Hoe Fryslân werd verkocht op de Afsluitdijk

Eind maart heeft het kabinet na overleg met de provincies definitief elf gebieden in Nederland aangewezen voor de mogelijke ontwikkeling van grote windmolenparken (meer dan 100 megawatt) op land. Het enige Friese gebied is een stuk van het IJsselmeer grenzend aan de Afsluitdijk. De Afsluitdijk zelf, door de Friese bevolking gezien als de meest logische plaats voor grote windturbines, staat (vooralsnog) niet op de lijst. 

In de brief aan de Tweede Kamer waarin de ministers Kamp en Schultz hun vaststellingsbesluit mededelen (dd. 31 maart 2014) staat: ,,Het kabinet heeft er [..] voor gekozen om de Afsluitdijk niet op te nemen [.]. De mogelijke ontwikkeling van windenergie op de Afsluitdijk wordt door het kabinet gezien in het licht van de doelstelling van 16% duurzame energie in 2023.” Met andere woorden, het kabinet houdt de mogelijkheid open dat na 2020 de Afsluitdijk alsnog in aanmerking komt als plaatsingslocatie voor windturbines. 

De Afsluitdijk is een opvallende omissie binnen de elf nu aangewezen gebieden; in de concept-Structuurvisie Windenergie op Land (2013) behoorde de dijk nog duidelijk wel tot de kandidaten. Ook de kop-Afsluitdijk werd toen nog gerekend tot een kansrijk gebied voor grootschalige windenergie. Dat beide van de lijst van zogenoemde SVWOL-gebieden zijn afgevoerd, kan formeel worden gerelateerd aan de milieu-effectrapportage die in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu over de concept-Structuurvisie is uitgevoerd door Royal Haskoning. In dat 255 pagina’s tellende document, gepubliceerd in november 2013, worden van die gebieden de voors en tegens onderzocht. 

Ook in november 2013 brak gedeputeerde Konst (PvdA) met het provinciale voornemen om windenergie in Fryslân te concentreren in het IJsselmeer, op de kop-Afsluitdijk en rond Heerenveen en ging de provincie in plaats daarvan in zee met Fryslân foar de Wyn. 

Wie het rapport van Royal Haskoning leest, valt echter een vreemde breuk op in de beschrijvingen van de Afsluitdijk als mogelijke locatie van grootschalige windenergie. Leest u even mee?

Buitengewoon nieuw windlandschap
De Afsluitdijk biedt een ,,kans” voor de creatie van een ,,buitengewoon nieuw windlandschap”, meldt pagina 10. ,,Een grootschalige geometrische opstelling sluit aan bij een grootschalig, volgens één principe ingericht landschap,” meldt pagina 31. Molens op de Afsluitdijk passen goed bij ,,moderne (20e eeuwse) dammen en dijken,” aldus pagina 32. Ze bieden een kans op ,,markering van de knik in de dijk en het sluizencomplex bij Kornwerderzand,” volgens pagina 33. 

Op pagina 107 is er sprake van een ,,optimale of kansrijke invulling van het gebied vanuit landschappelijk perspectief. Om de oorspronkelijke continuïteit van IJsselmeer - Waddenzee geen geweld aan te doen zouden opstellingen over de volledige lengte van de Afsluitdijk vermeden moeten worden. Met name voor de beleving vanaf de dijk zelf is het een goede optie om bijzondere punten langs deze dammen te accentueren met behulp van compacte clusters.” Op de Afsluitdijk is ruimte voor 720 megawatt aan windenergie in de maximale optie (zeven clusters van zeven windmolens), en in de zojuist beschreven ,,optimale” optie nog altijd voor 180 megawatt. 

,,Een aandachtspunt,” brengt pagina 109 daar tegenin, ,,is de ligging van het gebied ten opzichte van de Waddenzee (Unesco) en het open waterlandschap. ,,Vooral bij een benutting van de Afsluitdijk als lijn is er een hoge kans op effecten op deze aspecten. (..) Het gebied ligt bijna volledig binnen (de externe werkingszone van) Natura2000- en EHS-gebied. Ook zijn er mogelijk risico’s voor trekvogels.” 

Een ander nadeel is de ,,ongunstige ligging ten opzichte van energie-infrastructuur”; bedoeld wordt dat er dure stroomkabels naar de windmolens moeten worden gelegd. 

Maar toch meldt pagina 169 onder ,,Conclusies” dat de Afsluitdijk een gebied is ,,met nauwelijks gevoeligheden (of juist kansen).” En pagina 179 beoordeelt de ,,gevoeligheidsanalyse” voor het gebied als positief tot neutraal. 

Voorkeursalternatieven
Al met al, tot dusver, lijkt Royal Haskoning in zijn milieu-effectrapportage nogal te spreken over de Afsluitdijk. Echter, nu moet het bureau ,,voorkeursalternatieven” aangeven (hoofdstuk 7) en daarbij zijn ,,de afspraken met de provincies bepalend geweest”, meldt pagina 181. 

En wat blijkt? Zowel de Afsluitdijk als de kop-Afsluitdijk behoren niet tot de VKA-gebieden. Het schrappen van beide locaties valt samen met het in zee gaan met Fryslân foar de Wyn door de provincie Fryslân: de ruimtelijke capaciteit voor windenergie op de kop-Afsluitdijk en de Afsluitdijk moet nu immers wel ergens anders worden gezocht. Het resultaat is het huidige Fryslân foar de Wyn-traject, waarbij grote delen van de bevolking van met name Noordwest- en Noord-Fryslân worden geconfronteerd met plannen voor megaturbines in hun achtertuin. 

Dat de Afsluitdijk van de minister niet had hoeven te worden geschrapt, daarop duidt het in reserve houden van de dijk (brief aan de Tweede Kamer) als plaatsingslocatie na 2020. 

Alleen de Friese Statenfractie van D66, bij mijn weten, heeft zich verbaasd over de standpuntbepaling van Gedeputeerde Staten in dezen. Op 11 februari 2014 vroeg D66 aan gedeputeerde Konst waarom hij een maand eerder ,,een negatief standpunt” had ingebracht in het Interprovinciaal Overleg over windmolens op de Afsluitdijk, zonder hierover voorafgaand overleg te hebben gehad met Provinciale Staten. 

,,Wij hebben ons hierbij niet gebaseerd op een PS-besluit,” antwoordde Konst op 4 maart 2014. Het college was simpelweg ,,tot de conclusie gekomen dat wij op voorhand geen voorstander zijn van een lijnopstelling van windmolens op of nabij de Afsluitdijk als alternatief of in aanvulling op de ontwikkeling van een windpark in het IJsselmeer.” 

Of GS wel vaker standpunten inbrengen op een interprovinciaal overleg die niet gestoeld zijn op PS-besluiten dienaangaande, zonder daarbij een voorbehoud te maken dat PS hierover nog niets besloten heeft, wilde D66 weten. Gedeputeerde Konst antwoordt: ,,Of onze inbreng in IPO-overleggen gestoeld moeten zijn op een besluit van Provinciale Staten en of daarbij een voorbehoud gemaakt moet worden in verband met besluitvorming door Provinciale Staten op een later tijdstip, wegen wij per situatie af.” 

Niet nodig dus, aldus Konst. Nee, hij had immers al in november 2013 besloten om zijn kaarten te zetten op de belangenorganisaties Friese Milieu Federatie, Platform Duurzaam Fryslân en Hou Friesland Mooi om te proberen aan de Rijkstaakstelling voor Fryslân van 530,5 megawatt aan windenergie te voldoen door deze clubs op een zoektocht te sturen naar plaatsingsmogelijkheden voor kleinere clusters in half Fryslân. 

Lobbyvriendelijk
Het heeft er alle schijn van dat het Friese college al begin 2013 willens en wetens tégen concentratie en vóór verspreiding van windmolens heeft gekozen. Toen bleek dat de Afsluitdijk en de kop-Afsluitdijk in de plan-MER van Royal Haskoning toch niet als voorkeursgebieden werden bestempeld, ,,na overleg met de provincies”, was de weg vrij voor een deal met bovengenoemde belangenorganisaties. 

De Friese Milieu Federatie moest Windpark Fryslân in het IJsselmeer accepteren, maar kreeg er (voorlopig) een windmolenvrije Afsluitdijk voor terug. Met steun van het bewonersverzet op de kop-Afsluitdijk (Hou Friesland Mooi) kon een ,,eerlijk zullen we alles delen” campagne op touw worden gezet. En ineens was er ook ruim baan voor de opschalingsambities in de Friese landbouw, samengebald in Platform Duurzaam Fryslân. 

Met zijn lobbyvriendelijke handelwijze heeft Konst echter wel de gemeenteraad van Súdwest-Fryslân aan de kant geschoven, die in een motie van 27 juni 2013 uitdrukkelijk de mogelijkheid van windmolens op de Afsluitdijk open wenste te houden. De geplande capaciteit op de kop-Afsluitdijk had immers, theoretisch, heel goed op de Afsluitdijk kunnen worden ondergebracht. Maar aansturen op die mogelijkheid had het college van Gedeputeerde Staten op ramkoers gebracht met de Friese Milieu Federatie en de Waddenvereniging. Een park in het IJsselmeer én molens op de Afsluitdijk had voor deze organisaties een dubbele domper betekend. 

Het tekent de macht van de milieulobby - of de zwakte van dit college - dat PvdA, FNP en CDA liever de halve plattelandsbevolking van Noordwest- en Noord-Fryslân op de kast jagen dan dat zij de Waddenvereniging de voet dwars zetten. Wellicht dat daar in de vergadering van Provinciale Staten van 18 juni, als besloten wordt tot plaatsing van 530,5 megawatt, nog even over kan worden nagepraat.


.