Noflik yn LOFT, Boksum

www.flickr.com/photos/abedevries

Lânskip mei fioele

www.flickr.com/photos/abedevries

Ensafh hat nij diskusjefoarum

Ensafh hat hjoed in nij diskusjefoarum iepene. Ik bin lid nûmer 4 en de earste net-redakteur. Moderator fan it foarum is Cornelis van der Wal. Bydragen dy't "ûnakseptabel of net winsklik" achte wurde, kinne ferwidere wurde. Ik ha noch net útfûn hoe't ik der in berjocht op krije kin, oars hie ik skreaun: Lokwinske!

In ûnnoazel Keamerlid út Fryslân

Betty de Boer (39) is Twadde Keamerlid foar de VVD. Se komt út Surhústerfean en wie jierrenlang riedslid yn Grins. “In de Kamer heeft ze onder meer volkshuisvesting in portefeuille,” wurde wy út de LC gewaar(woansdei 27 july, s. 9). Krimp is neat om jin drok oer te meitsjen, fynt se.

“Lossere bouwregelgeving, afstappen van permanente bewoning en gemeenten vrij laten in de besluitvorming hieromtrent. Dat zijn volgens De Boer manieren om met de krimp om te gaan. Ze is niet bang voor leegloop uit kleine Friese dorpen met weinig voorzieningen. ‘Die kunnen een uitvalsbasis worden voor Randstedelingen. Zij zouden hier de weekenden kunnen doorbrengen. Heerlijk toch’.”

Hearlik dochs, sa’n ûnnoazel Keamerlid út Fryslân. Se neamt it “ruimte voor creativiteit”. Se seit ek noch: “Laat mensen lekker hun eigen droomhuis neerzetten. Dat spreekt aan. Het is natuurlijk aan de gemeenten, maar ik wil er wel gelegenheid voor bieden.”

As jo earne gjin jild oan útjaan wolle, dan ferklearje jo gewoan dat der gjin probleem is. En slimmer noch: jo ferstiere it plattelân noch mar wat mear. Vrijheid, blijheid. Oer sintrum en perifery praat.

Ik hie tocht dat in Keamerlid mei folkshúsfêsting yn portefeuille ek noch wol wat sinnichs sizze soe oer bygelyks it belang fan lytse skoallen op doarpen, it belang fan lytse winkels op doarpen, it belang fan iepenbier ferfier foar doarpen, it belang fan wurkgelegenheid op doarpen, it belang fan in aktyf ferieningslibben op doarpen, it belang fan de iepen romte om doarpen hinne, it belang fan toeristyske inisjativen yn krimpgebieten - mar al dy tige nijsgjirrige ûnderwerpen - nijsgjirrich yn alle gefallen foar de minsken dy't yn krimpgebieten wenje - komme noch it Keamerlid Betty de Boer noch de ynterviewster yn 't sin.

It is ek ûnder sosjaal-geografen en op universiteiten nochal yn 'e moade om krimp as probleem fuort te riddenearjen. Undersykjes moatte dan sjen litte dat minsken yn krimpende doarpen dêr dochs wol wenjen bliuwe wolle, ek al bliuwe der gjin foarsjennings oer. De konklúzje is dan: sjoch, it is allegear net sa slim. Bykommend foardiel: it jild dat beskikber is foar regionale ûntwikkeling kin stutsten wurde yn projekten foar gebieten dêr't mear minsken wenje. Stêden bygelyks. Sjoch de heak om Ljouwert, sjoch de Sintrale As nei Dokkum. Dêr wenje ommers mear kiezers as yn Hantumhuzen.

Tajûn: it is makliker om in faarrûte oan te pakken en in sneldyk oan te lizzen, as om goed belied te betinken en út te fieren foar in hiel protte doarpkes. It is makliker om te sizzen dat der eins neat oan 'e hân is. Krimp, wêr ha wy it oer?

Josse de Haan wol nij literêr blêd

Josse de Haan skriuwt:

"Trotwaer is fan 1969, hjir kaam ien of twa jier letter. Neffens my is it tiid foar in nij tydskrift - yn twa of mear talen, ferbiningen sykjend mei oare skriuwers yn Europa. Of ha jonge minsken gjin ferlet literere ideeen en produkten ut te wikseljen hjoed de dei?

Ik miste yn de diskusje dizze mooglikheid. It allinnich taspitsen op it jild liket my wat meager. Meitsje in nij ynspirearjend en folslein alternatyf literer bled. Fryslan 2018 hat der ferlet fan. As je op jild wachtsje bart der nea wer wat."


(Reaksje op blog: 'Koos Tiemersma: Freegje Skriuwersboun om te ûnderhanneljen')

KOLLUM (9): Anders Behring Breivik en de provinsje Fryslân

Justerjûn begûn ik oan in stikje oer de deaden fan Noarwein, Breivik en de provinsje Fryslân, ha it wer fuortmitere, tocht nochris nei oer wat Elske Schotanus op myn weblog skreau, dat Fryske skriuwers noait diskusearje oer de polityk-maatskiplike realiteit, frege my ôf hokfoar fragen it drama by de Noaren ús no krekt stelt en kaam der net út.

O ja, de konservative kommentatoren rôlje oer inoar hinne no’t de kûgel fan rjochts kaam. Nijsgjirriger is de fraach wat oft dizze ierdbeving mei Europa dwaan sil. In Europa dat sa njonkelytsen oan it renasjonalisearjen is, út teloarstelling oer de stadige ienwurding, út eangst foar de islam, út ûnfrede oer de ûnmacht fan Brussel. Ek yn Nederlân fynt dat plak. Okkeries hat de Twadde Keamer besletten dat elk tredde plaatsje dat draaid wurdt op Radio 2 in Hollânsktalich plaatsje wêze moat…

Wat bestsjut in regionale kultuer noch, as dêryn gjin omtinken mear wêze soe foar it gruttere ramt fan polityk-kulturele ûntjouwingen? Krekt yn dizze tiid fan nasjonale frontfoarming tsjin de islam ûnder oanfoering fan populisten as Wilders komme de besunigingen op kultuer dy’t De Haach ôfkundige hat, hurd oan. Want krekt yn dizze tiid kinne de frijheden fan etnyske, kulturele en religieuze minderheden ûnder druk komme te stean. De skyndiskusjes oer Hollânsktalige plaatsjes en bygelyks in boerka-ferbod binne dêr de foartekenen fan.

Yn sa’n sitewaasje is de oanwêzigens fan in sterke provinsjale bestjoerslaach yn Fryslân fan belang. De útdaging dêr’t dizze tiid ús foar set, komt wûnderbaarlik oerien mei de ambysjes fan de provinsje as hoeder fan regionale kultuer. It is foar provinsjes tradysjoneel dreech om it eigen nut sichtber en fielber te meitsjen; ommers, subsydzjejild is mar papier dat ferwaait op ’e wyn. Sa besjoen is it net nuver dat de provinsje Fryslân ferlet hat fan missys, aventoeren, feroveringstochten. Fryslân 2018 komt wat dat oanbelanget op it goede momint.

Regionale kultueren binne gefoelich foar nasjonalisearjende prosessen en troch har hiele wêzen al ynrjochte om dêr ferset tsjin te bieden. De basis fan dat ferset is it eigen gefoel fan ‘oars wêzen’ yn de perifery, dat uteraard al fan it begjin ôf in reaksje west hat op de druk fan it nasjonalisme út it ‘sintrum’ wei. It feriene Europa is in natuerlike partner fan de regio’s, om’t ek Europa fan de nasjonale steaten in beskate ynskiklikens easket. Krekt dêrom bestiet der yn de Europeeske regio’s miskien wol mear sympaty foar it grutte Europeeske projekt as yn de nasjonale sintra. Krekt dêrom kinne de kulturele plannemakkers yn Ljouwert yn harren plannen foar 2018 farre op regionale eigenheid as ûnderdiel fan Europeeske identiteit.

En dêr kin it regionale definsive tinken, dat him ferwarre moat tsjin it sintralisme fan de haadstêden, oergean yn in offensivere stratezjy, of minder militant sein, yn in takomstperspektyf. Wearden as lytsskaligens yn sosjale ferbannen, ferantwurdlikheidsgefoel foar it kollektyf en tolerânsje foar itjinge dat ôfwykt moatte ek yn regio’s altyd wer befochten wurde, mar binne dêr yn dizze tiid miskien wol feiliger as yn de grutte stêden, dêr’t it konformisme foar master opslacht en him hieltyd agressiver rjochtet tsjin alles wat oars is. Dy wearden moatte hieltyd wer yn Europa ynjektearre wurde – dat is net allinnich in saak fan kulturele plannemakkers, mar ek fan keunstners en yntellektuelen, dy’t har hearre litte.

De Breiviks fan dizze wrâld tinke út eangst wei. Eangst foar it oare, frjemde, nuvere, dat op it punt stean soe om ús op te iten. Dyselde eangst hat altyd ek yn Fryslân oanwêzich west, mar hat him - útsein yn '40-'45 -noait mei geweld utere. Bedrigings foar frijheden hoege net útpoetst te wurden, mar dat se mei súkses ôfward wurde kinne troch in demokratyske maatskippij mei each foar elk, dat bewiist de Fryske ûnderfining. Lit ús in stap fierder gean as dy eangst. Lit ús selsbewust de konservative massa’s, dêr’t de Breiviks as idioate abberaasjes út nei foarren komme, foarhâlde hoe’t it ek kin. Hoe’t it al moat.

*

Sjoch ek Chrétien Breukers op de Contrabas.

Koos Tiemersma: Freegje Skriuwersboun om te ûnderhanneljen oer bettere fergoedingen foar stikken

Koos Tiemersma skriuwt:

"By de hifkings dy’t de provinsje in pear jier ferlyn opset hat om hannen en fuotten oan nij belied te jaan, krigen wy in A4 om yn stekwurden op te skriuwen wat goed wêze soe om it letterebelied in ympuls te jaan. Ik ha mar ien wurd opskreaun: JILD. Dat waard my net yn tank ôfnommen. Blykber ferneare keunst en jild elkoar net. Dat op dizze side sa’n op himsels nuttige útwikseling oer dit ûnderwerp te lêzen falt, is weardefol, gjin misferstân, mar it is ek in herhelling fan setten. Alles wat hjir sein waard en wurde sil is earder sein.

Ik soe it no wolris safier hawwe wolle dat der spikers mei koppen slein wurde. Foar jild binne twa partijen nedich, de iene freget en de oare jout. Jim freegje, mar wa betellet, dat is de fraach. En noch simpel te beäntwurdzjen ek. As je skriuwe wolle foar De Moanne, dan betellet De Moanne. En kom dan net oan mei it ferwar dat dêr it jild net sit, want dat is net wier. De foarmjouwing is aaklik perfekt, om mar ris wat te neamen, en leau my mar, dat is gjin âld papier/leafdewurk. Dus je geane nei de redaksje en freegje in bettere fergoeding. Yn dat kader is it trouwens ûnderhannelings technys sjoen net handich je priis op in iepenbiere side as dizze op tafel te lizzen. Wa’t hjir € 100 seit, sil merke dat oan de oare kant tafel sa’n bedrach tankber oernommen wurdt. As fraachpriis, wol te ferstean, dat je komme thús mei 55. En dat wie de bedoeling net. Wa’t 100 fange wol, freget 300, sa wurket it.

Hawar, je kinne as skriuwer dan twa dingen dwaan. Je geane akkoart mei dy 55 of net. Yn ’e regel dogge skriuwers it earste, it is better as neat, je hoege der net perfoarst fan te bestean en je namme komt nochris yn de blêden, ek net wei foar guon. Yn dat gefal moatte je net seure. Sterker noch: mei sa’n hâlding hâlde wy it systeem yn stân of oars sein en dat is dan ek myn konklúzje: de besteande situaasje hawwe wy te tankjen oan ússels.

Der is in alternatyf. Je kinne ek net akkoart gean. Yn dat gefal folget in wegering om it artikel te skriuwen. Dêr sil de beteller net wekker fan lizze, der binne genôch oaren dy’t it stokje oernimme wolle. It wurdt oars as skriuwers harren organisearje, ik tink oan It Skriuwersboun. Alle skriuwers dy’t meiwurkje oan in blêd freegje It Boun te ûnderhanneljen. Is it resultaat net befredigjend, wurdt der net mear skreaun. De redaksje stiet dan foar it blok en kin twa dingen dwaan: it blêd opdoeke of nei de provinsje om de situaasje foar te lizzen. No hat de provinsje der gjin belang by wannear’t Frysktalige produksje weiwurdt, sa hat men krekt it foech om ûnderwiisbelied te meitsjen binnen helle. Wannear’t yn it fjild de taalproduksje fuort falt, hat ûnderwiisbelied ek net folle doel mear. Of oars sein: as skriuwers steane wy sterker as dat wy faak tinke.

Wol moat helder wêze dat wa’t him better betelje litte wol, ek kwaliteit leverje moat. By in bettere betelling stiet de redaksje ek sterker, dy hoecht net mear alles te akseptearjen. Dat is in kant om yn ’e gaten te hâlden. No is it sa dat bgl. De Moanne, alteast troch my, even trochblêde wurdt, fan lêzen komt net folle, net nijsgjirrich genôch. It hat ek te krijen mei it algemien kulturele karakter fan it blêd, it is fan alles krekt te min. Erges hjirboppe lies ik dat De Moanne him better ûntwikkelje kin nei in Friesland Post Plus. Neffens my is dat no al sa en dan is de fraach wa’t dêr wat mei opsjit. Twa Friesland Posten is ien te folle, liket my. Ik soe leaver sjen dat alles ynset wurdt op ynhâld, mar dat is myn persoanlike miening, lykas alles yn dit stik. Dit mar even om foar te kommen dat de foarsitter fan It Boun wer fan alles yn ’e mûle lein wurdt, ûnnoazelen genôch op dit punt."

(Dizze reaksje waard jûn op myn blogbydrage oer de ynterpretaasje fan in gedicht fan Cornelis van der Wal. Dêr binne ek eardere reaksjes te finen oangeande de sitewaasje fan de Frysktalige skriuwerij fan Ate Grypstra, Elske Schotanus en mysels.)

De Hûnekop sjongt Rûchhouwer akoestysk

Country Wytske docht Kris Kristofferson

STUDIO OUDEBILDTZIJL (13): Keurige gedichten

Allard Schröder, Het meisje met de afstandsbediening (De Bezige Bij, Amsterdam 2011)
http://www.decontrabas.com/

“In al die jaren dat ik proza en essays schreef, heb ik ook wel eens een gedicht gemaakt, meestal op momenten dat ik niets dringends onder handen had of gewoon omdat het andere werk even niet wilde vlotten,” schrijft Allard Schröder (1946) in het nawoord bij zijn eerste, en wellicht enige, dichtbundel Het meisje met de afstandsbediening.

Een oude truc. Gevierd prozaschrijver (Ako Literatuurprijs 2002) erkent volmondig dat het schrijven van gedichten eigenlijk niet zijn ‘ding’ is. Wat niet wil zeggen dat hij zijn poëzie “niet serieus zou nemen” , maar we moeten begrijpen, het is allemaal in de laatste 35 jaar bijeen gescharreld, “helaas weet ik niet meer precies welk gedicht bij welk jaar hoort”. En de achteroptekst van de bundel waarschuwt ons ook al voor “een breed scala van stijlen en thema’s”, die natuurlijk wel “onder de soepele pen van de ervaren auteur tot een eenheid zijn gesmeed”.

Wat zou het toch mooi zijn als het verzamelde recensentendom zou constateren dat zulke ostentatieve bescheidenheid helemaal niet op z’n plaats is, want dat de bundel van Schröder getuigt van een enorm poëtisch talent, een diepgang waar geen beroepsdichter tegenaan kan, een zeggingskracht tot dusver ongeëvenaard in de vaderlandse letteren en een ambitie waardoor jij, argeloze lezer, uit je luie leunstoel wordt geblazen. Maar helaas. Dat zal het verzamelde recensentendom niet constateren.

Schröder heeft een keurig bundeltje bijeengeharkt van keurige gedichten, die geen mens kwaad willen doen. Een beetje vader, een dotje moeder, wat grammetjes verleden en dagelijks leven, enkele antique verwijzingen, enkele jeugdherinneringen, het geheel afgeblust met een fluts isolement en een forse scheut doodsangst, dat alles 35 jaar laten garen in de oven van een muzikale lyriek zonder al te veel verrassingen, maar toch kundig gekruid met zo nu en dan een vondst en zo nu en dan een verrassend beeld. Je kunt er eigenlijk niets vervelends over zeggen, over de poëzie van Schröder. Je kunt er eigenlijk niets over zeggen.

En dat is misschien, paradoxaal genoeg, ook wel het aardige ervan. Ondanks het gapende gebrek aan noodzakelijkheid in deze gedichten, ondanks het half-aristocratische flegma waarmee ze hun gebrek aan noodzakelijkheid volmondig toegeven, als was hun dadenloosheid de normaalste zaak van de wereld, en ondanks het feit, dus, dat je gemakkelijk zou kunnen besluiten om Het meisje met de afstandsbediening eens duchtig te ranselen vanwege haar lichtzinnige poëtische zapgedrag, desondanks dus is het gesprek met dit meisje nog best aardig. Want Schröder is toch schrijver. Bijna zijns eigen ondanks weet hij in de meeste gedichten wel iets naar binnen te smokkelen dat op gespannen voet staat met de nonchalance van zijn nawoord.

“Deze gedichten zijn namelijk niet bescheiden,” zei Kees ’t Hart in een amusant toespraakje bij de presentatie van de bundel, na te lezen op Schröders website. Deze dichter “doet zijn best het polemische karakter van zijn poëzie, die sterk afwijkt van wat gebruikelijk is in dit land van de Grote Poëticale Schmiererij, aan het oog te onttrekken. Maar dat lukt natuurlijk niet.” De gedichten van Schröder “zoeken juist het onbescheidene, ze dromen van het lelijke en het belachelijke van de eigen ziel (..)”. Deze poëzie is een verademing in de lange, lange stroom zelfbewust postmodern geknutsel die aan hem voorbij meandert. Te vrezen valt dat de theatraal verpakte lof van ’t Hart zelf ook valt onder die noemer, maar niettemin is zijn boodschap duidelijk: lezer, oordeelt niet te snel.

Zoon zijn

Eens zal ik een verre vader eren,
de zoon zijn, met zijn naam
eindelijk een lange schaduw werpen.

Een tere zomer naast hem zwijgen,
lichtelijk bewogen als op die foto van toen,
maar roerloos onscherp.

Door onze haren speelt de wind,
door de mijne, door de zijne.
Even verbonden door de adem van een ander.

Dit gedicht laat iets zien van het karakter van Schröders poëzie. Muzikaal verantwoord, van een thema voorzien, geordend opgeschreven, met hoofdletter, komma, punt en overzichtelijke strofe-indeling. Een laatste regel die ruimte geeft. Maar ook: een bijna naïef vertrouwen in vertrouwde taal. Verre vader, tere zomer, foto van toen, roerloos onscherp. Een lichte melancholie wordt hier al te gemakkelijk opgeroepen, en dat is het dan.

Gelukkig staan er ook betere, originelere gedichten in de bundel. Ik denk aan ‘Supermarktgedicht’, ‘Het is tijd’, ‘Hartruis der sferen’, ‘Epigrammen’, ‘Kind met oma’ en ‘Zondeval’. Schröder is als dichter het best op dreef als hij een duidelijk biografisch en anekdotisch gegeven neemt als spil van zijn teksten:

O, een zandkorrel was ik nog, bang dat het ging waaien,
me in een melkweg van vonken vastklemmend
aan de planeet Oma, hemellichaam op steunkousen.
Toen ze ging, was geen zon groot genoeg om haar te ontvangen.

Maar een strofe verder kan hij zomaar alles bederven:

Tot de dag kwam dat de tijd zich ging bewegen,
dat oma een foto werd en alles glipte.
Breekbaar licht, hoe lang zou het nog houden nu,

Om zich dan weer te herpakken:

een einder op watten, stuifgedachten, dan ineens
opgetild worden door de stilte, in weemoed
wegzwevend over waslijnen vol groot roze ondergoed.

Schröder zou een dichter kunnen zijn, als hij niet liever romans zou schrijven. Ik denk dat ’t Hart dat bedoelde te zeggen.


24 juli 2011

KOLLUM (8): It earste salvo - de Moanne hat ynienen grutte plannen op ynternet

De redaksje fan de Moanne hat, ik leau foar it earst yn it bestean fan it tydskrift, of ik moat my fersinne, de muoite nommen om in langer stik ek foar ynternet te skriuwen. It hjit ‘Skriuwe yn Fryslân, in takomstperspektyf’. Dat is in ambysjeuze kop. Mar… der stiet neat yn!

No ja, dat is net hielendal wier. Nei in opsomming fan de oarsaken fan de beheiningen dy’t der binne foar Frysktalige skriuwers, komt de redaksje wat dat ‘takomstperspektyf’ oanbelanget, mei twa opmerkingen: skriuwers moatte mei ‘social media’ in eigen achterban besykje op te bouwen, en de Moanne wol graach in aktyf literêr platfoarm op ynternet wêze dêr’t skriuwers en lêzers inoar firtueel moetsje kinne. It earste kloppet as in bus en it lêste is nijsgjirrich. De redaksje skriuwt:

“Ek op ynternet soene wy graach mear romte kreëarje foar kontakt en diskusje oer alles wat mei de Fryske literatuer en kultuer yn Fryslân te krijen hat. Wy sjogge mei oare wurden it literêre tydskrift as nije yntermediêr tusken skriuwer en lêzer, mei as doel boeken, ferhalen en gedichten dêr’t wy yn leauwe, oer te dragen en de bân tusken skriuwer en lêzer sterker te meitsjen.”

Is dat net in wat nuvere ambysje? As bestie der gjin ensafh. As wie der net al jierren - tink oan Kistwurk en Farsk - gelegenheid foar skriuwers en lêzers om gedachten út te wikseljen op ynternet. Nuver formulearre ek. De literêre site dy’t de redaksje fan de Moanne foar eagen stiet, hat “as doel boeken, ferhalen en gedichten dêr’t wy yn leauwe, oer te dragen (..).” Wol de redaksje allinnich skriuwe oer boeken dy’t him oanstean?

It twadde doel is “de bân tusken skriuwer en lêzer sterker te meitsjen”. Ik moat begripe: allinnich foar skriuwers dy’t de redaksje útkiest? Ek opfallend: it doel is blykber net om de lêzer te ynformearjen oer aktualiteit en literêre kwaliteit, it foarnaamste doel is om skriuwers dy’t neat op ynternet oan promoasje dogge, de digitale dyk op te stjoeren, in dyk dêr’t sy eins sels net op ride wolle. De Moanne as taksy.

Moatte wy dit idee dus eins besjen as in teken fan fierdere gearwurking tusken de Moanne en Tresoar, dat sûnt de ynkorporaasje fan It Fryske Boek ommers de taak op him nommen hat om Fryske literatuer te promoten? It hat der alles fan dat de Moanne de website sirkwy.nl en de biografyske skriuwersynfo op de Tresoar-site oernimme wol.

Mar tagelyk literêr tydskrift en stjoerend literêr promoasjeplatfoarm wêze wolle, it liket my in ûnmooglike spagaat. It sil oan my lizze, ik begryp der neat fan. Wol mien ik te bespeuren dat de hjirboppe sitearre alinea linea rekta sa yn in subsydzje-oanfraach stean kinne soe foar it Nederlands Letterenfonds. Dat fûns, sa’t elkenien witte kin, hat hieltyd minder jild en moat aansen miskien wol kieze tusken de Moanne en ensafh. Sjoch myn kollum nûmer 5 fan twa wike lyn. Fansels, de haadredakteur fan de Moanne, Ernst Bruinsma, hat prima kontakten mei it Letterenfonds, om’t er sels as bestjoerslid belutsen west hat by ien fan de twa foargongers fan dat fûns.

Sa’n posysje hat Piter Boersma, haadredakteur fan ensafh, noait hân. Boersma moat mar hoopje dat de provinsje ensafh oerein hâlde wol en de eventueel fuortfallende jilden fan it Letterenfonds kompinsearje wol.

Boaze tongen flústerje dat Bruinsma al in tillefoantsje hân hat fan Henk Pröpper, direkteur Letterenfonds. Dat it goed komt mei de subsydzje foar de Moanne. It soe moai wêze as it fûns en de redaksje fan de Moanne oer it Fryske subsydzjefraachstik meikoarten ris harren ljocht skine litte soene, al wie it mar om’t der heechstwierskynlik wol mear minsken yn Fryslân binne dy’t graach witte wolle wat de bedoeling is fan dit foar in kultureel tydskrift op syn bêst ûndúdlike en op syn slimst ûnsinnige plan en hoe't it him ferhâldt mei de takomst fan ensafh.

It liket der in protte op as is it earste salvo yn de subsydzje-oarloch ôffjurre. Wilens is de foltallige ensafh-redaksje op Mallorca. Allinnich de webmaster ferdigenet it fort noch. As se heal septimber wer werom binne en de kompjûter oansette sille, soe it samar wêze kinne dat it ding net mear opstarte wol. Jild op.

'Lytse werklikheid' yn Jopie Huismanmuseum

Jopie Huisman, Huisje in de nacht

Het Jopie Huismanmuseum toont, met medewerking van Tresoar, landschapsverbeelding in vele vormen. Van 15 juli tot en met 30 december 2011 is in het Jopie Huismanmuseum te Workum een bijzondere tentoonstelling te bezichtigen, waarin schilderkunst, poëzie en geschiedenis een verrassende relatie met elkaar aangaan.

De expositie Lytse werklikheid vormt een prachtig voorbeeld van de wijze waarop mens en land in Friesland elkaar beïnvloeden en de kunstenaar uiteindelijk tot ‘landschap’ komt, tot een beschrijving van de ruimte om ons heen in al haar facetten: fysiek, esthetisch, mythisch, poëtisch, filosofisch, symbolisch ... Jopie Huisman is bekend geworden door zijn realistische stillevens, maar in de tentoonstelling Lytse werklikheid zien we een Jopie die niet alleen zijn Workumse ‘ruimte’ in verf en inkt weergeeft, maar die vooral ‘vult’ met dromen, heimwee en poëzie. Daarmee plaatst hij zichzelf in de rijke traditie van de Friese landschapsschilderkunst.

Aan het Friese landschap en aan de landschapsverbeelding van Jopie Huisman voegen drie Friese dichters een dimensie toe. Zij ‘vullen’ de landschappen van Jopie met hun eigen poëzie, heimwee en dromen. Abe de Vries, Grytsje Schaaf en Elske Kampen scheppen een nieuwe laag van zien en ervaren om het oorspronkelijke landschap heen. De ‘ruimte’ van Workum en de Holle Mar is een poëtische ruimte geworden. Uit de vrienden- en bekendenkring van Jopie Huisman hebben bekende dichters een bijdrage geleverd: Rutger Kopland, Jan Boerstoel en Rients Gratama.

Uniek in Lytse werklikheid is de combinatie van schilderkunst en poëzie met historisch kaartmateriaal uit de collectie van Tresoar. De kaarten brengen de poëtische ruimte terug tot een landmeetkundige, mathematische ruimte. Maar juist door die combinatie krijgen de kaarten opeens een eigen poëtische dimensie. Schilderijen, gedichten en kaarten doen ons de rijkdom van het Friese landschap beseffen. Een bundel met de gedichten en met de afbeeldingen van de schilderijen van Jopie Huisman vergezelt de tentoonstelling. (Boarne: Tresoar)

Jopie Huisman Museum, Noard 6 8711 AH, Workum

Tim de Vries op Omrop Fryslân

Oer de ynterpretaasje fan in gedicht fan Cornelis van der Wal

Kristus Pavlov

De tsjinstfeint knibbelet, bûcht en lûkt
mei syn ferkâlden noas sirkels op ’e flier,

it is gjin hûn, mar in ûnrein minske.

Der rinkelet in bel, hy flybket blier,
lekker, aanst syn lichem mei reade wyn.

Under in stien troch in slange lutsen syn krús,
it hollekessen. Stik hillige, stik.

“Minsklik ûngemak versus religieuze ferromming? Knibbelje, ûnrein, reade wyn (kommuny), slange, krús, hillige – it binne wurden fan it hegere, dêr’t blykber ferlet fan is. As in hûntsje ferwachtet de minske yn it fers rêding as de bel rinkelet. De grammatikale ûnbepaaldheid fan de ien nei lêste rigel sil de ‘ûntregeling’ wêze dy’t gedichten romte jout, mar de lêste rigel rint út op moard: Jezus himsels wurdt smoard mei in ‘hollekessen’.”

Dat skreau ik ôfrûne sneon yn it FD oer boppesteand gedicht fan Cornelis van der Wal. De dichter is it net mei myn ynterpretaasje iens. Dy is neffens him “skandelik” en “blasfemysk” en de krante hie it besprek dêrom wegerje moatten. Lit my de analyze dêrom ris oer dwaan, op it foarste plak om’t Cornelis van der Wal te skiterich is om op te skriuwen wat der krekt oan myn ynterpretaasje skeelt, op it twadde plak om’t ik no ek wol benijd bin oft myn ynterpretaasje oerein bliuwe kin, as de dichter sels safolle kabaal makket, en op it tredde plak om’t ik altyd wol aardich oerwei koe mei it mantsje, dat my no ynienen ta “fijân” ferklearre hat.

Earst eat oer literêre ynterpretaasjes. In gedicht is, koart om ’e hoeke, in fjild fan ynterpretaasjes dat de dichter de lêzer oanbiedt. In gedicht kriget yn prinsipe ûnôfhinklik fan de bedoelingen fan syn makker betsjutting yn de eagen fan de lêzer. Dat wol safolle sizze, as dat in gedicht pas “ûntstiet” yn de geast fan in lêzer. In gedicht is dus mear as de optelsom fan de bedoelingen fan syn skriuwer; it is ek foar elke lêzer wer wat oars. As in dichter beskate mooglike ynterpretaasjes útslute wol, dan moat er soargje dat syn gedicht beskate mooglike ynterpretaasjes útslút.

Hawar, ik meld it mar, om’t net elk der dalik by stilstiet.

De titel: Kristus Pavlov. Mei Kristus, sa meie wy oannimme, wurdt de bibelske figuer oantsjut dy’t wy kenne as Jezus Kristus. Pavlov ferwiist, meie wy oannimme, nei de Russyske fysiolooch Ivan Petrovitsj Pavlov (1849-1936), dy’t yn ús omtinken bleaun is fanwege syn ûntdekking fan de “konditionearre refleks” by hûnen. Pavlov joech syn hûn elke kear iten nei’t er in bel klinke litten hie, en ûntduts doe dat it beest ek begûn te flybkjen as er de bel wol hearde, mar gjin iten krige.

It pleatsen fan dizze twa wurden, Kristus en Pavlov, njonken inoar yn de titel, sûnder fierder ferbân, suggerearret yn alle gefallen in ferbân. Hoe en wat krekt, dat is noch ûndúdlik.

De earste strofe:

De tsjinstfeint knibbelet, bûcht en lûkt / mei syn ferkâlden noas sirkels op ’e flier,

Tsjinstfeint fan wa? Twa mooglikheden: fan Kristus, of fan Pavlov. De tsjinstfeint “knibbelet”: knibbelje dogge minsken dy’t bidde. De tsjinstfeint is ferkâlden en lûkt mei syn snot sirkels op ’e flier. Wêrom’t er dat docht, is my ûndúdlik, mar och, net alle gedrach moat in reden hawwe.

it is gjin hûn, mar in ûnrein minske.

Sjoch: even tochten wy dat it hjir gean kinne soe om in tsjinstfeint fan Pavlov, mar dat is net sa, it is in tsjintfeint fan Kristus: in minske. Al hat er al wat yn him fan de hûn fan Pavlov, want de dichter neamt se net om ’e nocht beide yn dy iene rigel. Boppedat giet it om in “ûnrein” minske, dat soe betsjutte kinne: in sûndich minske – sûndich neffens it leauwe, miskien.

Der rinkelet in bel, hy flybket blier,
lekker, aanst syn lichem mei reade wyn.

Oan de doar fan de hûn-minske wurdt skille; hy ferwachtet yts lekkers, “syn lichem mei reade wyn”. Hy ferwachtet ferjouwing fan syn sûnden troch Kristus. “Lichem” en “reade wyn” binne ferwizings nei de eucharisty, steane foar it lichem en it bloed fan Kristus. Ik sitearje fan Wikipedia: “Door de eucharistie worden de deelnemende gelovigen verenigd met de Heer en worde zó tot Volk Gods. Het gaat dus om vereniging met de Heer, om later, in het gewone leven de Heer uit te dragen. Men ontvangt dus het Lichaam van Christus (de hostie) om Zijn lichaam (kerk) te worden.”

En op ’e nij wurdt yn it gedicht de minske ferlike mei de hûn fan Pavlov: yn de ferwachting fan de rêding troch de Hear begjint dizze minske al te flybkjen.

Oant safier binne wy noch net folle ynterpretaasjeproblemen tsjinkommen. De dichter leit it frij dúdlik foar ús del. Wilens is it ferlykjen, yn it fers, fan de leauwige minske mei in hûn dy’t Pavlov-reaksjes fertoant, net al te komplimenteus foar dy leauwige minske. Dy minske, is de suggestje, is oars net as in slaaf fan syn refleksen. In stapke fierder: it leauwe is in refleks, dy't oerwûn wurde moat, wol de minske him werklik fan in hûn ûnderskiede.

Goed. Der waard dus oan de doar belle. De lêste twa rigels:

Under in stien troch in slange lutsen syn krús,
it hollekessen. Stik hillige, stik.

De dichter hat it hjir frijwat dizenich formulearre. De earste sin: “Under in stien troch in slange lutsen syn krús, / it hollekessen.” Nei it foarôfgeande meie wy oannimme dat Kristus himsels foar de doar stie. Wat der dan yn de earste rigel bart, is poly-ynterpretabel. Lûkt de slange it krús fan Jezus ûnder in stien? Wurdt der in stien troch in slange (hinne) lutsen? De slange (de ferlieder yn it paradys, it kwea) lûkt oan it krús, dêr hâld ik it mar op. En mei de ferwizing fan de eucharisty noch yn ’e achterholle, kin men tinke dat hjir de ferieniging mei de Hear plakfynt, ynklusyf de seksuele konnotaasjes dy't dêrby hearre. Mar dy lêste rigel sit dan dochs wat yn ’t paad:

it hollekessen. Stik hillige, stik.

Der is ynienen in hollekessen. Dat wurd hat de dichter dêr net om ’e nocht delset, moatte wy oannimme. It soe in relaasje ha kinne mei it foargeande wurd, sjoen de komma oan ’e ein fan ’e ien nei lêste rigel. It soe bygelyks in neiere omskriuwing wêze kinne fan “syn krús” (yn ’e betsjutting fan: itjinge dêr’t er oan lijt), as wy teminsten ûnder “syn” fersteane de persoan dêr’t it gedicht oer giet. Mar it kin likegoed in selsstannich wurd wêze, net bedoeld as fierdere oantsjutting fan in earder wurd.

Yn alle gefallen komt nei it opdûken fan it hollekessen de lêste sin: “Stik hillige, stik.”

De kombinaasje fan hillige en hollekessen, mei twa kear it wurd “stik” yn de gebiedende wijs, kin betsjutte dat de hillige (Kristus) smoard wurdt mei in hollekessen. De winsk om ferienige te wurden mei de Hear rint út op moard. Dat is net sa’n gekke ynterpretaasje, liket my. Ien dy’t ek hiel goed past by de earder yn it fers makke ferliking tusken in ûnrein minske en in Pavlov-hûn. De ûnreine minske hopet blykber ôf te kommen fan syn konditionearre refleks troch de feroarsaker derfan, Kristus, út ’e wei te romjen.

Sa't ik sei: in gedicht is in fjild fan ynterpretaasjes dat de dichter oan de lêzer oanbiedt. Cornelis van der Wal mei no, graach op myn weblog, útlizze wêrom’t myn wize fan sjen my ta syn “fijân” makket.

KOLLUM (7): Fryslân 2018 en de kultuerferoaring

Nei in pear try-outs is de spannende reis nei ‘Fryslân 2018’ dan einlings út ein set: mei it Pypskoft, ferline week freed yn… Aldsyl. Sjoch, dat is no moai. Dat jo letterlik ynhelle wurde troch jo eigen, oernommen en oanpaste, ideeën.

De Reis 2018 – ien fan de projekten fan it programma Fryslân Kulturele Haadstêd fan Europa 2018 – is te beskôgjen as in útfloeisel fan in idee dat ik yn oktober 2008 nei bûten brocht oer in modernisearre opset foar de (wilens ôfskafte) Sutelaksje. Dat idee, yn syn fierdere útwurking bekend wurden as ‘kulturele karavaan’, is de basis fan De Reis 2018.

Dizze reis giet nei de doarpen ta om de kulturele krêft fan Fryslân sichtber te meitsjen. Tagelyk wurdt der mei de bewenners sjoen nei “maatschappelijke vraagstukken en de vraag hoe je daar in je eigen omgeving mee omgaat”, seit de ynternetsite fryslan2018.eu. Spitich allinnich dat de organisaasje gjin oansluting fûn hat by de nije stichting Boeken fan Fryslân, sadat ek de ferkeap fan Frysktalige boeken meinommen wurde kinnen hie yn de toertocht. Wêrom wurdt dy foar de hân lizzende kombinaasje net lein?

Mar folle moaier fyn ik it om te sjen dat it taaie Fryske minderweardichheidskompleks yn it tinken oer de eigen kultuer oan kant skood wurdt yn de filosofy achter it hiele projekt Fryslân 2018. Ik ha foar in mear selsbewuste en Europeesk ynbêde beneiering pleite yn de ynlieding by myn blomlêzing Het goud op de weg (2008) en yn de esseebondel oer Fryske literatuer Identiteit & kowesturten (2008), ûnder mear yn de essees oer Richard Hugo, Joseph Brodsky en Townes Van Zandt. De basis foar dy oare beneiering leit miskien wol yn de (spitigernôch noait yn boekfoarm publisearre) Sixteen Horsepower Brieven fan Albertina Soepboer en my, dy’t wy yn 2004 publisearre hawwe op Farsk.

It yn essinsje definsive tinken oer in kultuer dy’t him ferdigenje moat tsjin de globalisearring (tink oan it sizzen fan Wadman, Schurer en Tamminga, dat de Tsjerne “zich heus niet blind staat op de navel van de eigen achterlijkheid”) soe omset wurde moatte yn in mear offensyf tinken, nammentlik dat de Fryske kultuer, as kultuer fan in perifere regio yn Europa, krekt dêrom Europa wat te melden hat. Dat wie in boadskip fan Het goud op de weg: “In het ‘Europa van de regio’s’ (..) is de Friese poëzie misschien wel actueler dan ooit. Als poëzie van een minderheidstaal ziet zij zich geconfronteerd met dilemma’s die in alle uithoeken van het oude werelddeel spelen.”

De ‘Strategie van het programma Kulturele Haadstêd – Provincie Fryslân’ fan 2009, te finen op www.fryslân.nl, sei it sa: “Veel van zulke regio’s, zoals Fryslân, liggen in de periferie van de nationale staten en worden daardoor minder snel gezien als belangrijke dragers van cultuur. De regio’s zelf kampen vaak met een Calimero-syndroom ten opzichte van nationale overheden. In het digitale tijdperk is de geografische ligging echter steeds minder relevant. Dit biedt kansen om juist vanuit deze cultureel en traditie rijke gebieden in Europa antwoorden te vinden op vraagstukken waar het gehele continent mee worstelt. Europa is op zoek naar een eigen identiteit en worstelt met de invulling van de gevoelde eenheid in diversiteit. De Friese invulling van het programma Capital of Culture kan nieuwe invalshoeken bieden juist vanwege de meertaligheid en de sterke eigen identiteit van onze provincie. Samen met andere meertalige regio’s kunnen we op zoek gaan naar samenhang in de diversiteit, die kenmerkend is voor de Europese identiteit.”

It giet net mear om de eangstige fraach, oft der yn it grutte kollektyf noch wol plak wêze sil foar “de kleinere organische eenheden”, sa’t Wadman him yn syn ynlieding by Frieslands dichters (1949) ôffrege. En ek is it net mear sa dat wy ús eins in bytsje skamje moatte soene foar ús “gewestelijke kamermuziek” en “boerenpoëzie”. It tinken út it sintrum wei diktearret net langer ús selsbyld. Wy binne der achter kaam dat in grut part fan Europa bestiet út regio’s en dat it perspektyf fan it sintrum net altyd rjocht docht oan dy regio’s, ekonomysk net en kultureel net. De Fryske ûnderfining, de Fryske kultuer mei syn eigen taal en lange tradysje, is net allinnich mar in achterhoedegefjocht yn de eagen fan in Amsterdammer. It is ek in nijsgjirrich en aktueel identiteitsproses yn de eagen fan elke woltinkende kosmopolyt dy’t net yn ien fan de haadstêden fan Europa wennet.

Yn Identiteit & kowesturten ha ik de Texaan Townes Van Zandt as foarbyld brûkt: “En dochs wurde út dizze marzje wei nijsgjirrige en autentike waarnimmingen dien oer hoe’t de wrâld en de minsken yninoar stekke. Townes Van Zandt syn muzyk is in kontrapunt fan krityk op in groeiende nepwrâld fan beton, glês en grut jild. As men yn ’e ferlieding komt en meitsje in ferliking mei Fryske poëzij, dan is dat likegoed in keunstfoarm dy’t troch syn relative (talige en geografysk-mentale) isolearring de pretinsje bewarre hat om eigen paden te rinnen. Sawol yn americana as yn Fryske poëzij liket it in spultsje fan belang en kom út in beskate net-ûnproblematyske eigen identiteit wei ta oare oplossingen as dy’t de ‘mainstream’ kenne wol. Oplossingen dy’t troch ‘it sintrum’ negearre, oan ’e kant skood of op syn heechst tolerearre wurde.”

Kertiermakker Henk Keizer follet it konkreet yn op www.fryslan2018.eu: “In veel Europese gebieden leven dezelfde thema's: bevolkingskrimp, druk op water en landschap. We leggen dan ook contacten met vergelijkbare regio’s, zoals Baskenland en Wales. Het zou fantastisch zijn als de Europese oplossingen voor de waterschaarste en bevolkingskrimp uit Friesland komen.”

Sa is it. Ik ha dus mei leafde in pear gedichten foarlêzen yn it Pypskoft, in strjitte fierder as dêr’t ik wenje, yn Aldsyl.

Carlos Kleiber, Beethoven 7

part 2: Allegretto

Partoer Sint Anne

www.flickr.com/photos/abedevries

Reaksjes mooglik

Reagearje op seedyksterfeartfisk is fan hjoed ôf better mooglik; by de ynstellingen wie wat ferkeards ynfolle. Of sa. Leafst al reagearje ûnder namme; anonime reaksjes dy't my net oanstean bedarje yn it grutte rûne digitale argyf, dat wol sizze, op it tsjerkhôf foar mislearre kommunikaasje (dêr't it al sa drok is.)

Mei groetnis, de haadredaksje

KOLLUM (6): 'Crowd-financing' oplossing foar Fryske poëzij?

Earst moat dit dúdlik wêze: ik fyn dat de oerheid útjeften fan Fryske poëzij finânsjeel mooglik meitsje moat. Dat is deagewoan in kwestje fan beskaving.

Spitigernôch fynt de realiteit net wat ik fyn. De lêste jierren is – foar in reguliere útjouwerij – it kosteneutraal útjaan fan Fryske poëzij ûnmooglik wurden, lit stean dat der ûnder de streek noch wat oerbliuwe soe. Der bliuwt neat oer: net foar de útjouwer, net foar de dichter. Sterker noch: in dichtbondel útbringe kostet jild. In boekje op syn aldergoedkeapst meitsje en ferskine litte yn in oplaach fan 150 stiks, smyt by folsleine ferkeap tsjintwurdich in tekoart op fan earne tusken de 400 en 600 euro. As men dan ek noch graach de dichter royalties útbetelje wol foar de earste printinge, dan komt der nochris sa’n 200 euro tekoart by. As men dan ek noch gjin subsydzje fan it Letterenfonds kriget, om’t de kommisje-Frysk it wurk dat foarlei net nijsgjirrich genôch fûn, is de ramp hielendal net mear te oersjen.

By grutte útjouwers is dat allegear miskien net sa’n punt, dy kompinsearje tsjinfallers wol mei de opbringsten fan in goed ferkeapjend proazaboek, mar yn Fryslân is dat hieltyd minder mooglik. Dy goed ferkeapjende proazaboeken binne hjir ommers ek net.

Salang’t subsydzjeregelingen net ferromme wurde – en dêr kin yn it kultuerfijannige klimaat fan hjoeddedei lang op wachte wurde – moat men dus oars omsjen om der wis fan wêze te kinnen dat poëzij yn boekfoarm noch ferskine kin. Miskien is ‘crowd-financing’ in stratezjy?

By ‘crowd-financing’ finânsiere boargers, bedriuwen en ynstellingen de útjefte fan boeken. Simpel sein: der wurdt in rekkening iepene, dêr kin jild op stoart wurde, der is in bestjoer dat it jild útjout oan boekpublikaasjes en dat ferantwurding ôfleit. It giet dus eins om in soarte fan boekeklub, lykas de KFFB der ien is, mei dit ferskil dat de ynlizzers net automatysk in boekje fergees tastjoerd krije.

It grutte foardiel fan sa’n opset is dat in grutte groep minsken sels in kultuerfoarm yn stân hâldt dêr’t dy minsken in protte wearde oan hechtsje. It is de belutsenens dêr’t in berop op dien wurdt en dy’t jild opsmyt. Yn Fryslân, dêr’t tradysjoneel in protte sympathy bestiet foar kultueruteringen yn de eigen taal, soe it net al te dreech wêze moatte om ien en oar fan de grûn te krijen.

In oare fraach is hoe’t soks praktysk besjoen organisearre wurde moatte soe. Utjouwers binne net de bêste ynstânsjes om hjir de earste stap te setten; hja binne drok dwaande om de holle boppe wetter te hâlden. Miskien soe de nije stifting Boeken fan Fryslân ien en oar ris yn him omgean litte kinne? Mar in kollektyf fan skriuwers dat him organisearret yn in juridysk ferbân soe fansels ek in opsje wêze kinne.

Ik wit wol, dat dit idee de measte Frysk-bewegers net oanstean sil. Dy hawwe ommers al dy jierren dwaande west om no krekt te soargjen dat de oerheid (provinsje, Letterenfonds) útjeften yn it Frysk mooglik meitsje soe. Mar as de wâl it skip keart, as der regearders komme dy’t gjin boadskip hawwe oan wat Frysk-bewegers al of net út ’e wei set hawwe, dan is der altyd noch de poëzij dy’t nei de minsken ta wol. Dy poëzij siket, as it goed is, sels wol syn wegen.

Ljuba Welitsch sjongt Lehár, Zigeunerliebe

Tsead Bruinja ferlit Bornmeer

Twatalich dichter Tsead Bruinja ruilet Bornmeer yn foar de Afûk as útjouwer fan syn Frysktalich wurk. Hy skriuwt oer syn nije boekprojekt (wurktitel Stofsûgersjongers / Stofzuigerzangers) op syn weblog (13 july):

“Afgelopen vrijdag reisde ik samen met beeldend kunstenaar Mirka Farabegoli en saxofoniste Femke IJlstra langs onze geboortehuizen in Friesland. Dit freelancerspersoneelsreisje maakte deel uit van een boekproject dat hopelijk volgend jaar gerealiseerd zal worden.
Het wordt een boek met cd en beeldende kunst met als thematiek vertrekken en terugkomen, zowel wat betreft het verleden als het heden. Dat kan dus zijn het herhaaldelijk bekijken van je geboortehuis op Funda of het kan gaan om het terugkomen van een optreden in Nicaragua met een jetlag van hier tot Abcoude. (..)
Het boek dat op dit moment als werktitel Stofsûgersjongers / Stofzuigerzangers draagt, zal de debuut cd/super audio cd bevatten van Femke IJlstra op het label Aliud (http://www.skarstermusic.com/) met daarop moderne klassieke muziek die speciaal voor en door haar geschreven zal worden (..).
Mirka Farabegoli (http://www.mirkafarabegoli.com/) bij wiens schilderijen ik eerder gedichten schreef, te bekijken op http://www.tseadbruinja.nl/galery26.htm, zal voor het boek etsen maken. (..)
En dit tweetalige project met boek, cd en beeldende kunst zal verschijnen bij de nieuwe uitgeverij van mijn Friese werk, namelijk de Afûk.”

De switch is opfallend. Tsead Bruinja wie ien fan de earste dichters yn de “stâl” fan Bornmeer.

Gesicht op 'e Aldebildtdyk

www.flickr.com/photos/abedevries

Hjoed, Simmer yn Fryslân Live, 17.15 oere

www.flickr.com/photos/abedevries

Pelican In His Piety

www.flickr.com/photos/abedevries

Czeslaw Milosz & New Order

A Song On The End Of The World
by Czeslaw Milosz

On the day the world ends
A bee circles a clover,
A fisherman mends a glimmering net.
Happy porpoises jump in the sea,
By the rainspout young sparrows are playing
And the snake is gold-skinned as it should always be.

On the day the world ends
Women walk through the fields under their umbrellas,
A drunkard grows sleepy at the edge of a lawn,
Vegetable peddlers shout in the street
And a yellow-sailed boat comes nearer the island,
The voice of a violin lasts in the air
And leads into a starry night.

And those who expected lightning and thunder
Are disappointed.
And those who expected signs and archangels' trumps
Do not believe it is happening now.
As long as the sun and the moon are above,
As long as the bumblebee visits a rose,
As long as rosy infants are born
No one believes it is happening now.

Only a white-haired old man, who would be a prophet
Yet is not a prophet, for he's much too busy,
Repeats while he binds his tomatoes:
There will be no other end of the world,
There will be no other end of the world.

STUDIO OUDEBILDTZIJL (12): Het zaad van de bottenboom

Ellen Deckwitz, De steen vreest mij (Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam 2011)
www.decontrabas.com

Stenen die moeten bedekken, vrezen dichters die willen blootleggen. Want ze zullen worden opgegraven, weggehaald, ze zullen aan stukken worden geslagen. De titelverklaring komt in het laatste van de 28 gedichten in de bundel: “Mijn broertje hoest kluiten op, / zinkt terug wel ik kan er tegenop / graven, de steen vreest mij / omdat ik hem stuk zal slaan.”

Dan is de steen al kapot. In ieder geval hebben een dunne bundel lang fragmenten van een problematische familiegeschiedenis zich laten ontrafelen in korte gedichten met vaak zware, soms ook raadselachtige beelden. Een broertje dat als mismaakt en op de rand van instorten wordt getekend, een moeder die welbekend is met de fles, een grootvader die een trauma aan de Tweede Wereldoorlog heeft overgehouden. Tel daarbij nog op de suggestie van incest, en het is alsof in het angstig, dreigend universum van Ellen Deckwitz (1982) een last van generatie op generatie wordt overgedragen. Misschien, zo bepeins je na de laatste pagina te hebben omgeslagen, kan een dichter alleen aan zijn noodlot ontsnappen door het te benoemen.

Het symboolzware decor waarin Deckwitz naar een familiegeschiedenis graaft – vandaar de rode schop op het omslag van de bundel – heeft weinig variaties: bomen, een bos, een akker, een huis. Dat betekent dat intensief gebruik moet worden gemaakt van de spaarzame attributen die zulke decors meebrengen om poëtisch mee te spelen. Een boom wordt dan snel stamboom en levensboom ineen. Deckwitz levert daar ook de bijbehorende seksuele connotatie bij. Op p. 8 lezen we over “het zaad van de bottenboom”. Een gedicht later, als broer en zus onder een eik zitten, wordt gememoreerd dat “lichamen van zondige kinderen” die een jaar of 12 zijn, een stof afscheiden die blijft plakken, zoals een gewonde boom hars afscheidt: “we vegen handen af aan mijn dunne kleed”.

Dan lijkt het wel zo ongeveer duidelijk wat zich onder de “likkebaardende bladeren” van de stamboom moet hebben afgespeeld. Wie de dader was, blijft ongewis, maar zoals Willem Thies op Poëzierapport al memoreerde, is de vaderfiguur in deze bundel opvallend afwezig. Of gaat zo’n interpretatie veel te ver? Ik denk het niet, het zijn immers de teksten zelf die haar oproepen. Hoe dan ook, in het laatste gedicht van de eerste afdeling lijkt het huis waarin deze kinderen wonen, te zijn ingestort, net als het broertje zelf:

Langs wateraders hangt een raam in de lucht,
het skelet van de bouwtekening valt
weg. Holle palen, fluisterpijpjes hel.

De zoldering houdt zijn afgestroopte klauwen
dwars over de nokbalken, ik lig eronder
met de handen voor de mond, hopelijk
horen ze me wel.

Mijn broertje neemt krakend naast me plaats,
een oog hangt in zijn hoofd. Hij houdt de handen
boven me gebogen, fluistert dat hij niet instorten zal.

Unheimische associaties stapelen zich in zo’n gedicht in kort bestek op. Bedolven onder een verleden dat zich niet rechtstreeks laat vertellen, blijft alleen het dichten over als mogelijk levensteken: “(..) ik lig eronder / met de handen voor de mond, hopelijk / horen ze me wel.”

Dat de “ik” beschadigd is geraakt, wordt duidelijk in gedichten over anorexia, maar hier overstemt het vertellen de suggestie. Over het lichaam:

Het wordt maar niet tam, hoezeer ik het ook straf
omdat het hongert, vastloopt, lekt. Draalt en zeurt
‘eten, eten’, het beschaamt me. Zodra het iets aanraakt,
kleeft de geest er meteen aan vast.

Meestal doet Deckwitz het beter, weet ze welke snaren te raken, wat te benoemen en wat aan de lezer over te laten. In de laatste afdeling lijkt het schrijven opnieuw een, onzekere, uitkomst te bieden. Van “wat sliertjes ziel in je haren” maakt ze leeslinten. Als een grootvader vertelt over “onze soort”, die “de Hades in de aderen” heeft, gelooft hij niet “dat er in mijn ballpoint / ook een kogel zit”.

Schrijven is hier een “jack van lemmingpels” herstellen. Lemmingen zijn, zoals bekend, de enige dieren ter wereld die (volgens een populaire misvatting) zelfmoord plegen, of althans intstinctief op hun eigen ondergang uit zijn. Een paar bladzijden verder volgt het slotgedicht. De “ik” graaft haar broertje op, die kluiten ophoest en terugzinkt in de aarde. De dichter legt zich daar niet bij neer. Ze hoopt met haar weinige woorden die steen kapot te kunnen slaan.

Dat is me allemaal nogal wat. Soms uit Deckwitz zich in geheimtaal, soms in overbodige versieringen of nodeloze dubbelzinnigheid (“We maken tijd / een platgeslagen vlieg / op het pasgewassen raam”), die ‘over the top’ is en je irriteert. Misschien is dat ook een kwestie van smaak. Ikzelf ben niet de grootste liefhebber van gedichten die spaarzaam zijn met woorden en kwistig met symboliek, maar Deckwitz dicht slim en consequent genoeg om het raadsel in leven te houden en deinst niet voor een zwaar thema terug. (Opvallend is, overigens, de tegenstelling met de speelse, soms fluisterende en bijna behaagzieke voordracht die ik van haar dit voorjaar mocht horen tijdens Dichter op de Deel in het Friese Exmorra.)

Al met al bereikt ze in deze poëzie een zeggingskracht die de meeste debutanten jaloers mag maken. De al te particuliere ontboezeming krijgt in haar handen een algemene geldigheid, die je beangstigt en aan je knaagt, ook al kun je niet alle beelden plaatsen en ook al is niet elk schot raak. De steen vreest mij is een ambitieuze bundel, die het onuitsprekelijke probeert te zeggen. Hoezeer je je familiegeschiedenis bent, en – gelukkig – ook niet bent.


14 juli 2011

Ellen Deckwitz, Dichter op de Deel 2011
www.flickr.com/photos/abedevries

KOLLUM (5): Wa wint de lêste euro's? Ensafh of de Moanne?

Tsjustere wolkens oan ’e loft foar de Frysktalige blêden, no ja, der binne mar twa, dus foar ensafh en de Moanne. Wa wint de striid om de lêste euro’s op ’e boaiem fan de nasjonale subsydzjepot?

It Nederlands Letterenfonds sil, tanksy de besunigingen fan it barbaarske rjochts-populistyske regear, fan 2013 ôf nei alle gedachten noch mar “vier à vijf bladen kunnen blijven subsidiëren van de twaalf die nu nog worden ondersteund”. Seit direkteur Henk Pröpper yn NRC.

Yn de linkerhoeke: ensafh, op papier in folweardich literêr blêd mei lykwols in beheind berik, digitaal warber mar it koe wol oars, mear en better. Yn de rjochterhoeke: de Moanne, digitaal neat te melden, mar op papier in ymposante oplage tanksy de gearwurking mei Fryske ynstitúsjes.

Dat kin in nijsgjirrich partijtsje frij wrakseljen wurde.

Fan de 300.000 euro dy’t it Letterenfonds oan no ta besteegje mei oan literêre tydskriften yn Nederlân, bliuwt aansen noch mar in bedrach fan tusken de 50.000 en 100.000 euro oer. Dat betsjut: snije, hakke, om sjippe helpe – of twinge om nei oare stipe om te sjen. NRC skriuwt oer de ôfwagings dy’t it Letterenfonds meitsje sil:

"Publieksbereik zal zwaarder meewegen; dat lijkt goed nieuws voor bij voorbeeld Hollands Maandblad. Ook wordt, aldus Pröpper, ‘een vorm van digitale aanwezigheid vrij essentieel’, wat gunstig zou kunnen zijn voor Tirade. Pröpper: ‘En sommige bladen zijn cultureel erfgoed, zoals De Gids. Dat speelt ook een rol’.”

Sjoen de bysûndere status fan it Frysk yn Nederlân moat it dochs mâl rinne, wol der by dy fjouwer of fiif tydskriften dy’t noch subsidiearre wurde sille, gjin Frysktalige publikaasje sitte. Mar de kâns is grut dat ien fan beide it aansens sûnder Amsterdamsk jild dwaan moat. Wa falt yn ’e prizen? Ensafh, mei syn lit ús no mar foar it gemak sizze 300 abonnee’s? De Moanne, mei in pear tûzen lêzers?

Sifers allinnich fertekenje. Ensafh is – op resinsjes fan cd’s nei – in folslein literêr tydskrift; by de Moanne binne algemien-kulturele stikken belangryk en komt literatuer op it twadde (of tredde) plan. Ensafh hat, as fúzjeblêd fan Farsk en Hjir, fan it begjin ôf in digitale ferskining hân; de Moanne set op ynternet amper wat út ’e wei.

As ik mei it pistoal op it boarst by de bookmaker ynlizze moat, set ik myn jild op ensafh. Mei as bykommende reden dat it foar de Moanne makliker wêze sil om alternatyf jild te finen yn it brede kulturele fjild en fia gearwurking mei Fryske ynstellingen lykas Tresoar, Afûk en Fryske Akademy. En oars moat de provinsje mar wat mear yn ’t ponkje dwaan.

As ik Henk Pröpper wie, soe ik yn alle gefallen de produksjebydragen foar papieren tydskriften werombringe. Literêre blêden ferplichtsje om swierder yn te setten op ynternet. Dan kin der ek noch wat struktureel goeds út dizze besunigingsellinde fuortkomme.

KOLLUM (4): Twatalige poëzij hat de takomst

Oer fiif jier komt de lêste Frysktalige dichtbondel út. In boekje, of eins mear in krantsje, reprodusearre by in copyshop, swart-wite tekeninkjes deryn, in stikmannich feltsjes papier mei in nytsje dertroch. De dichter hat in doaske fol achteryn de auto en riidt nei de fjouwer, fiif boekhannels yn Fryslân dy’t poëzijbondeltsjes ferkeapje wolle by de graasje Gods. Wol moai dat it boekje mar 5 euro kostet. Lykwols binne de ferwachtings net heech; in earste oplaach fan 50 is moai genôch.

Is dat it foarlân? Soe samar kinne. Utjouwers hawwe gjin nocht mear yn it regulier útjaan fan Fryske poëzij. Wêrom net? Om’t der jild by moat. Om’t se sitten bliuwe mei de brot. Om’t it tefolle tiid, jild en muoite kostet om der dochs wat omtinken foar te organisearjen. Om’t skoarstiennen no ienris net op rym rikje.

En dichters hawwe it ek wol sawat hân mei Fryske útjouwers. Dat wol sizze, mei de beheiningen dêr’t sy tsjinoan rinne. Hawwe se in bealch fol bloed, swit en triennen deryn sitten, hearre se der oars neat mear fan as in krantestikje dat like lang wêze mei as in berjocht oer in beppe dy’t hûnderttsien wurden is. Se woene sa graach in niteljende, ynspirearjende omjouwing, in essee fol jûchhei of byneed in ôfkreakjende tirade, as der mar ris wat barde.

Fan skuld kin hjir gjin praat wêze; sa njonkenlytsen is it wol dúdlik dat “wy” it allinnich net mear byfytse kinne. Dat hat gewoan mei oantallen te krijen. Mei hoefolle popkes der yn it literêre fjild omrinne. De Fryske literatuer, sa liket it op dit stuit, is te lyts om op himsels in goede sekundêre literatuer te organisearjen. En te lyts om adekwaat reagearje te kinnen op de multymediale omjouwing dy’t yn rap tempo ûntstien is. Te beheind, ek, om de konfrontaasje mei oarstalige poëzij oangean te kinnen.

Ien en oar is fan dy gefolgen dat “wy” musealisearje, dat wol sizze: ienrjochtingsferkear besykje op gong te hâlden yn in achterôfstrjitsje, wylst it grutte libben brûst yn de bûlevards fierderop. Begryp my goed, dit is allegear gjin krityk. It is in konstatearring, dêr’t miskien genôch tsjinyn te bringen is, mar dy’t him de lêste tiid – de lêste jierren – hieltyd skerper ôftekenet, wat my oanbelanget.

Tiid foar in oare stratezjy. Underdiel dêrfan sil nei alle gedachten wêze dat Fryske poëzij de kommende jierren hieltyd faker twatalich, dus tagelyk mei in Nederlânsktalige oersetting derby, oanbean wurde sil. Dat hat in protte foardielen. Op it foarste plak wurdt it tal lêzers fan in bondel folle grutter, alteast, de dichter jout him net langer del by it feit dat syn wurk noait mear as in 100, 200 lêzers berikke sil. Twads wurdt der in literêr resepsje-sirkwy iepene dat mear útsjoch jout op respons; as de kwaliteit fan it oanbeane wurk goed genôch is, sille der mear reaksjes komme dy’t kwalitatyf wat om ’e hakken hawwe. Treds sil Fryske poëzij folle mear yn in fjild komme te stean, bloeiend tusken oarstalige poëzij en dêr de fruchten fan rispje kinne. En fjirds, miskien sil ek it algemiene omtinken foar it Frysk en Fryske teksten oanboazje, om’t mear minsken der mei yn ’e kunde komme kinne.

Foar’t ien en oar syn beslach krije kin, sil der by de provinsje en by it Letterenfonds wol romte makke wurde moatte yn de subsydzjeregelingen. Want tûkelteammen binne der ek. Poëzij oersette is net samar wat. It gefaar fan slim ferwettere teksten leit op ’e lúster. Dat freget betûfte oersetters, dy’t yn gearwurking – en betelle – mei de dichter oparbeidzje wolle yn oersettingen en “werdichtingen”.

Fan de dichter sels wurdt ek mear frege as eartiids. De takomst dy’t foar it papieren boek oerbliuwt, sil mear en mear – wat poëzij oanbelanget – gearhingje mei ienmansútjouwerijkes of kollektive inisjativen, en hoe dan ek moat de dichter mear sels de boer op mei syn wurk. Net allinnich foarlêze, mar ek op it mêd fan multymedia stappen sette. Neitinke oer syn ôfwêzigens op sa’n geweldich medium as YouTube, bygelyks. Op ynternet fia weblogs of oare wegen besykje om in achterban op te bouwen, en gean sa mar troch.

Giet it dy kant net út, wol men net oars, dan is it foarlân dúdlik. Dan bedarje wy wer yn ’e jierren santich, doe’t de boekjes geregeld op syn aldergoedkeapst makke waarden en út de stensilmasine kamen. Mar ien en oar is al oan it skowen. By de Contrabas yn Utert sil takom jier nei alle gedachten, en as de subsydzjegoaden meiwurkje wolle, in beheind twatalich programma los kinne. En ek yn Fryslân sels wurdt op ferskate plakken neitocht oer oare wegen. Freed ferskynt der in twatalich boekje mei gedichten fan Elske Kampen, Grytsje Schaaf en mysels nei oanlieding fan skilderijen fan Jopie Huisman. Goed nijs, dus.


.

As I Walked Out One Evening - W.H. Auden

Tim spilet op Swarte Haan foar Omrop Fryslân

Utstjoering: Omrop Fryslân, Simmer yn Fryslân Live, freed 15 july 2011, 17.15 oere

www.flickr.com/photos/abedevries

Stevie Ryan film, muzyk Yann Tiersen, Comptine

Tytsy Wyngaarden op 'e Mulo 58/59

Dichteres (doe noch net) Tytsy Wyngaarden út Easterbierrum (midden) op in skoalfoto, kristlike Mulo, Frjentsjer, 1958/59. Mei tank oan Kees Draaisma.

Tytsy

*

ik bin in lytse dei
rûn en hoekich tagelyk
wol nimmen de doar
foar my iepen sette?

myn mûle is toar
fan 'e koaledamp
ik bin fergiftige
fan myn eigen lûd

ik bid dy heare -
smyt my in oare dei
yn 'e skurte!


dizze dei hat in
oar lûd om 'e mûle
it is in dei
mei
blommen yn 't hier
en bern op 'e skurte
in laits út it hert
fan 'e stêd
dy't de iere moarntiid
temjitte laket,
en in beam dy't himsels
earne yn it wetter
taknypeaget


dy dei haw ik
de wyn troch it hier waaie litten
en de hân opstutsen:
- nim my mei! -
en lâns de berm haw ik
myn liet songen:
- in liet fan ferliezen -
dochs: yn myn holle
sjonge
de forellen fan Schubert
as in maitydsgroet


(Ut: Underweis nei hûs en oare paden)

STUDIO OUDEBILDTZIJL (11): Lyrische poëzie en het verwijt van gekunsteldheid

Benno Barnard, Krijg nou de lyriek (Atlas, Amsterdam/Antwerpen 2011)
http://www.decontrabas.com/

Hoewel ik diep zou kunnen buigen voor de poëzie van Benno Barnard, zoals gepresenteerd in zijn bundel Krijg nou de lyriek, hoewel het mij duizelt van de eeuwig voortzingende kunsthistorische discussies waaraan hij refereert, zoals die tussen modernisme en postmodernisme, hoewel de afwisseling met een meer persoonlijke thematiek, zoals een diepe crisis in de liefde, mij zeer aanspreekt, hoewel de oren mij nog natuiten van de uitbundige sonische versieringen, zoals daar zijn alliteratiën en assonantiën, hoewel ook de platvloerse commotie van hoge strevingen en lage lusten in deze gedichten mij tot in de kruisstreek toe fascineert, hoewel, hoewel, nu ja, het hoge woord moet er maar uit, toch mist er iets in de gedichten van Benno Barnard.

Zegt een lezer die, net als Barnard, wegloopt met Auden en Brodsky en Tsjêbbe Hettinga, een lezer die zich, al voor de jaren des onderscheids kwamen, ook in woord en geschrift ging beklagen, net als Barnard, over het lot van het oude werelddeel, de lichtzinnigheid van Rome, de rampkoers van de beschaving, het vergeetachtig mensdom – zo classicistisch tref je ze in de examenklassen van tegenwoordig niet meer aan.

Ik wil het hier niet hebben over de reis van Orpheus naar Odysseus die Barnard maakt (Luuk Gruwez), noch over zijn historische blik of zijn “met avondlandse melancholie doordrenkte elegische ondertoon”, en ook wil ik niet reppen van zijn fijnzinnig intertekstueel spel met andere teksten. Daarover hebben Alain Delmotte en Huub Beurskens al afdoende lof gesproken. Wel hoop ik te raken aan zijn al evenzeer veelgeprezen ambachtelijkheid, die, als ik het goed zie, ik verklap het alvast, gevoelig is voor het verwijt van gekunsteldheid.

Mij ontgaat namelijk de zin van het “morfologisch experiment” dat Barnard in de eerste afdeling van zijn bundel praktiseert, het lange gedicht ‘De bovenwereld’, dat niet alleen in grote lijnen maar ook in zaken als rijmschema, vorm van zinnen, regelparing en interpunctie het beroemde vers ‘Zone’ van Apollinaire volgt, en bovendien nog varieert op en refereert aan sommige van diens formuleringen. In ‘De bovenwereld’ wandelt de dichter door Parijs. Toen nog geen weet hebbende van het morfologisch experiment (want ik lees de laatste pagina van een bundel pas na de gedichten), struikelde ik bij de eerste lezing al dadelijk in het begin. Om precies te zijn, over regel drie: “Kuddes autobussen wachten gedwee”.

Niet alleen stoorde het beeld me een beetje, want waarom zou het busstation van een wereldstad als Parijs zich thuisvoelen in de beeldtaal van een cowboy? Maar ook het pontificale halfrijm, al meteen in de eerste twee woorden, schuurde onaangenaam. Ik was vergeten dat Appolinaire had geschreven: “Herderin Eiffeltoren de kudde van de bruggen blaat vanmorgen”. Dergelijke navolging werpt echter een belangrijkere kwestie op, namelijk: waarom een honderd jaar oud gedicht, dat destijds gold als een soort modernistisch manifest, zo tot in detail opnieuw schrijven? En is dit een “elegisch lofdicht op Europa”, zoals Beurskens schrijft? Kortom: waarom, als er toch meanderend als een stadszwerftocht moet worden gedicht over diverse soorten liefdes, niet gekozen voor een eigen vorm?

De tweede afdeling, ‘Twintig gedichten’, speelt met de thema’s tijd en ouder worden in gedichten die allemaal zijn opgebouwd uit zeven strofen van elk drie regels. Delmotte spreekt van een “virtuoze vormvastheid”. Beurskens is ook onder de indruk van Barnards “terloopsheid (...) die nochtans zeer afgewogen is”; realisme en metafoor wisselen elkaar prettig af en binnenrijmen, herhalingen en alliteraties zijn vakkundig geplaatst en gedoseerd, zo vindt men.

Het is waar, en er zit prachtige poëzie tussen, maar waarom is het allemaal zo… perfect? Een ander woord voor keurig en afgewogen. Honderdveertig strofen en vierhonderdtwintig regels lang volgen de voorgeschreven klanken elkaar op:

Vrouwen door een sleutelgat kussen, sentiment
uit een man of wat kloppen, blaaskakenwater
drinken met niemand – recepties. Gezwegen nog

van de langszwevende schalen, krabben die
naar je graaien, fronsende kaviaar, op haar steel
draaiende champagne. Verjaardagen, etentjes:

Het universum van de ‘Twintig gedichten’ is onverstoorbaar. Hier heersen orde en regelmaat. Barnard probeert de lezer te bedwelmen met de punctuele tucht van een lang geleden afgeschafte dagindeling. Eerst werkt het, ben je overdonderd door de dwingende magie van zijn kamermuziek, maar al gauw klinkt het allemaal unisono. Dan begin je te denken aan de volheid van het leven, met z’n idiote bochten en zijsprongen, doodlopende stegen en bloeiende bossen, en je vraagt je af of een kunstopvatting die even streng en klassiek is als de wetten van een kloosterorde, waar de noten en de lettergrepen nog worden geteld, nog wel modernistisch te noemen valt, en niet, in feite, teruggrijpt op de middeleeuwen.

Er zit soms een angstige muziek in Barnards poëzie, lees bijvoorbeeld het cynisme van de receptietijger die zijn afkeer van recepties wil laten blijken. Of in regels als deze, over het versieren van een “blondje”:

Hij liegt zijn niet te behappen gekkenpraat
ten behoeve van het binnendringen in vrouwen. Daartoe
snoeft hij met allusies, exhibeert hij existentiële pijn,

relativeert hij de kunst met gekunstelde grappen.
En voor de rest (je stopt even bij de komma
van je knipoog) is zijn gedicht een valse biecht

Het zelfbewustzijn dat hier graag spreekt, al liegt het gekkenpraat, weet natuurlijk hoe zichzelf te relativeren. Kijk, ik snoef, ik wend voor, ik maak kunst. Maar dan heeft het de grillige speelsheid van komma en knipoog al aan het oog van de lezer onttrokken, ben ik bang. Iets dergelijks is aan de hand met wel meer van de gedichten. Ze spreken van eruditie en ambitie, een groot taalvermogen, maar ze zouden hun maker wel wat vaker mogen vergeten. (Nee, het is omgekeerd, hij moet ze wellicht meer hun gang laten gaan.)

Wat anderzijds denkelijk voor veel lezers het kernprobleem, noem het de ziekte van alle lyriek is. Je zou willen dat de taal de dichter reduceert tot instrument. Je wilt een melodie, een geur mag ook, desnoods een zweem, iets dat de tijd trotseert. Maar je wilt ook een echte kerel lezen, of een tof wijf. En dan moeten er, ten derde, nog geschiedenis en engagement en een portie diepzinnigheid bij om over na te denken. Dit alles dan in verrassende vormen, precies naar het pond gewogen, zonder dat er nutteloos een mus etcetera.

Op de moeilijkheid om een en ander te combineren voor wie zulke hoge eisen stelt, wijst Barnards bundel. Alleen al daarom is Krijg nou de lyriek zeer de moeite waard om te lezen.




5 juli 2011

Visalia, Kalifornië

Elk paad bjuster op in ymminse flakte,
sa gean ik dyn gongen nei
en ik tink my Visalia yn, net fier fan
de Sierra Nevada Mountains en op ierde
it grutste grien. Hegere beammen
as de tsjerketoer thús. Hjir wit
de Heare wa’t er hifkje moat.
(Dutch is fan komôf 1,4 persint.)

As ik my yntink hoe’t Visalia wie,
dan hear ik dy dyn gedichten
sizzen - “ik ha praten mei de hear” –
op it Cowboy Poetry & Music Festival
yn fuckin’ Clarence Ritchie’s Barn.
Hoe’t healsliten Country Joe’s
âlje kinne at se dronken binne
(hasto net genôch fan him hâlden?)

Yn dizze saloon knypst der tusken út
nei Sequoia View Bed & Breakfast.
Hoe saai wie eins it lêste kristlik
jongereinfeest? Ik fiel datsto tichtby
my bist, net om dy jikkers of in ivich
frijmakke Fryske seedyk, mar om wat
nimmen begripe of befetsje kin:
in fraachteken, dat net te winnen.

Hasto praten en praten en praten,
hast te bycht west by de duvel
en joech it gjin soademiter? Pieter
mei gjin hynder te hâlden
woe om lyk en do koest allinnich
skriuwe, bygelyks: “Ik bin goed
oankaam, it is hjir feilich en
stikken waarmer as by jimme.”

Dit is myn pick-up truck, Tytsy.
Priuwe wy út Cedar Grove Winery
fan in Pino Grigio, ferjitte wy
de satanstoarne yn ’e side en krije wy
part en diel fan elk syn paradys?
Wyngert fan de Bjirmen, Visalia hat
10.000 ierdbevingen yn ’t jier.
Earst in stampede, doe in klap.

Ik lês de krante: “Der bliuwt gjin plak
foar klachten en fragen, gjin twifel
dy’t ús betrouwen skeint.” Miskien
droegen Joh. 6:39-40 en 2Kor. 12:9
dij in drôvige sliep yn. Mar sjoch,
dyn wrak rikket noch in boadskip
ûnderweis nei hûs en oare paden.
Yn Easterbierrums reint it warskôgings.



.

Opgraving yn Furdgum

                                                 “Yn syn wurk beskriuwt Krol it isolemint
                                                 dêr’t de dichter yn ferkeart omdat it ynstrumint
                                                 dat er ta syn foldwaan hat, de taal, net oer de wurden
                                                 beskikt om de oare te berikken.” (Tresoar)


Myn skeppe stiet der noch. Tilt it yn ’e grûn
op fan fynsten, ik fyn inkeld modder.
De Furdgumer bus riidt op tiid en oere.
Wa hat by syn lêste halte in reizger fûn?

Dichtsjen is in ûnsichtber wat-docht-er?
In ûnbestelber kaartsje ferstjoere.
Goud út wurden hat noait in dichter wûn.
Wat finerslean foar in master oan de lodde?

Koehoalster wolkens,
de kluts kwyt boppe see.
Froast om ’e noas,
mar de winterjûn sil spegeljend
blikkerje it lyts hjir-bin-ik fjoer.
In ûntwyk. Untsiferje my,
lis my bleat yn myn rigels, Roel –

Mei groetnis

Ien, twa fersen, opdold út in einige samling,
ien, twa brieven, opdûkele út elk syn eigen libben.
De postrinner komt de auto net mear út.
De molkman docht earne oars syn ding.

Te wachtsjen op in antwurd fan dy ferdommeling
leit ûnder weiwurden fleis op ’e ribben
yn ’e graafput myn útbiten iensume snút.
Fossilen fan fjoer krije gjin kaartsjes werom.




.

Boglárka Erdös

www.flickr.com/photos/abedevries

Perlman & Zukerman play Händel, Passacaglia