Ljouwert wol Europeeske Haadstêd fan Kultuer wurde. Dat is goed nijs, net op it lêste plak foar de Fryske taal en literatuer. In literatuer dy’t de lêste jierren tsjin in eksodus oansjocht: fan lêzers, fan útjouwers, fan ideeën. As er noch libbe hie, soe Wybenga miskien fyntsjes sizze dat er de úttocht al foarsein hie. ‘Fryslân en it fers binne gjin kânsen mear,’ wol syn lyts frysk deadeboek hawwe.
In te min oan kreativiteit, oan fisy, oan jin iepen stellen foar de bûtenwrâld wie neffens Wybenga de reden om net Ljouwert ôf te fakkeljen mar de brân moast yn de noait einigjende krantestikken fan de haadredakteur fan de Leeuwarder Courant, Jan Piebenga. Dat wie ien fan de lêste foaroarlochse Frysk-nasjonaaltinkers mei in provinsjaal poadium, in ‘nordic’ mytomaan en ek altyd sa serieus. Neffens de iroanysk formulearende mar likegoed bitende Wybenga waard it yn Fryslân heech tiid foar wat súdliks. Ek de anglofily fan Douwe Kalma c.s. hie er op in pypfol. Sels rûn er heech mei de surrealistyske romantyk fan Baudelaire en Apollinaire. Wybenga brocht Frankryk nei Fryslân.
Sa’n ferfrissende súdlike wyn is ek it Haadstêd fan Kultuer-programma dat festivals as, o paradoks, Explore the North ûnder syn hoede hat. Foar de Fryske literatuer jout it gelegenheid om yn in breder kultureel fermidden op ’e nij te sjen nei himsels. De eigen krêften en swakheden, ambysjes, of in te min der oan. Want der sit net in hiel protte nocht oan de takomst mear yn dy Fryske literatuer, sa liket it bytiden. Ien foarbyld mar. As de belangrykste proazaïst fan de foarige ieu komt te ferstjerren, Trinus Riemersma, is der in jier letter noch altyd neat te bespeuren fan nocht om de belangstelling foar syn wurk oan te fiterjen. Dat seit dochs al hast genôch?
Wis, 2018 is net it antwurd op alle fragen. En as it net trochgiet, boekelje wy ek wol fierder. Mar dat is âld tinken. Der leit in paad klear foar mear inisjativen en foar mear gearhing mei in modern kultureel klimaat fan dwersferbiningen en drok grinsferkear mei de rest fan Europa. Diskusje mei oare keunstfoarmen. Underfreging fan eigen wearden. Net om se ôf te brekken, mar om se helder te krijen. In literatuer wurde dy’t antwurden siket ynstee fan jout. As KH 2018 dat no ris bewurkmasterje koe.
*
Lês hjir it hagelnije diskusjestik '2018: Nocht oan de takomst'.
Apollinaire noch Baudelaire hearden by de surrealistyske groep, ha ek net skreaun op dy wize. Apollinaire brûkte it wurd surrealisme foar it earst mar yn in heel oare kontekst. Oft surrealisme romantysk wie is ek in aparte opfetting. As 'anargo-liberaal' (Wybenga syn eigen wurden) hâlde er sawasa fan eksperiminten.
BeantwoordenVerwijderenAnargo-liberaal is in politike stânpuntbepaling, gjin literêre. Yndie, Apollinaire hat it wurd 'surrealisme' betocht. En wie yn sekere sin ek in romantikus. Baudelaire, symboalist, is in foarrinner fan it surrealisme. Wybenga hat sels wiisd op surrealistyske ynfloeden yn syn eigen wurk: 'Hurrel' bygelyks soe dêr folle mear mei te krijen hawwe as mei de poëzij fan Fyftich. Ek guon gedichten yn Barakkekamp. Fierder ha ik net sa folle mei groepen en sektes, Josse. Bliid dat no einlings de Samle fersen fan Wybenga ferskine sille. Yn myn tankwurd by de Gysbert (2005) ha ik it noch "in skande" neamd dat dêr noch net iens in earste begjin mei makke wie.
BeantwoordenVerwijderenIk tink net dat je surrealisme as in sekte omskriuwe kinne, neffens hat it in keunststreaming west dy't moai aardich wat ynfloed hie. En... it bestiet noch.
BeantwoordenVerwijderenYn de rin fan 2012 nimt in modern surrealistysk tydskrift - HYDROLYTH - in 6-tal teksten fan my op. It blêd ferskynt yn it Ingelsk, yn California (US). Surrealisten ut de hele wrâld wurkje mei - byldzjend wurk en literêre teksten, sawol proaza as poëzy.
De titel fan myn bydrage is: 'Beferzen moanneljocht fange yn 2 hannen'. De tekst is orizjineel Frysk. Hjoed de dei moatte je wrâldwiid operearje, en yn dat opsicht is sa'n kulturele haadstêd 2018 in moai begjin foar Fryslân. No sa!