It tresoarke

Dichtfoarmen, dy binne der in boel. Tink oan it acrostichon, de epode, it epigram, de haiku, it sonnet, de ballade, de limerick, it ollebolleke, de villanelle, en gean sa mar fierder. In regelmjittige dichtfoarm (frije fersen hawwe ek in foarm, mar dy is net regelmjittich) jout skriuwer en lêzer hâldfêst, wol Wikipedia hawwe. It is foar de dichter in yn prinsipe muzikaal helpmiddel om assosjative kreativiteit sawol los te meitsjen en op gong te bringen, as it risseltaat yn’ e stringen te hâlden en te strukturearjen; foar de lêzer om it gedicht te ‘leauwen’ en makliker te ûnthâlden (memorabiliteit). En foar guon dichters kin it ek in protest wêze tsjin it anything goes fan leek of beweger.

Ik ha in nije dichtfoarm útfûn: it tresoarke. 

It tresoarke is in kompakte dichtfoarm fan tweintich rigels, dy’t strang begjint, dêrnei lykas yn it sonnet in kear nimt, en frij einiget. It hat dus eins trije dielen, mar gjin wytrigels. It skied tusken de dielen wurdt yn de foarm dúdlik: it earste diel hat acht fiiffuottige jambyske rigels (twa fjouwerrigels) mei manlik omearmjend rym (tink oan it ‘In memoriam’ fan Douwe Tamminga); it twadde diel bestiet út fjouwer rigels mei froulik omearmjend rym, de earste twa rigels fiiffuottige jamben, de twadde twa fjouwerfuottige jamben, dêr’t de earste fan ynspringt om in kear oan te jaan. It tredde diel begjint mei in seisfuottige trochee, folge troch twa rymjende fjouwerfuottige jamben, en dêrnei fiif rigels sûnder foarmeasken. 

Tresoarke betsjut skatkistke. Ek ferwiist de namme fansels nei Tresoar, de bibleteek dêr’t de Fryske poëzijskiednis – dy’t yn ’e tiid rint fan benammen strang nei benammen frij – bewarre bliuwt. 

Ik wit net oft it tresoarke de earste, spesifyk yn de Fryske literatuer ûntwikkele dichtfoarm is. Mar dat soe samar kinne. In foarbyld, út in rige fan 26 gedichten dêr't ik oan wurkje: 

Abelen, steatlik steane jimme dêr, 
wy neamden jim ek grize sulverlingen, 
't is hjerst. Fan sied ta sprút ta âlde kringen, 
no keal en fan jim blêd ûntdien alwer, 
as 'k jim mar út 'e fierte seach, wie 'k thús. 
Dan tichterby jim wite bast mei rútsjes,
dêrachter joech ús mem my lytse tútsjes. 
Mar wa beferve jim mei in grut wyt krús? 
De stoarm hat jimme tearste twigen nommen, 
gemeentemannen meitsje 't aansen ôf:
              jim leane is net bredernôch, 
gjin trochgong mear om troch te kommen.
Falle sille jimme, abeeljebeammen. Hakhout 
foar hurd en kachel, of op syn bêst - 
men is gjin waaibeam mear op 't lêst - 
skopt in tûke it noch ta pakpapier. Neat rimet 
mear op lange loane: in keale 
dyk, gjin skûl. Rede- en genedeleaze 
wrede sinne lit ús moerneaken 
op hûs oan rinne.


.