In boekegrêf foar Jan Wybenga

Jan Wybenga (1917-1994) is in dichter dêr’t ik wat mei ha. Foar Goasse Brouwer fan Frysk en Frij bin ik dwaande in ynlieding te skriuwen by de Samle fersen fan Wybenga, in útjefte yn de Klassike Rige fan F en F dy’t yn ’e maityd ferskine sil. No ha ik fansels in grutte mûle hân oer de ynlieding fan Tineke Steenmeijer-Wielenga by de okkeries ferskynde Samle fersen fan Douwe Tamminga, dat it moat al wat goed.

En dat falt net ta. Wybenga is in kompleks dichter. Ien dy’t sjonge kin fan ferwûndering likegoed as noartsk prottelje oer ferlies. Ien dy’t like maklik in geastlike hymne skriuwe kin yn de styl fan Fedde Schurer as in praattaalkollaazje op de wize fan Barbarber. Ien dy’t op it stik fan belêzenens fier útpykt boppe de measte fan syn kollega’s. Nimmen dy't it ‘probleem-Fryslân’ sa ûngenedich yn fersen foar ús delleit as Wybenga. Lyrysk, synysk en firtuoas.

Teake Oppewal hat yn syn ynlieding by de earste printinge fan de Spiegel van de Friese poëzie (1994) skreaun dat Wybenga “de belangrijkste moderne Friese dichter” is, en ik jou him gjin ûngelyk. Yn myn eigen blomlêzing Het goud op de weg (2008) skreau ik oer Wybenga:

"Een tweede belangrijke dichter die, weliswaar fataal, ontsnapte aan de oppositie van traditie en experiment, is Jan Wybenga. In zijn werk daalt het stof neer van de erkenning dat de Friese dichtkunst gedoemd is, omdat zij zich onherroepelijk heeft verwijderd van de volkstaal, terwijl zij er tegelijkertijd niet in slaagt zich een duurzame, autonome positie te verwerven op basis van de literaire taal. Want daarvoor is het literaire publiek in een taalgebied als het Friese domweg te klein. Deze erkenning leidt bij Wybenga tot een alles doordringend taalpessimisme, en tot een sombere kijk op het eigen dichterschap."

Oan wurdearring hat it Wybenga net ûntbrutsen, wol oan publyk. Hy hat twa kear de Gysbert Japikspriis krigen, de earste kear yn 1965 foar syn twadde bondel Barakkekamp (1962), de twadde kear yn 1977 foar lyts frysk deadeboek (1974). En sa’t Schurer doedestiids al opmurk, eins hie syn debút, Amoeben (1954), de Gysbert al fertsjinne. Ut dat skitterjende debút dit fers, sawol in selspetret as in skets fan Slauerhoff:


De dichter

Wat lytse boekjes, fersen en ferhalen, binne it iennichst
spoar dat fan him bleau, ferslach fan in toernoai mei God
en Duvel, de dûbel-saad fan ’t langstme dat him dreau.

Twa machten, mei ien ôfgesant: de frou – ivige
krite dêr’t se har krêften mjitte – Mei lokjende
eagen, swart of himelsblau, kaam se him, fluensk of
koel temjitte.

Dochs bleau er iensum yn in lege wrâld, oft er yn ’t
Noarden wie of ûnder palmen, want rûnom wien’ de
herten leech en kâld en idel bliek elk wurd en alle lampen
walmen.

Hy skoep yn dreamen ’t fier en izich ryk, dêr’t haat en
leafde ta ien koele krêft ferfloeie en fan de ierde naam
syn geast de wyk djip ûnder see, dêr’t wieren út de
wrakken groeie.

Hy koketearre graach mei huorren en piraten en die soms,
út ferfeling meast, in brike set, mar hoe’t er ’t ek besocht
mei rauwe maten, hy bleau in boarger mei in skipperspet,

al fûn er dan himsels ek fierste goed
foar wrâld en minsken dy’t syn hert ferlitten hie,
benypte wêzens, dy ’t ferwettere bloed
nea yn it ritme sloech dat sines wie.
Men skoude him, de grânzerige hûn
dy’t bile om nuvere gesichten.
Syn bangens, ûnrêst en ferlangen fûn
in boekegrêf: de sammele gedichten.