In bewegersblomlêzing? Dat noait

Nije Fryske fersen / Nieuwe Friese gedichten, 2000-2020

Yntroduksje [Elmar Kuiper en Abe de Vries]

Begjin 2020 fetten wy samar in dryst, om net te sizzen oermoedich plan op. Us idee wie om mei in seleksje fan gedichten in byld te jaan fan de moderne Fryske poëzy yn de lêste tweintich jier.

It wie tiid, tochten wy, en besykje mear lêzers te lûken foar al dy ûnbegryplik goede, hjoeddeiske gedichten yn it Frysk. Want sa’n protte omtinken krije dy fersen net. It Frysk is in lytse taal, mei yn Fryslân mar sa’n 350.000 memmetaalsprekkers, dêrbûten miskien noch in kear safolle. Wol is it in taal dy’t grut gean kin op in lange literêre tradysje fan fjouwer ieuwen. Ek yn de globalisearre 21e ieu, suver tsjin de stream fan ’e tiid yn, libbet dy tradysje noch as in hert, mar – uteraard – te min yn de emininte foargongers fan dizze blomlêzing. De grutte Spiegel van de Friese poëzie datearret alwer fan 1994. Dat oersjoch is oanfolle yn 2008, mar hat lykas it ek yn dat jier ferskynde Het goud op de weg mar in bytsje omtinken foar nijere ûntjouwingen. Net nuver: se jouwe histoaryske oersjoggen oer in lange perioade. It yn 2004 ferskynde Droom in blauwe regenjas / Dream yn blauwe reinjas brocht in kar út poëzy sûnt 1990.

De tiid hâldt gjin skoft. Sûnt rûchwei 2000 is it literêre lânskip troch ynternet, sosjale media mar ek troch politike ûntjouwingen oanientriedwei en yngeand feroare. Dat is behalve in klisjee ek in realiteit dy’t neffens ús om refleksje freget. Digitale tydskriften, self-publishing op weblogs en sosjale media, digitale dichterskollektiven, it ûntstean fan kultuerkommersjele sirkwys, stjoering troch (semy-)oerheidsynstellingen, de draai nei klimaat en duorsumens, soargen oer kulturele diversiteit, natuer en lânskip – it binne samar wat nije konteksten yn de 21e ieu, dêr’t de Fryske literatuer mei te krijen hân hat.

Feroaringen yn it literêre fjild

Tweintich jier lyn like de lytse Frysktalige poëzy einlings in plakje op te easkjen yn de Nederlânske literêre romte. Goede Fryske poëzy wie der út ’e folop, sa wie it tinken. In kritikus yn it Amsterdamske blêd Pampus, Joost Baars, skreau oer Droom in blauwe regenjas dat hy it antwurd op safolle moais skuldich bliuwe moast: ‘(..) een te mooie taal, een teveel aan interessante dichters met goede gedichten, aan veelvormigheid, aan avontuurlijkheid en ook aan kwaliteit om een echt kritische beschouwing te kunnen schrijven (..).’

Bekend literatuerblogger Chrétien Breukers liet witte: ‘Op een gegeven moment ga je je zelfs afvragen waar de Friezen die geweldige dichters allemaal vandaan halen. Het is gewoon niet normaal, zoveel goede, relatief jonge dichters op zo’n klein taalgebied. Het is jaloersmakend.’

Fierrewei it measte omtinken luts de dichter Tsjêbbe Hettinga, dy’t yn brede rigels en mei in hypnotisearjende foardracht de muzikale kwaliteiten fan de taal foarop sette. Hy makke al furoare sûnt de jierren 1990. Syn wurk kombinearret klassike foarmjouwing, barokke oerdied en romantysk langstme mei bylderykdom en heakket oan by bûtenlânske ikoanyske dichters as Dylan Thomas en Derek Walcott. Hettinga syn nasjonale en ynternasjonale optredens hawwe de Fryske poëzy de provinsjale grinzen oer brocht en in plak besoarge yn de om 2000 hinne sterk opkommende poadium- en festivalkultuer.

Ek om 2000 hinne ûntstie in nije en stimulearjende Frysk-literêre ynfrastruktuer. Nije, avontuerlike literêre blêden oppenearren har net inkeld op papier mar ek op it groeiende ynternet. Kistwurk (2000-2002) en Farsk (2003-2009) tsjinnen har oan, neist de tradisjonele papieren tydskriften Trotwaer (1969-2002) en Hjir (1972-2009). Troch har digitale presinsje wienen de nijkommers by steat om gauwer as wenst op de literêre en politike aktualiteit te reagearjen, wat it literêre libben publiker (en fûler) makke. De opkomst fan literêre weblogs die dêr sines ek ta. In pear aktive útjouwerijen yn Ljouwert en Frjentsjer drukten har stimpel op de papieren produksje. Nijkommer Bornmeer en ek de fêstige Friese Pers Boekerij funksjonearren, neist de troch de steat subsidiearre Afûk, as broeinêst en kweekfiver foar jongere skriuwers en dichters. In âldere generaasje literatoaren koe oanklopje by útjouwerij Venus fan feteranen Josse de Haan en Trinus Riemersma.

Mear romte foar de natuerlike Frysk-Nederlânske twatalichheid fan Fryske dichters waard beskrept troch Albertina Soepboer en Tsead Bruinja, dy’t wurk yn beide talen publisearren en belangryk bydroegen oan de sichtberheid fan Fryske literatuer yn de rest fan it lân.

Mar nettsjinsteande it optimistyske byld fan de earste jierren nei 2000 wie der dochs ek reden ta soarch. Want de neoliberale ôfbraak yn Fryslân fan âldere talige ynfrastruktuer, in kealslach dy’t al ynset hie yn de njoggentiger jierren mei it fersûpe litten troch de provinsje fan it blêd Frysk en Frij, sette yn de nije ieu fierder troch. Foarbylden binne ûnder mear it opheffen fan Trotwaer as selsstannich literêr blêd (2003), it ôfskaffen fan de subsidiearre Frysktalige F-siden yn kranten (2009), de opheffing fan de Grutte Sutelaksje mei Fryske boeken (2009), it ôfskaffen fan de provinsjale Fedde Schurerpriis foar debutanten (2012) en it ferdwinen fan de selsstannige stúdzje Frysk oan de Ryksuniversiteit Grins (2012), dy’t as lêste oerbleaun wie nei eardere slutingen yn Leien en Amsterdam.

Foar de Fryske literatuer koe dat allegear mei-inoar net folle oars betsjutte as skea en statusferleging. Yn de twadde helte fan it earste desennium fan de nije ieu waard dúdlik dat it by de lytse bloei mar om in kwetsber plantsje gie. Yn 2009 fusearren de tydskriften Farsk en Hjir ta ensafh; it bliek net mear mooglik om genôch redaksjeleden te finen foar de twa blêden. It sil gjin nij dwaan dat it tal serieuze skriuwers en dichters yn it Frysk de lêste jierren tebekrûn is. Yn de jierren 2005-2010 waarden sechstich literêre, Frysktalige poëzybondels publisearre; it wienen der net mear as fjirtich yn de jierren 2011-2016. Yn de earste perioade ferskynde wurk fan fyftjin debutanten, yn de twadde perioade fan mar fiif.

De lêste jierren sykje nije inisjativen foaral de grinzen fan it literêre fjild op. Ynternet en sosjale media ferdizenje it ûnderskied tusken poëzy, spoken word, podcast en audiofisueel teäter, mar ek tusken keunst en kitsj. Ien fan de gefolgen is de relative marzjinalisearring fan it tradisjonele literêre tydskrift, dat war dwaan moat om himsels opnij út te finen. Ensafh bygelyks eksperimintearret mei koarte, satiryske harkspilen en besiket mei YouTube-sinjaleminten en koarte foarlêzingen in breder publyk te lûken. Trotwaer is opgien yn de twatalige glossy De Moanne, dat him ûntjûn hat ta in brede periodyk oer keunst en kultuer yn Fryslân yn it algemien. In opstekker is de ferskining, sûnt 2015, fan it ynternettydskrift Fers2 mei syn fûnemintele literêre, literêr-histoaryske en maatskippijkrityk, mei rom omtinken foar keunst, emansipaasje en taaldiskriminaasje.

Tagelyk nimt de ynfloed fan de provinsje op foarm en ynhâld fan keunst- en kultueruteringen ta. Yn 2018 beneamden Provinsjale Steaten fan Fryslân nei in sollisitaasjeproseduere foar it earst in Dichter fan Fryslân. Troch de provinsje betelle kultuerkommersjele stichtingen (dy’t net-transparant planne en beslute en gjin publike ferantwurding hoege ôf te lizzen) tekenje foar publykseveneminten as Ljouwert Kulturele Haadstêd fan Europa (2018) en Arcadia (2022). Yn 2019 waard Ljouwert troch UNESCO oanwiisd as City of Literature, in organisaasje dy’t besiket om taalferskaat, literatuer, kultuerkommersy en toerismebefoardering te kombinearjen.

In inisjatyf dat fan ‘ûnderop’ mear reuring foar poëzy meitsje wol, is it dichterskollektyf Rixt. Dat grut los ferbân fan oansletten dichters en leafhawwers publisearret neffens syn begjinselferklearring fersen op it web dy’t op in tagonklike wize ferbân hâlde mei aspekten fan de aktualiteit. Ek wol it debutanten begeliede en mear optredens feroarsaakje.

Dêrneist kin wiisd wurde op tanimmende ynternasjonale ynspanningen om mear omtinken te krijen foar Fryske literatuer, lykas it útwikselingsprogramma Other Words/Oare Wurden (2016-2019) en de resinte gearwurking tusken Fryske en Deenske dichters, fêstlein yn de twatalige bondel Oar hûs / Et andet hus (2021).

Skets fan de poëzy

Dat is, yn it koart, it teäter dêr’t de hjoeddeiske Fryske dichter op ’e planken stiet. Mar watfoar poëzy is it, dy’t fan 2000 oantemei 2020 yn it Frysk klonk?

It is foar de Nederlânske lêzer miskien ferliedlik om Frysktalige poëzy te sjen as in romantysk-ruraal râneferskynsel, sa’t likernôch fan ’e ein fan ’e achttjinde ieu ôf yn hiel Europa de grutstedske boargerij oansjocht tsjin minderheidstalige literêre uteringen op it perifeare plattelân: as refleksjes fan in ienfâldiger, achterbleaun, noch heal en heal magysk libben tichtby de natuer. Sa’n wize fan sjen is, tinke wy, in flater. In flater dy’t typearjend is foar de koloniale blik dy’t kulturele machtssintra wend binne te slaan op har fierweie utergerzen. In minderheidstalige literatuer libbet foar in part ommers yn in eigen werklikheid, makket gebrûk fan eigen koades en hat in referinsjeramt dat him op it earste gesicht foar bûtensteanders ferskûle hâldt. Foar in oar part klinke deselde fragen troch dy’t multymediaal oeral op ’e wrâld ôffjurre wurde.

Fryske poëzy is dêrom yn ús eagen gjin ‘gewestelijke kamermuziek’ yn de Europeeske konsertseal, sa’t de skriuwer Anne Wadman noch hawwe woe yn de ynlieding by syn karlêzing Frieslands dichters fan 1949. Om by sokke byldspraak oan te sluten: it is muzyk yn in oar toansysteem. Lykas yn elke literatuer rinne de soarten dichters fier útinoar, hat elk syn literêre en literatuer-politike en talige opfettingen. Wat literatuerwittenskipper Anne-Marie Mai yn 2016 oer moderne Deenske literatuer skreau, jildt ek foar de Fryske: dy lit sjen ‘that literature can be a cathedral hall, an ethical challenge, a porno shop, bel canto, a frightfully ugly and grim narrative, a tear-jerker, a spiritual guide and a trenchant critique of society – and even be all of this at one and the same time’.

In pear algemiene opmerkingen kinne wol makke wurde. It earste ding dat opfalt, is de dominante lyryske stim. Gauris stiet de relaasje sintraal tusken de ik en de natuer of it (Fryske) lânskip, de sprekker en oare minsken, de ferhâlding mei de ‘significant other’. Gauris giet it om bekentenispoëzy. Gauris is der langstme: nei de fierte, nei de froulju fan de Antillen, nei kosmyske ienheid, nei ferlossing fan in swiere lêst út it ferline. Ek it ferdwinende boerelibben kin net útpoetst wurde as boarne fan ynspiraasje. Al wie it mar om’t in protte dichters dêr sels yn har jonkheid op in doarp eat fan meikrigen hawwe.

Wat ek yn it each rint, is de beskieden opmars fan it engazjearre, maatskippijkrityske fers. Wy treffe gedichten oan oer ûnder mear de ‘condition humaine’, de posysje fan froulju, it lot fan ymmigranten, technokratyske bedriuwsdissipline, ferspilling yn ’e konsumpsjemaatskippij, geweld en terreur. Mar ek giet it oer de Fryske taalsitewaasje, it fernielen fan it lânskip troch yntinsive feeteelt, de ferkommersjalisearring fan (spektakel)kultuer op kosten fan de keunst. Yn tanimmende mjitte ferbynt it lyrysk ik him blykber mei saken bûten himsels, dêr’t er noed foar stean wol of dy’t krekt bestriden fertsjinje, sa liket it.

Yn dat ramt falt de romtlikheid, de romtlike situearring fan in protte gedichten op. It lânskip is by útstek it dekôr fan de Fryske dichter, dy’t faak en graach de natuerlike omkriten brûkt as tema, motyf of klankboerd. It wurd ‘lân’ komt yn dizze blomlêzing yn ûnderskate farianten mear as tritich kear foar en hast altyd wurdt dêrmei op it konkrete lânskip tsjut. Gauris giet it om it skilderjen fan natuerbylden (‘de dize oer it lân’) mar ek kin it ‘lân’ model stean foar it kultureel weardefolle (natuer, taal, keunst, tradysjes). Wearden dy’t op allerhanne manieren bedrige wurde: it lân ‘strûpt derûnder’, it is in kultureel ‘ûnlân’. De klacht, de elegy, nimt in relatyf grut plak yn.

Neist sokke sterke punten binne der ek beheiningen oan wat in lytse literatuer bringe kin. Epyk komt folle minder foar as lyryk. Ek surrealistysk, absurdistysk of op in oare wize ‘ûntregeljend’ wurk is fier yn ’e minderheid, lykas it mear filosofyske of histoaryske fers, dat fan gruttere ôfstân de saken besjocht en yn meditaasjes bepeinzget. It byld wykt op dit punt net ôf fan it eardere; ek al yn de fyftiger en sechstiger jierren fan de tweintichste ieu, de heechtijdagen fan ferjonging en eksperimint, beweegden sokke teksten har yn de marzje fan it literêre libben.

Soks hat te krijen mei de ynherinte kwetsberheid fan literatuer yn in lytse taal. It keunstminnend publyk is net grut, de literêre krityk gauris te swak en de ûnderwiissitewaasje fan it Frysk te behyplik om yn de literatuer in ‘evenredige fertsjintwurdiging’ foarinoar bokse te kinnen. Dat feit komt ek ta utering yn it relatyf lytse oantal froulju fan wa’t hjir wurk opnaam wurde koe, wylst Frysktalich wurk fan net-wite dichters hielendal net foarkomt.

Ferantwurding

De hûndert yn dizze blomlêzing opnommen gedichten binne fan de hân fan 45 dichters. Fan de âldste, Jelle Zwart (1926-2019), oant de jongste, Geart Tigchelaar (1987). Sa’n twatredde part fan de dichters debutearre nei 2000; fan guon oaren is soms minder wurk opnaam as de kwaliteit derfan rjochtfeardigje soe; sy skreaunen har wurk foar in lytser of grutter part al foar de blomlêzingperioade. De dichters dy’t wy de measte romte tametten hawwe, binne Eppie Dam (1953), Abe de Vries (1965), Albertina Soepboer (1969) en Elmar Kuiper (1969) mei elk seis fersen, en Aggie van der Meer (1927), Cornelis van der Wal (1956), Anne Feddema (1961) en Tsead Bruinja (1974) mei elk fjouwer fersen. Foar koarte yntroduksjes op dichters en harren wurk ferwize wy graach nei de twatalige skriuwersbiografyen op de Tresoar-site sirkwy.frl.

As der foar de Fryske poëzy reden is foar fertrouwen yn de takomst, dan leit dy simpelwei yn de krêft fan de gedichten, stik foar stik, dy’t hjir opnaam binne. Dy drage, it iene mei wer in oare fûnk as it oare, it fjoer fierder. Dat wol sizze, yn ús eagen, fansels. Blomlêzers ûntkomme der net oan om wat oer har bril en har wurkwize te ferklappen. Us seleksje fan fersen berêst foar in part op smaak en is needsaaklikerwiis subjektyf, mar is ek stuolle op arguminten en kritearia. Sa’t Elmar Kuiper yn in ynterview op Fers2 seit:

‘De fersen moasten helder en oarspronklik wêze. It lûd fan de dichter moast deryn trochklinke. De fersen moasten ús yn de besnijing krije: wat hellet de dichter út de arkkiste fan taal, hoe set er de stylmiddels yn. Wol er it ûnderste út ’e kanne helje om it fers ta libben te bringen? De foarm is fansels wichtich. Foarmet it in ienheid mei de ynhâld. De struktuer moat sterk wêze en de byldspraak net te dizenich. Optochte poëzy, tefolle útgeand fan in idee, mei optochte, sochte byldspraak en forsearre gedoch, kamen we gauris tsjin. It is in foarm fan etalaazjekeunst dêr’t ik neat mei ha. It is gauris kitsj. We binne sjarmearre fan in beskaat dekôr, in ramt, dêr’t de dichter syn gouden aai lizze kin, it wûnder plak fynt. De romte yn it fers is wichtich. As lêzer wolst dy identifisearje kinne mei it lyrysk subjekt. In skôgjend each is nijsgjirrich en likegoed ek in beskate driuw. Elts wurd moatst leauwe. Sa net, dan hellet it de blomlêzing net. In bytsje gûchelje mei taal is ek moai meinommen en fersen dy’t ritmysk en metrysk goed yninoar stekke krije in foarkarbehanneling.’

Wy hawwe dus nei ‘goede’ gedichten – yn ús eagen – socht en hoopje dat dy kar foar keunst en kwaliteit in spannende ûntdekkingstocht opsmyt. Wol is in rûte, in foarm fan hiërargy oanbrocht, yn dy sin dat de iene dichter mear fersen taparte krigen hat as de oare, sa’t al efkes neamd is. It rint fan ien oant seis fersen de dichter; ferlike by eardere blomlêzingen in relatyf egalitêre en demokratyske beneiering. Mar de iene dichter hat no ienris, yn ús eagen, mear goede gedichten publisearre as de oare. Dat hat behalve mei ús ynset op keunst en ús beredenearre smaak ek te krijen mei de mearsidichheid fan de dichter en de omfang fan syn of har oeuvre – dus mei de gruttere of lytsere kâns op knappe fersen – yn it keazen tiidrek fan de blomlêzing.

Twaris mea culpa, dat wy ús eigen wurk ek in plak jaan moasten; it ferwyt fan hybris nimme wy graach op ’e keap ta.

Introductie [Elmar Kuiper en Abe de Vries]

Begin 2020 vatten wij een stoutmoedig, om niet te zeggen overmoedig plan op. We namen ons voor om met een selectie van gedichten een beeld te geven van de moderne Friese poëzie in de afgelopen twintig jaar.

Het werd tijd, vonden wij, om te proberen meer lezers te trekken voor al die onbegrijpelijk goede, eigentijdse gedichten in het Fries. Want zoveel aandacht krijgen die verzen nu ook weer niet. Het Fries is een kleine taal, met in Friesland niet meer dan zo’n 350.000 moedertaalsprekers, erbuiten wellicht nog een keer zo veel. Wel is het een taal die kan bogen op een lange literaire traditie van vier eeuwen. Ook in de geglobaliseerde 21e eeuw, je zou zeggen tegen de tijdgeest in, klopt het hart van die traditie nog luid en duidelijk, maar – uiteraard – te weinig in de eminente voorgangers van deze bloemlezing. De grote Spiegel van de Friese poëzie dateert alweer van 1994. Dat overzicht is in 2008 aangevuld, maar geeft net als het ook in dat jaar verschenen Het goud op de weg maar weinig aandacht aan nieuwe ontwikkelingen. Logisch: ze bieden historische overzichten over een langere periode. Het in 2004 gepubliceerde Droom in blauwe regenjas / Dream yn blauwe reinjas bracht een keus uit poëzie sinds 1990.

De tijd is allesbehalve stil blijven staan. Sinds de eeuwwisseling is het literaire landschap door toedoen van internet, sociale media maar ook door politieke ontwikkelingen doorlopend en ingrijpend veranderd. Behalve een cliché is dat ook een realiteit die om reflectie vraagt. Digitale tijdschriften, self-publishing op weblogs en sociale media, digitale dichterscollectieven, de opkomst van cultuurcommerciële circuits, sturing door (semi-)overheidsinstellingen, de draai naar klimaat en duurzaamheid, zorgen over culturele diversiteit, natuur en landschap – het zijn maar enkele nieuwe contexten in de 21e eeuw waarmee de Friese literatuur te maken heeft gehad.

Veranderingen in het literaire veld

Twintig jaar geleden leek de kleine Friestalige poëzie eindelijk een plekje op te eisen in de Nederlandse literaire ruimte. Goede Friese poëzie was er in overvloed, zo leek het. Een criticus in het Amsterdamse blad Pampus, Joost Baars, schreef over Droom in blauwe regenjas dat hij het antwoord op zoveel moois schuldig moest blijven: ‘(..) een te mooie taal, een teveel aan interessante dichters met goede gedichten, aan veelvormigheid, aan avontuurlijkheid en ook aan kwaliteit om een echt kritische beschouwing te kunnen schrijven (..).’

De bekende literatuurblogger Chrétien Breukers liet weten: ‘Op een gegeven moment ga je je zelfs afvragen waar de Friezen die geweldige dichters allemaal vandaan halen. Het is gewoon niet normaal, zoveel goede, relatief jonge dichters op zo’n klein taalgebied. Het is jaloersmakend.’

Verreweg de meeste aandacht trok Tsjêbbe Hettinga (1949-2013), die in brede regels en met een hypnotiserende voordracht de muzikale kwaliteiten van de taal de ruimte gaf. Hij maakte al furore sinds de jaren 1990. Zijn werk combineert klassieke vormgeving, barokke overdaad en romantisch verlangen met beeldenrijkdom en haakt hier en daar aan bij buitenlandse iconische dichters als Dylan Thomas en Derek Walcott. Hettinga’s nationale en internationale optredens hebben de Friese poëzie buiten de provinciegrenzen gebracht en een plaats bezorgd in de rond 2000 sterk opkomende podium- en festivalcultuur.

Tevens ontstond rond 2000 een nieuwe en stimulerende Fries-literaire infrastructuur. Nieuwe, avontuurlijke literaire bladen deden zich niet alleen op papier maar ook op het groeiende internet gelden. Kistwurk (2000-2002) en Farsk (2003-2009) dienden zich aan, naast de traditioneel alleen op papier verschijnende tijdschriften Trotwaer (1969-2002) en Hjir (1972-2009). Door hun digitale presentie waren de nieuwkomers in staat om sneller dan voorheen mogelijk was op de literaire en politieke actualiteit te reageren, wat het literaire leven een publieker (en feller) karakter gaf. Daaraan droeg ook de opkomst van literaire weblogs bij. Enkele actieve uitgeverijen in Leeuwarden en Franeker drukten hun stempel op de papieren productie. Nieuwkomer Bornmeer en ook de gevestigde Friese Pers Boekerij functioneerden, naast de staatsgesubsidieerde Afûk, als broeinest en kweekvijver voor jongere schrijvers en dichters. Een oudere generatie literatoren kon aankloppen bij uitgeverij Venus van veteranen Josse de Haan en Trinus Riemersma.

Meer ruimte voor de natuurlijke Fries-Nederlandse tweetaligheid van Friese dichters werd veroverd door Albertina Soepboer en Tsead Bruinja, die werk in beide talen publiceerden en belangrijk bijdroegen aan de zichtbaarheid van Friese literatuur in de rest van het land.

Maar niettegenstaande het optimistische beeld van de eerste jaren na 2000 was er toch ook reden tot zorg. Want de neoliberale afbraak in Friesland van oudere talige infrastructuur, een kaalslag die al was ingezet in de jaren negentig met het in de steek laten door de provincie van het Friestalige nieuwsblad Frysk en Frij, zette in de 21e eeuw verder door. Voorbeelden zijn onder meer het opheffen van Trotwaer als zelfstandig literair blad (2003), het afschaffen van de gesubsidieerde Friestalige ‘F-side’ in kranten (2009), de opheffing van de ‘Grutte Sutelaksje’ (2009) voor verkoop van Friestalige boeken, het afschaffen van de provinciale Fedde Schurerprijs voor debutanten (2012) en het verdwijnen van de zelfstandige studie Fries aan de Rijksuniversiteit Groningen (2012), die als laatste was overgebleven na eerdere sluitingen in Leiden en Amsterdam.

Voor de Friese literatuur kon dat alles weinig anders betekenen dan schade en statusverlaging. In de tweede helft van het eerste decennium van de nieuwe eeuw werd duidelijk dat een kwetsbaar plantje in bloei had gestaan. In 2009 fuseerden de tijdschriften Farsk en Hjir noodgedwongen tot ensafh; het bleek niet meer mogelijk om voldoende redactieleden te vinden voor de twee bladen. Het wekt geen verbazing dat ook het aantal serieuze schrijvers en dichters in het Fries de laatste jaren is afgenomen. In de periode 2005-2010 werden zestig literaire, Friestalige dichtbundels gepubliceerd; dat waren er niet meer dan veertig in de jaren 2011-2016. In de eerste periode verscheen werk van vijftien debutanten, in de tweede van maar vijf.

De afgelopen jaren richten nieuwe initiatieven zich met name op de grenzen van het literaire veld. Internet en sociale media doen het onderscheid tussen poëzie, spoken word, podcast en audiovisueel theater vervagen, maar ook dat tussen kunst en kitsch. Een van de gevolgen is de relatieve marginalisering van het literaire tijdschrift, dat moeite heeft om zichzelf opnieuw uit te vinden. Ensafh experimenteert met korte, satirische hoorspelen en probeert met YouTube-signalementen en korte voorlezingen een breder publiek te trekken. Trotwaer is opgegaan in de tweetalige glossy De Moanne, dat zich heeft ontwikkeld tot een brede periodiek over kunst en cultuur in Friesland in het algemeen. Een opsteker is de verschijning, sinds 2015, van het internettijdschrift Fers2 met z’n fundamentele literaire, literair-historische en maatschappijkritiek, met veel aandacht voor kunst, emancipatie en (taal)discriminatie.

Ook neemt de invloed van de provincie op vorm en inhoud van kunst- en cultuuruitingen toe. In 2018 benoemden Provinciale Staten van Fryslân na een sollicitatieprocedure voor het eerst een Dichter fan Fryslân. Door de provincie betaalde cultuurcommerciële stichtingen (die niet-transparant plannen en besluiten en geen publieke verantwoording hoeven af te leggen) tekenen voor grote publieksevenementen zoals Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa (2018) en Arcadia (2022). In 2019 werd Leeuwarden door UNESCO aangewezen als City of Literature, een organisatie die probeert om taaldiversiteit, literatuur, cultuurcommercie en toerismebevordering te combineren.

Een initiatief dat van ‘onderop’ meer reuring voor poëzie wil maken, is het dichterscollectief Rixt. Dit grote, losse verband van aangesloten dichters en liefhebbers publiceert volgens z’n eigen beginselverklaring gedichten op het web die op een toegankelijke manier verband houden met aspecten van de actualiteit. Ook wil het debutanten begeleiden en meer optredens veroorzaken.

Daarnaast kan worden gewezen op toenemende internationale inspanningen om meer aandacht te genereren voor Friese literatuur, zoals het uitwisselingsprogramma Other Words/Oare Wurden (2016-2019) en de recente samenwerking tussen Friese en Deense dichters, vastgelegd in de tweetalige bundel Oar hûs / Et andet hus (2021).

Schets van de poëzie

Zo ziet, in het kort, het theater eruit waar de Friese dichters van tegenwoordig op de planken staan. Maar wat voor poëzie is het, die van 2000 tot en met 2020 in het Fries klonk?

Voor de Nederlandse lezer is het wellicht verleidelijk om de Friese poëzie te zien als een romantisch-ruraal randverschijnsel, ongeveer zoals in heel Europa vanaf het einde van de achttiende eeuw de stadse burgerij aankijkt tegen minderheidstalige literaire uitingen op het perifere platteland: als reflecties van een eenvoudiger, achtergebleven, nog half en half magisch leven dicht bij de natuur. Zo’n zienswijze is, denken wij, verkeerd. Het is een fout die typerend is voor de koloniale blik die culturele machtscentra gewend zijn te werpen op hun verre buitengebieden. Een minderheidstalige literatuur leeft voor een deel immers in een eigen werkelijkheid, maakt gebruik van eigen codes en heeft een referentiekader dat zich op het eerste gezicht voor buitenstaanders verborgen houdt. Voor een ander deel klinken dezelfde vragen door die multimediaal overal op de wereld worden afgevuurd.

Friese poëzie is daarom in onze ogen geen ‘gewestelijke kamermuziek’ in de Europese concertzaal, zoals de schrijver Anne Wadman nog meende in de inleiding bij zijn bloemlezing Frieslands dichters uit 1949. Om bij dergelijke beeldspraak aan te sluiten: het is muziek in een ander toonsysteem. Net als in iedere literatuur verschillen de dichters nogal van elkaar en heeft ieder zijn of haar literatuurpolitieke en talige opvattingen. Wat literatuurwetenschapper Anne-Marie Mai in 2016 over moderne Deense literatuur schreef, geldt ook voor de Friese: die laat zien ‘that literature can be a cathedral hall, an ethical challenge, a porno shop, bel canto, a frightfully ugly and grim narrative, a tear-jerker, a spiritual guide and a trenchant critique of society – and even be all of this at one and the same time’.

Enkele algemene opmerkingen kunnen wel worden gemaakt. De dominante lyrische stem is het eerste dat opvalt. Vaak staat de relatie centraal tussen de ik en de natuur of het (Friese) landschap; ook die tussen de spreker en anderen, de verhouding met de ‘significant other’. Vaak is er sprake van bekentenispoëzie. Vaak is er verlangen: naar de verte, naar de vrouwen van de Antillen, naar kosmische eenheid, naar verlossing van een zware last uit het verleden. Ook het verdwijnende boerenleven kan niet worden uitgepoetst als bron van inspiratie. Al was het maar omdat veel dichters daar zelf in hun jeugd in een dorp nog iets van hebben meegekregen.

Ook loopt de bescheiden opmars van het geëngageerde, maatschappijkritische vers in het oog. We treffen gedichten aan over onder meer de ‘condition humaine’, de positie van vrouwen, het lot van immigranten, technocratische bedrijfsdiscipline, verspilling in de consumptiemaatschappij, geweld en terreur. Maar het gaat ook over de Friese taalsituatie, het vernielen van het landschap door intensieve veeteelt, de vercommercialisering van (spektakel)cultuur ten koste van de kunst. In toenemende mate verbindt het lyrisch ik zich blijkbaar met zaken buiten zichzelf, die het wil beschermen of juist bestrijden, zo lijkt het.

In dat kader valt de ruimtelijkheid, de ruimtelijke situering van veel gedichten op. Het landschap is bij uitstek het decor van de Friese dichter, die vaak en graag de natuurlijke omgeving gebruikt als thema, motief of klankbord. Het woord ‘land’ komt in deze bloemlezing in verschillende varianten meer dan dertig keer voor en bijna altijd wordt ermee op het concrete landschap geduid. Vaak schildert men natuurbeelden (‘de dize oer it lân’) maar ook kan het ‘lân’ model staan voor het cultureel waardevolle (natuur, taal, kunst, tradities). Waarden die op allerlei manier worden bedreigd: het land ‘loopt onder water’, het is een cultureel ‘onland’. De klacht, de elegie, krijgt relatief veel ruimte.

Naast zulke sterke punten zijn er ook beperkingen aan wat een kleine literatuur vermag te brengen. Epiek komt bijvoorbeeld veel minder voor dan lyriek. Ook surrealistisch, absurdistisch of anderszins ‘ontregelend’ werk is ver in de minderheid, net als het meer filosofische of historische vers, dat de zaken van een grotere afstand bekijkt en in meditaties bepeinst. Op dit punt wijkt het beeld niet af van het eerdere; ook al in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw, de hoogtijdagen van verjonging en experiment, bewogen zulke teksten zich in de marges van het literaire leven.

Oorzaak is de inherente kwetsbaarheid van literatuur in een kleine taal. Het kunstminnend publiek is niet groot, de literaire kritiek veelal zwak en de onderwijssituatie van het Fries te problematisch om in de literatuur een ‘evenredige vertegenwoordiging’ voor elkaar te kunnen boksen. Vandaar ook het relatief geringe aantal vrouwen van wie hier werk kon worden opgenomen, terwijl Friestalig werk van niet-witte dichters helemaal niet voorkomt.

Verantwoording

De honderd in deze bloemlezing opgenomen gedichten zijn van de hand van 45 dichters. Vanaf de oudste, Jelle Zwart (1926-2019), tot de jongste, Geart Tigchelaar (1987). Zo’n tweederde deel van de dichters debuteerde na 2000; van enkele anderen is soms minder werk opgenomen dan de kwaliteit ervan zou rechtvaardigen; zij schreven hun werk voor een groter of kleiner deel al voor de bloemlezingperiode. De dichters die de meeste ruimte toebedeeld hebben gekregen, zijn Eppie Dam (1953), Abe de Vries (1965), Albertina Soepboer (1969) en Elmar Kuiper (1969), ieder met zes gedichten, en Aggie van der Meer (1927), Cornelis van der Wal (1956), Anne Feddema (1961) en Tsead Bruinja (1974), ieder met vier gedichten. Voor korte introducties op de dichters en hun werk verwijzen we graag naar de tweetalige schrijversbiografieën op de Tresoar-site sirkwy.frl.

Als er voor de Friese poëzie reden is voor vertrouwen in de toekomst, dan ligt die doodgewoon in de kracht van de gedichten, stuk voor stuk, die hier zijn gebundeld. Die dragen, het ene met weer een andere vonk dan het andere, het vuur verder. Dat wil zeggen, in onze ogen natuurlijk. Bloemlezers ontkomen er niet aan om iets over hun bril en werkwijze te verklappen. Onze selectie van gedichten berust deels op smaak en is noodzakelijkerwijs subjectief, maar stoelt ook op argumenten en criteria. Zoals Elmar Kuiper in een interview op Fers2 zegt:

‘De gedichten moesten helder en oorspronkelijk zijn. Het geluid van de dichter moest erin doorklinken. De gedichten moesten ons gaan fascineren: waar grijpt de dichter naar, in de gereedschapskist van de taal, hoe zet hij stijlmiddelen in. Wil hij het onderste uit de kan halen om een gedicht tot leven te brengen? Natuurlijk is de vorm belangrijk. Is die een eenheid met de inhoud. De structuur moet sterk zijn en de beeldspraak niet te vaag. Bedachte poëzie, te veel uitgaand van een idee, met bedachte, gewilde beeldspraak en geforceerd gedoe, kwamen we vaak tegen. Het is een vorm van etalagekunst waar ik niets mee heb. Vaak is het kitsch. We zijn gecharmeerd van een zeker decor, een kader, waarbinnen de dichter zijn gouden ei kan leggen, het wonder plaatsvindt. De ruimte in het gedicht is belangrijk. Als lezer wil je je kunnen identificeren met het lyrisch subject. Een zoekend oog is interessant, net als een bepaalde gedrevenheid. Je moet elk woord geloven. Zo niet, dan haalt het de bloemlezing niet. Spel met de taal is ook mooi meegenomen en gedichten die ritmisch en metrisch goed in elkaar steken krijgen een voorkeursbehandeling.’

We hebben dus naar ‘goede’ gedichten – in onze ogen – gezocht en hopen dat die keus voor kunst en kwaliteit een spannende ontdekkingsreis oplevert. Wel is een route, een vorm van hiërarchie aangebracht, in die zin dat de ene dichter meer gedichten toebedeeld heeft gekregen dan de andere, zoals al even genoemd werd. Het loopt van één tot zes gedichten per dichter: vergeleken met eerdere bloemlezingen een relatief egalitaire en democratische benadering. Maar de een heeft nu eenmaal, in onze ogen, meer goede gedichten gepubliceerd dan de ander. Dat heeft behalve met onze inzet op kunst en onze beredeneerde smaak ook te maken met de veelzijdigheid van de dichter en de omvang van zijn of haar oeuvre – dus met de grotere of kleinere kans op bewonderenswaardige gedichten – in het gekozen tijdvak van de bloemlezing.

Tweemaal mea culpa, dat we ons eigen werk ook een plaats moesten geven; het verwijt van hybris nemen we graag op de koop toe.

De list / De lijst

Jelle Zwart (1926-2019), ‘Op Hatsum’. Sân skeppen sâlt (Frysk en Frij, 2006)

Aggie van der Meer (1927), ‘De spegel oan ’t lewant’. Hân oan ’e muorre (Frysk en Frij, 2002)

Aggie van der Meer, ‘Boktuorren’. Hân oan ’e muorre (Frysk & Frij, 2002)

Aggie van der Meer, ‘It hûs Beth’. It bern dat oer it wetter blaast (FPB, 2007)

Aggie van der Meer, ‘Achter de huzen’. Tei-iizje/Lok-azen (Hotsum/Contrabas, 2014)

Klaas Feenstra (1929-2020), ‘Hege flecht’. Hege flecht (Frysk en Frij, 2008)

Durk van der Ploeg (1930), ‘Oan de nestor’. Troch kadastrale fjilden (FPB, 2003)

Meindert Bylsma (1941), ‘Hotze’. Rys mei rezinen, grôt mei krôde (Elikser, 2015)

Meindert Bylsma, ‘De ierappeliter’. In balpinne tsjin ’e râne fan it trottwaar (Elikser, 2019)

Willem Abma (1942), ‘IX’. Kuiers of definysjes fan in ik (Frysk & Frij, 2000)

Willem Abma, ‘XL’. Kuiers of definysjes fan in ik (Frysk & Frij, 2000)

Pier Boorsma (1944), ‘reizgje nei de east’. Net allinne genôch (KU, 2005)

Harmen Wind (1945-2010), ‘Op ’en paad’. Op sân (UF, 2000)

Harmen Wind, ‘Fynst’. By heech en by leech (UF, 2002)

Baukje Wytsma (1946), ‘De froulju fan Rincón’. Kom mei in koer (FPB, 2001)

Baukje Wytsma, ‘Dyn taal’. De dichter swijt (UF, 2005)

Piter Boersma (1947), ‘Nachts bûtendoar stean’. Bûten (KU, 2003)

Piter Boersma, ‘De ierde’. Ritueel (KU, 2005)

Wilco Berga (1947), ‘Hynder en luchtwein’. De fjilden foarby/Voorbij de velden (UF, 2006)

Wilco Berga, ‘IIstafrielen’. Harnzer tijgedichten/Harlinger getijdegedichten (Afûk, 2010)

Marije Roorda (1948), ‘Hân fan de see’. In spantou om ’e tiid (Gerben Rypma Stichting, 2017)

Marije Roorda, ‘It sânskip’. In spantou om ’e tiid (Gerben Rypma Stichting, 2017)

Bartle Laverman (1948-2020), ‘Op fleugels’. Foar elke man in eigen pake (Hispel, 2012)

Bartle Laverman, ‘Leave lea’. Foar elke man in eigen pake (Hispel, 2012)

Tsjêbbe Hettinga (1949-2013), ‘Under de wrâld’. Fan oer see en fierder (Montaigne, 2000)

Tsjêbbe Hettinga, ‘De moerbeibeam’. Fan oer see en fierder (Montaigne, 2000)

Tsjêbbe Hettinga, ‘Ymmigrant’. Equinox (FPB, 2009)

Goaitsen van der Vliet (1951), ‘Gaasterlânske reis’. Gjin grinzen, de reis (Cepher, 2004)

Eppie Dam (1953), ‘Strofen ta herskepping fan ferline’. Neigeraden it noarden (De Oare útjouwerij, 2004)

Eppie Dam, ‘Dyn laitsjen’. Neigeraden it noarden (De Oare útjouwerij, 2004)

Eppie Dam, ‘Oan de wurden’. Blausucht (FPB, 2009)

Eppie Dam, ‘It is griis en sit yn ’e holle’. Fallend ljocht (FPB, 2014)

Eppie Dam, ‘Ritueel’. De aap foar de bokkewein (Afûk, 2016)

Eppie Dam, ‘de tochmalannen’. Omstreken (DeRyp, 2020)

Margryt Poortstra (1953), ‘Leafde’. Farskskrift Wurkje as in merje (Bornmeer, 2004)

Margryt Poortstra, ‘Ferlet’. Nomade (Frysk & Frij, 2006)

Jacobus Smink (1954), ‘Foarby de tiid’. Sondelfal (FPB, 2009)

Jacobus Smink, ‘Klisjees fan in ferdreamde leafde’. Sondelfal (FPB, 2009)

Jacobus Smink, ‘Wite roas foar master dr. Tr.’. Tongermolke (Hispel, 2015)

Elske Kampen (1955), ‘Peaskekuier’. Fan glês it brekken (FPB, 2010)

Elske Kampen, ‘Grutte man’. Fan glês it brekken (FPB, 2010)

Elske Kampen, ‘Yn tiid en wyn’. Lytse werklikheid (Tresoar, 2011)

Cornelis van der Wal (1956), ‘Mei it lemieren’. Subsydzje foar de Graal (Bornmeer, 2003)

Cornelis van der Wal, ‘Yn fearren sis mar’. Hûn oan ’e himel (Bornmeer, 2007)

Cornelis van der Wal, ‘Myn bern’. Kristus Pavlov (Bornmeer, 2011)

Cornelis van der Wal, ‘Kont op in wolk’. Kristus Pavlov (Bornmeer, 2011)

Jabik Veenbaas (1959), ‘Nachttrein’. Metropolis (Bornmeer, 2001)

Jaap Veenstra (1959-2020), ‘har learskes marsjearje de uniformiteit fan de dissipline’. Gatten yn it tek (Bornmeer, 2016)

Jaap Veenstra, ‘de driuwer de kritikus de rasjonalist en de behager’. Gatten yn it tek (Bornmeer, 2016)

Simon Oosting (1959), ‘long time no see’. DC… en tichterby (Afûk, 2020)

Sipke de Schiffart (1959), ‘Eveline’. Oan dy tinke (Hispel, 2017)

Yva Hokwerda (1961), ‘See’. Dûbeld fjouwerjen (Bornmeer, 2008)

Anne Feddema (1961), ‘Reviaansk I’. Reidhintsje op ’e Styx (KU, 2005)

Anne Feddema, ‘Sevillaanske skoaier’. Op myn stjerbêd wol ik tate ha (Afûk, 2013)

Anne Feddema, ‘Shuttlebuske’. Op myn stjerbêd wol ik tate ha (Afûk, 2013)

Anne Feddema, ‘It earste tebektinken’. Lippebiter fan L/Lippenbijter van L (Afûk, 2020)

Janneke Spoelstra (1962), ‘Ienris’. Goeie is it wachtwurd (Frysk en Frij, 2004)

Janneke Spoelstra, ‘Ta it ierappelsetten’. Wy yn ’e draaimûne (Afûk, 2019)

Friduwih Riemersma (1962), ‘Hear my stientsjesaaien it skom fan it oerflak dêr’t de’. Myn binêre koade (Grotesk, 2020)

Edwin de Groot (1963), ‘Driuwjacht’. In hazze is in lokkich bern/Een haas is een gelukkig kind (Hotsum, 2013)

Edwin de Groot, ‘Neat dichtsje by Swarte Haan’. In hazze is in lokkich bern/Een haas is een gelukkig kind (Hotsum, 2013)

Syds Wiersma (1963), ‘Seeblyn’. Lân sûnder ljurk (Hispel, 2019)

Syds Wiersma, ‘Unio mystica’. Lân sûnder ljurk (Hispel, 2019)

Abe de Vries (1965), ‘Oer it útmoardzjen fan lytse brêgen’. De weromkommer yn it ûnlân (Bornmeer, 2002)

Abe de Vries, ‘Foar dit Itaalje’. In waarm wek altyd (Bornmeer, 2004)

Abe de Vries, ‘Wurd foar winter’. Under fearne goaden (Bornmeer, 2006)

Abe de Vries, ‘As dit de tún net is’. Fangst fan ’e demoandolfyn (Bornmeer, 2008)

Abe de Vries, ‘Unbidich objekt’. Opskuorgebieten (Gerben Rypma Stichting, 2018)

Abe de Vries, ‘Omsingele’. Blaumelly (DeRyp, 2020)

Marc Kooij (1966), ‘Alfred’. www.rixt.nl, 2018

Elmar Kuiper (1969), ‘Neffens minsklike mjitstêven’. Hertbyt (Bornmeer, 2004)

Elmar Kuiper, ‘do bytst my fûl’. Granytglimkes (Bornmeer, 2011)

Elmar Kuiper, ‘Hiemsiik’. Hiemsiik (Bornmeer, 2015)

Elmar Kuiper, ‘Goed folk’. Stienkeal (Bornmeer, 2018)

Elmar Kuiper, ‘Myn earste aai’. Wite mûle, swarte molke (Hispel, 2020)

Elmar Kuiper, ‘23 juny’. Wite mûle, swarte molke (Hispel, 2020)

Gerrit de Vries (1969), ‘Fuort’. Unlân (Hispel, 2019)

Albertina Soepboer (1969), ‘De pleats’. De stobbewylch (Bornmeer, 2000)

Albertina Soepboer, ‘Candy says’. De fjoerbidders (Bornmeer, 2003)

Albertina Soepboer, ‘by see’. De trektocht (Atlas, 2010)

Albertina Soepboer, ‘ús plak’. Herbarium (Frysk & Frij, 2014)

Albertina Soepboer, ‘de wei nei de Westhoeke ta’. De Moanne (2015)

Albertina Soepboer, ‘hoe’t wy reizgje kinne’. De Moanne (2020)

Nyk de Vries (1971), ‘Hurd, iensum, neaken’. Motorman (FPB, 2007)

Nyk de Vries, ‘Foarútgong’. Motorman (FPB, 2007)

Remco Kuiper (1971), ‘Slingertou’. Spiegel van de Friese poëzie (2e pr.; 2008)

Tsead Bruinja (1974), ‘leave nimmen wit’. De wizers yn it read (Bornmeer, 2000)

Tsead Bruinja, ‘op krokodillehannen’. De man dy’t rinne moat (Bornmeer, 2001)

Tsead Bruinja, ‘gers dat alfêst laket’. Gers dat alfêst laket (Bornmeer, 2005)

Tsead Bruinja, ‘se skopten anno sjoerd en se skopten titus’. Hingje net alle klean op deselde kapstok / Hang niet alle kleren aan dezelfde kapstok (Afûk, 2018)

Arjan Hut (1976), ‘Madrid’. 0506 (Bornmeer, 2007)

Arjan Hut, ‘Mouwen’. Aurora Bossa Nova (Afûk, 2016)

Arjan Hut, ‘Skiplân’. Fjoertoer yn it wâld (Afûk, 2020)

Erik Betten (1976), ‘Palimpsest’. www.fers2.eu (2020)

Grytsje Schaaf (1979), ‘Unbidich bêd’. Sûnder sweltsjes (FPB, 2008)

Hidde Boersma (1980), ‘Us himel’. De rop om Doede (FPB, 2008)

Sytse Jansma (1980), ‘Dat der hjoed in mage iepene waard’. Wa’t tate seit moat ek whisky sizze (FPB, 2008)

Sytse Jansma, ‘Ik kristus de dichter’. As nomaden yn tinten teplak (Afûk, 2015)

Paul van Dijk (1981), ‘Beammebern’. Famke fan snie (Afûk, 2018)

Geart Tigchelaar (1987), ‘Slachtfee’. Leech hert yn nij jek (Hispel, 2016)

Noat/Noot: E. Hettinga mist op eigen fersyk / E. Hettinga mist op eigen verzoek.

Neiskrift [Abe de Vries]

Elmar Kuiper en ik binne begjin 2020 mei de blomlêzing oan it wurk gien. Al gau ha wy kontakt opnaam mei Tresoar, om te bepraten oft Tresoar in rol spylje kinne soe by it útjaan of it finen fan in Nederlânske útjouwer. De earste ferzy is op 12 novimber 2020 nei Jelle Krol en Meindert Reitsma fan Tresoar stjoerd. Mei it boadskip: ‘Graach net fierder ferspriede, mar dat seit himsels.’

Op dat stuit is de rol fan Tresoar noch ûndúdlik. In útstel fan ús leit op tafel dat Tresoar in redaksjeried yn it libben ropt om it tastânkommen fan in definitive ynlieding/yntroduksje te begelieden. Dêryn wurde lykwols gjin stappen set en besluten naam. Wol leit Tresoar kontakt mei útjouwerij Meulenhoff.

Dan bart in ‘wûnder’. Yn desimber 2020, dus in moanne nei it ferstjoeren fan ús earste konsept, foarmje City of Literature en Rixt in ‘ûnôfhinklike kommisje’ foar in projekt dat Rixt-foaroanman Syds Wiersma fris fan ’e lever betocht hat mei Poetry International (mail Ernst Bruinsma oan my, dd. 24 maart 2021). It idee is om fan mar leafst 25 Fryske dichters elk trije fersen yn it Ingelsk oersette te litten. Foar pleatsing yn de PoetryArchives fan Poetry International.

Wer in moanne letter, jannewaris 2021, skriuwt Rixt-keppelbaas Syds Wiersma – neit’t ik it CoL-projekt ‘Wjerspegelje’ stevich bekritisearre hie – yn in appgroep oer myn ûnderstelde literatueropfetting: ‘Myn grutte beswier is dat it konsept dat hy fan de literatuer konstruearret, djip hiërargysk is. Krekt as soe wat wol/net literatuer is, mjitber wêze oan de hân fan in set objektive kritearia. Dat is in hiel konservative opfetting fan literatuer. En ik bin derfan oertsjûge dat it it lêste is wat de Fryske literatuer op dit stuit brûke kin. It slacht nammentlik elke dynamyk dea.’

‘Op dit stuit’ betsjut: no’t der in blomlêzing op kommendewei is. Dy’t ‘deaslacht’. Wiersma ferwachtet ‘dynamyk’ fan kwantiteit. Elmar en ik fêstigje ús hoop op wat oars, dêr hat Wiersma gelyk oan. Op literêre kwaliteit. En op it neitinken oer wat dat krekt is.

Op 1 febrewaris 2021 reagearret Meulenhoff posityf. Men wol de nije blomlêzing yn prinsipe graach útjaan. Healwei desimber 2021 lit Meulenhoff witte dat behalve de Provinsje Fryslân ek it Nederlands Letterenfonds bydrage wol. Mar begjin febrewaris 2022 heakket de útjouwer ynienen ôf. Achter de skermen is by Meulenhoff ús ûndernimmen – blykber – swartmakke.

Letter hat útjouwer Piter Boersma fan Hispel der ek gjin nocht oan. Wêrom net fan elkenien dy’t him of har as dichter presintearret trije gedichten opnimme? Mar sa’n bewegersblomlêzing – fansels nei resept fan Wiersma-Bruinsma c.s. – moat er dan sels mar gearstalle.

In projekt dat safolle ynstitúsjonele en persoanlike tsjinwurking opropt, dat kin neat wurde. Us yntroduksje en ús list mei gedichten binne no yn alle gefallen bekend en foar elk tagonklik.

.