Op âldjiersdei hie Hans den Hartog Jager in skôging - 'leestijd: 6 minuten' - oer byldzjende keunst yn NRC. It gie oer it opfallende bytsje omtinken fan 'de Nederlandse kunstwereld' foar 'Nederlandse kunst'. Oarsaken: te min selsbewustwêzen; 'een zacht zeurende zelfhaat'; de ivige klam op it 'kale, lelieblanke Hollandse modernisme'; pleiten foar Nederlânske keunst wurde al gau oansjoen foar nasjonalisme.
Nijsgjirrige byldzjende keunst is neffens Den Hartog Jager in 'cultureel fenomeen', dat men net misse kin as men 'midden in de maatschappij' stean wol. In goed foarbyld, neffens him, wie in tentoanstelling út 2018 yn it Stedelijk: '[Spirits of the Soil] bracht een heel stelsel van onderhuids sluimerende ideeën en emoties naar boven waarvan veel traditionele blanke kunstkijkers al wel beseften dat die in de samenleving aanwezig waren, dat die belangrijk waren, maar waar ze in het museum zelf nog maar zelden getuige van waren geweest.'
Bygelyks it slomjende idee dat it tiid wurdt om yn Nederlân ris in net-blanke keunstner op it skyld te hisen. Want dat soe 'nieuw bloed, nieuwe impulsen' betsjutte, en 'nieuwe, zwarte verhalen'. Dy binne noadich om 'de plank van de tijdgeest' net mis mar raak te slaan. Dy binne noadich om't allinnich dán 'de Nederlandse kunst' de rol spylje kin dêr't er sa goed yn wêze soe: 'die van aanjager, van breekijzer, van culturele verbinder'.
Goede keunstners, mient de skribint, soargje foar 'discussie en verbinding' en kommunisearje net inkeld mar mei harsels. 'Die verbinding, mag die alsjeblieft terug?' Musea moatte dan ek in 'verbindend beleid' tusken 'wij en de wereld' der op nei hâlde. En dat kinne se dwaan troch in 'prikkelende, confronterende, verbindende mix' te beiden fan keunst 'uit alle continenten én uit Nederland'. Sadat 'Nederlandse kunst, onze kunst (..) een stimulerende, verbindende kracht in de samenleving kan vertegenwoordigen'.
Ferbine. Wy wisten it fansels al sûnt it kulturele rampjier 2018: 'Culturele hoofdstad Europa 2018 verbindt Leeuwarden met Terschelling' (Sense of Place). 'We verbeelden onze droom van iepen mienskip. (..) Want als er iets is dat mensen verbindt en leert naar elkaar te luisteren, dan is het muziek' (Ira Judjovskaya). 'Samen laten de verhalen zien hoe verschillend we allemaal zijn, maar toch ook zo met elkaar verbonden. Ze verbinden verleden, heden en toekomst' (Promotekst Openingsweekend LF2018). 'Tegelijk verbinden we bezoekers en bewoners (nog meer) aan de omgeving' (Royal HaskoningDHV oer 11Fountains).
Yn Ljouwert bestiet in stifting Cultuur Verbindt. In útstjoerburo yn de bou hjit Verbindt.
In peptalkburo yn 'het Noorden' hjit HetVerbindt.
In útstjoerburo yn it easten fan it lân hjit DusVerbindt.
It buro fan in 'natuurcoach' earne yn Súd-Hollân wurket mei it biedwurd 'natuur verbindt'. Der is ek in buro dat, ferrassend, úthâldt dat 'taal verbindt'.
'AmsterdamVerbindt stimuleert iedereen om iets te betekenen voor een ander.'
'Delft Verbindt koppelt de drie grootste jaarlijkse ondernemersbijeenkomsten van Delft aan elkaar.'
'Voedsel Verbindt is een activerend platform dat een overzicht biedt van relevante Agri & Food initiatieven.'
'Onder het motto Overbetuwe Verbindt brengt gemeente Overbetuwe mooie en inspirerende initiatieven van inwoners in beeld.'
'Onder de noemer Coevorden Verbindt is het college deze bestuursperiode gestart met een overtuiging.'
Ensafierderhinne. 'Ferbine' is gemaksuchtige amtlike moadieuze fantasyleaze newspeak sûnder betsjutting, bedoeld om subsydzjestreamen los te meitsjen by politisy en amtners mei in wearzge fan keunst, foar projekten dy't neat mei keunst te krijen hawwe. En om lêzer en taharker sân yn eagen en earen te struien, sadat se minder gau troch hawwe wat der werklik te rêden is. Nammentlik reklame, kultuerkommersy, nostalgy, en wat fierder mar liedt ta weisjen fan werklike neden en echte skientme.
KPN ferbynt minsken.
.
Kop op de ynternetside fan de Omrop: 'Kontenerramp kin sa wer gebeure, neffens boargemaster Wassink fan Skylge'.
Gebeure? Hoe krijt de Omrop it yn 'e plasse om myn Fryske taal op skrift sa te mishanneljen? Doch it dan mar gewoan yn it Hollânsk, dat lûdet better as sok ik-lul-mar-wat-want-ik-wit-wol-better-mar-ik-ferrek-it dialekt.
Om mar net yn allerhanne ôfmêdzjende diskusjes te bedarjen: der is gjin ein oan it ,,oanpassen" fan de taal oan wat tafallich yn 'e moade is (hollânismen). Ja, ik bin ek net konsekwint. Ja, ik brûk ek wolris wurden dêr't in better Frysk wurd foar oerlevere is. Ja, ik wit ek wol dat guon wurden dy't wy as hollânisme sjugge, eartiids ,,gewoan" ek troch Fryske taaltsjoenders brûkt waarden. Ja, elke Frysk-skriuwer moat syn eigen paad troch de wyldernis sjen te finen. Mar it is hjoed wol 2020 en dat bringt syn eigen sitewaasje mei him mei. As Omrop Fryslân in kaai-tiidwurd as barre mar farre lit, helpt er aktyf mei oan it ferdwinen fan de taal. En neffens my krijt er dêr gjin subsydzje foar.
As de Omrop dêr mei begjint, is dat net út âldergewoante wei. It is in mei opset sin besykjen om net inkeld popyjopy te praten, mar ek noch sa te skriuwen. Yn 't praat brûk ik barre ek net. Ik praat sa't wy thús praten. Mar yn 't skriuwen brûk ik it wol. Mei opset sin. Dat is ek wat estetysks. Boppedat, de measte ,,Fryske" tiidwurden dy't mei ge- begjinne, dêr is wat mis mei. Minsken dy't ,,gebeure" brûke yn 't skriuwen, moatte har ôffreegje wêrom't se by de rûs wol oare, yn it praat yn ûnbrûk rekke wurden en begripen brûke. Dat dogge se net, want se witte dat der dan fan har Frysk gjin splinter mear oerbliuwt.
As einredakteur by it Friesch Dagblad kom ik it allegear tsjin. Ruurdsje de Haan joech okkerdeis yn in diskusje op Facebook deselde foarbylden. Lytsbern foar bernsbern. Wie foar wa. Ungeluk foar ûngemak. Sleutel foar kaai. Ensafuorthinne. Der is yndie suver gjin ein oan de korreksjes dy't ik oanbring. No hoecht it allegear net sa eptich lykas it op ItNijs wol formulearre wurdt, mar ik moat al in grins lûke. Dêr wurd ik op it foarste plak foar betelle en op it twadde plak haw ik as taalbrûker in ferantwurdlikheid foar myn taal oer.
Taal moat fersteanber bliuwe, fansels. Doch mar gewoan, brocht Ate de Jong nei foarren. Mar ik soe útsjen mei it sentiment fan 'doch mar gewoan'. Want dat is yn de saak dêr't wy it no oer hawwe in ferrifeljend advys. Yn in minderheidstaal lykas it Frysk is 'gewoan dwaan' net it risseltaat fan in 'gewoan' maatskiplik proses dêr't taalgewoanten yn ta stân komme. Yn in minderheidstaal lykas it Frysk is sprake fan ieuwenlange ûnderdrukking, en om it dêrút fuortkommend analfabetisme dan te ferklearjen ta noarm is neat oars as meihelpe oan it musealisearjen fan in hiel rike taal en in hiel rike literatuer. En dat wolle de measte minsken ek net.
Dat: wat is 'gewoan'? Altyd skriuwe sa't je prate? As elkenien skriuwe moat krekt sa't er praat, dan komt it net goed mei it skreaune Frysk. Ik begjin mar wer oer de minderheidstaal: yn sa'n taal tsjinnet it skreaune wurk as foarbyld, as reservoir fan taaleigen, as it ramt dêr't de sprektaal yn funksjonearret of as de grûn dêr't er út opwaakst, noch mear as dat soks ek al it gefal is yn in mearderheidstaal lykas it Hollânsk (dy funksje is dêr ek oan te wizen).
Sprek- en skriuwtaal binne yn it Frysk lang net itselde en wa't se út ûnbegryp lykskeakelje wol, helpt de taal nei de kloaten. Media litte sokke beswieren gauris mar al te graach fan har ôfglydzje, har taak leit altyd earne oars as by taalbehâld. Lêzers, harkers en sjuggers lûke, nijs, amusemint en ynformaasje bringe, jild fertsjinje. It sil allegear wol, mar media binne ek taalbrûkers en moatte har rekkenskip jaan fan de wize sa't se mei har taal omgean.
Kear de pest dy't gebeure hjit.
.
