yn de Bres komt noch) ‘rat-race’. Gelokkich mar. Mar wat al skea oprint, is de literatuerkrityk. Ik wit wol dat net altyd elk oardiel, elke wearde-takenning, elke ynterpretaasje breed útmetten wurde kin. Dat kin yn krantestikjes ek net. Mar as de romte der net is, sil de kritikus him ynhâlde moatte. Hy sil dan nei oare formulearringen en faaks in oare beneiering sykje moatte om oan syn opdracht – it skriuwen oer oarmans dichtwurk – te foldwaan.

Sa net, dan wurdt it in spultsje fan Liliputters dy’t reuzen wol even de bek bine sille.