donderdag 12 september 2024

Wêrom bliuwt de Provinsje dôf en Tresoar blyn?


Asinus ad lapidem non bis offendit eundem, seit it sprekwurd. Trije jier lyn hiene Koos Tiemersma en ik sei de gek in tsjin-better-witten-yn-petear mei deputearre Poepjes oer de advisearring by de Gysbert Japicxpriis.

Wy wiisden derop dat yn literêre ‘sjuerys’ literêre spesjalisten hearre te sitten, en dêrneist dat it oansykjen fan sjueryleden troch Tresoar (mei advys fan de Fryske Akademy) dat ynstitút in ûnwinsklik grutte ynfloed jaan kin op de kar fan de priiswinner.

Us advys oan de deputearre wie om in grutte ‘Gysbertrie’ yn it libben te roppen fan in m/f as tweintich om oer de priiswinner te kedizen. Sa’n rie soe yn in langere perioade funksjonearje kinne en soe de mooglikheden fan besteande ynstituten en ynstellingen om it priisproses te stjoeren ôfdwaande tsjingean.

Om har movearjende redenen hat Poepjes ús útstel net oernaam. Mar der kaam wol in wiziging yn de regleminten fan de Gysbert Japicxpriis. Twa fan de trije advyskommisjeleden soene lykas altyd oansocht wurde troch Tresoar/FA, en de tredde beneaming soe no fia in ‘foardracht út it fjild’ ta stân komme (as hearre Tresoar/FA net ta ‘it fjild’, mar goed).

Yn 2022 gie it al dalik mis. Der wie gjin ‘foardracht út it fjild’ ynkaam, berjochte de Provinsje, dat de hiele sjuery kaam lykas altyd wer út de koker fan de ynstituten. Okkerdeis waard bekend dat ek foar de advyskommisje fan de Gysbert Japicxpriis 2025 gjin eksterne foardracht ynkaam is. De leden (Johanneke Liemburg, Sytse Jansma en Ytsje Hoekstra) binne dus alle trije gewoan wer oansocht troch Tresoar/FA.

En op ’e nij giet it mis. Yn 2022 waard Jelma Knol foar de advyskommisje frege, Knol dy’t as eardere redakteur fan de Friese Pers Boekerij hurd botste mei suksesskriuwer Hylke Speerstra – ien fan de grutte kânshawwers foar de priis yn 2023. Diskear krijt Sytse Jansma in sit yn de sjuery – in dichter dy’t de ôfrûne tiid dwaande west hat om wurk fan GJ-gadingmakker Albertina Soepboer yn ’e hichte te stekken. Sjoch ûnder mear ‘Leestip voor de zomer  #4” fan Tresoar (dd. 15 augustus) dêr’t Jansma de bondel Delta fan Soepboer oanbefellet. Earder, op 22 july, kaam Jansma oan it wurd yn De Poëziepodcast fan Daan Doesborgh, dêr’t er ien fers fan himsels en trije fan de troch him o sa bewûndere Soepboer foarlies.

No is Soepboer fansels in fantastyske dichter en it is moai dat Jansma har wurk sa tige wurdearret. Mar it literêre ‘fjild’ leit der tafallich fan ’t jier sa hinne, dat der eins mar twa reëele kandidaten binne foar de Gysbert yn syn fariant fan oeuvrepriis, sa’t elkenien begrypt dy’t it wrâldsje al langer as efkes folget. Dy twa binne Elmar Kuiper en, krekt, Albertina Soepboer.

Mei dy podcast is oars wat nuvers oan ’e hân, sa liket it. ‘De opname wordt uitgezonden op maandag 19 augustus’, neffens Jansma op syn eigen Facebook. Mar dizze ôflevering 93 is – oars as alle 92 foarôfgeande ôfleveringen – anno 12 septimber lykwols net op Spotify en net by de SLAA te finen en wurdt ek net fermeld op Jansma syn eigen promosite. Wie it sa'n beroerd petear?

No kin it fansels wêze dat Doesborgh al in moanne as twa op fakânsje is yn Nepal. Of soe Jansma, doe’t er noch net frege wie foar de advyskommisje fan de Gysbert, him ûntfalle litten hawwe dat Soepboer foar him in belangrike ynspiraasje en ek ‘meilêzer’ west hat foar syn Nederlânsktalige debútbondel Rozige maanvissen? Dy bondel is ferskynd by Atlas/Contact, dat ek de útjouwer is fan it Nederlânsktalige wurk fan Albertina Soepboer.

Oer Nepal of dat ‘meilêzen’ wit ik fierder neat hear. Ik ken Doesborgh net, en it petear mei Jansma kinne jo en ik dus net (mear?) beharkje. It punt is: Tresoar hie witte kinnen, en wist heechstwierskynlik, dat Jansma himsels resintelik nochal publyklik ta ‘fan’ fan Soepboer ferklearre hat. Ergo, om de skyn fan beynfloeding fan it prizeproses út ’e wei te gean hie Tresoar Jansma net freegje moatten foar de sjuery. Al hielendal net no’t der mar twa werklike kandidaten binne foar de priis, en ien fan dy twa hjit fan Soepboer.

In ezel stjit ’m net twa kear… mar dat sprekwurd giet yn Fryslân lang net altyd op. Dêrom noch mar werris itselde advys: stel in brede Gysbertrie yn. Dan binne wy hooplik fan dit amateuristyske gedonder ôf.

Wa’t no mient dat ik in persoanlik belang ha by dit stikje, hat it mis. Ik ferwachtsje foar myn Bloedprikke werklik net foar de twadde kear de priis en dat moat ek net. As de sjuery diskear gjin oeuvre mar ien dichtbondel bekroane wol, ek in mooglikheid, dan binne der wol oare kandidaten, alwer Soepboer en Kuiper, mar bygelyks ek Sipke de Schiffart. Mar it advyskommisjeprobleem feroaret dêr net fan. 

En nochrisom: Albertina Soepboer fertsjinnet yn myn eagen de priis likegoed as Elmar Kuiper. Beide binne it grutmasters. En beide hiene se him al lang krije moatten. Lykwols, in proseduere wêryn't de skyn net stelselmjittich út 'e wei gien wurdt, bedjert alles. Dat is al sa faak opmurken. Dêrom is it sa alderivichste spitich, foar de Fryske literatuer, dat op it stik fan de advysproseduere de Provinsje him dôf en Tresoar him blyn hâldt. 

Ik kin dêr mar ien ferklearring foar betinke. Wy ha hjir te krijen mei in Provinsjaal-Literêr regintekompleks dat leaver in priis nei gychem helpt as dat it de macht út hannen jout oan 'it fjild'.

.

zaterdag 7 september 2024

Defensienota ondermijnt Nederlandse veiligheid



De oorlogstrommels rond de publicatie afgelopen week van de nieuwe Defensienota klonken oorverdovend. Minister Ruben Brekelmans en staatssecretaris Gijs Tuinman timmerden erop los. ‘Nederland moet opstaan om onze veiligheid te beschermen.’ Maar onze veiligheid dienen, dat doet hun nota natuurlijk juist niet.

‘Om onze veiligheid te beschermen’ gaat de defensiebegroting van 21,4 naar 23,8 miljard euro. Twee fregatten erbij, zes F-35’s erbij, en klap op de vuurpijl is de aangekondigde heroprichting van een tankbataljon met 50 nieuwe Leopard-tanks. Verder wil het kabinet ‘verplichtingen’ invoeren bij het recruteren van personeel. Het zegt niet aan herinvoering van de dienstplicht te denken. Blijft over het lokken van meer jeugd naar korte dienstverbanden, met langdurige verplichtingen om na de dientijd als reservist beschikbaar te zijn voor inzet in noodsituaties.

Of die wervingsstrategie voldoende zal opleveren, valt te bezien. De legerleiding wil de extra troepen niet voor de ‘vredesoperaties’ van eertijds, maar om mee te kunnen doen aan min of meer ‘totale oorlogen’ buiten de eigen landsgrenzen. Probleem is: weinigen nemen dienst bij een hoge sneuvelkans. Als de animo voor dienstneming zich verhoudt tot ideeën over de lethaliteit ervan, dan kan de oorlog tussen Rusland en Oekraïne niet echt als een publiekstrekker en recruteringswonder gelden.

Lees je daarom nooit iets over het bloedverlies aan de kant die door NAVO-landen met tanks en vliegtuigen en raketten en adviseurs en trainers en inlichtingen wordt gesteund: de  Oekraïense kant? Omdat precies die kwestie de morele bodem onder onze steun wegslaat? Laten we eens nagaan welke prijs mensen in een oorlog moeten betalen, voordat we beslissen over voortzetten of onderhandelen.

Gekleurde cijfers

Berichten in westerse media spreken wel onophoudelijk over hoge aantallen Russische doden en gewonden, variërend van 300.000 tot 550.000 militairen. Om hoeveel doden het dan precies gaat blijft bijna altijd onduidelijk. Militaire analisten gaan meestal uit van een 1 op 3 ratio: tegenover elke dode staan dan 3 gewonden. Rusland zou dan ergens tussen de 75.000-139.000 gesneuvelde militairen hebben te betreuren. De ngo’s Mediazona en Meduza spraken in juli 2024 van 120.000 Russische doden (The Moscow Times). Zelensky noemde in februari 2024 een getal van 180.000 doden, de Franse minister van Buitenlandse Zaken sprak in mei 2024 van 150.000.

Schattingen van het aantal Oekraïense doden lopen uiteen van 31.000 (Zelensky, BBC, februari 2024) tot 600.000 (kol MacGregor (YouTube, 2024). De New York Times meldde in augustus 2023 op basis van Amerikaanse ‘officials’ een aantal van 70.000. Daar moet dan nog de schade van het totaal mislukte Oekraïense zomeroffensief van 2023 grotendeels bij worden opgeteld, evenals de verliezen van dit jaar. Een actuele schatting is er niet, maar een redelijk veilige aanname is dat Oekraïne, gezien het grote en groeiende Russische overwicht in manschappen en materieel, vanaf augustus 2023 zeker zo veel troepen heeft verloren als in de anderhalf jaar ervoor. Dan kom je dus op minimaal 140.000 Oekraïense doden op dit moment.

Nu doen Rusland en Oekraïne allebei uit staatsveiligheidsoverwegingen geen uitspraken over de eigen verliezen. De diverse cijfers die circuleren zijn dus gebaseerd op schattingen. Die schattingen zijn bijna zonder uitzondering politiek ‘gekleurd’. Supporters van Oekraïne schatten het aantal Russische doden te hoog in, en laten de Oekraïense verliezen in het midden of schatten ze veel te laag in, terwijl het omgekeerde geldt voor analisten met een Russisch perspectief.

De enige cijfers die althans op enig empirisch onderzoek zijn gebaseerd, zijn die van BBC/Medizona/Meduza over de Russische verliezen: 120.000 doden (getelde begrafenissen, plus zo’n 50 procent bijtelling). Oekraïense begrafenissen worden door deze organisaties niet geteld.

‘Casualty-exchange ratio’

Het grote probleem is het aantal Oekraïense doden. De schattingen daaromtrent zijn hoogstwaarschijnlijk veel te laag. De Russen voeren sinds 2023 een zogenoemde ‘attrition war’, een uitputtingsoorlog langs (tot voor kort) min of meer stabiele frontlijnen. Terrein veroveren is dan minder belangrijk dan de tegenpartij verliezen toe te brengen en vleugellam te maken. In dit type oorlog vervult vooral de artillerie een sleutelrol. Hier is het Russische overwicht beslissend. De Amerikaanse hoogleraar John Mearsheimer schreef in juni vorig jaar in een artikel op Substack:

By almost every account, the Russians have somewhere between a 5:1 and a 10:1 advantage in artillery, which puts the Ukrainian army at a significant disadvantage on the battlefield. Ceteris paribus, one would expect the casualty-exchange ratio to approximate the balance of artillery. Ergo, a casualty-exchange ratio on the order of 2:1 in Russia’s favor is a conservative estimate.

Het Center for European Reform in Londen stelde in zijn ‘policy brief’ van 24 april 2024 dat de Russen in Oekraïne vijf keer zoveel artilleriegranaten afschieten als de Oekraïners, ‘and the ratio is worsening’. De Council on Foreign Relations in New York schreef in dezelfde maand dat Rusland drie keer zoveel granaten produceert als de Verenigde Staten en Europa bijelkaar. De Amerikaanse NAVO-commandant in Europa, generaal Christopher Cavoli, zei in het Huis van Afgevaardigden op 10 april dit jaar, in Cruyff-stijl: ‘If one side can shoot and the other side can’t shoot back, the side that can’t shoot back loses.’

Dat is precies wat er gebeurt: Oekraïne verliest, en haar verliezen zijn veel groter dan uit politieke overwegingen bekend wordt gemaakt. Mearsheimer gaat uit van een ‘conservatieve’ casualty-exchange ratio van 2 Oekraïners op 1 Rus; die ratio zou in werkelijkheid wel eens 3 op 1 of 4 op 1 kunnen betreffen. Niet alleen hebben de Russen een massief artillerie-overwicht, er is ook hun luchtoverwicht (de Oekraïense luchtmacht bestaat bijna niet meer) en hun overwicht op het gebied van drones en tactische raketten. De Oekraïense luchtverdediging is het afgelopen jaar in toenemende mate uitgeschakeld, zodat bijvoorbeeld een wapensysteem als de Russische Iskander-M raket tegenwoordig vrij spel heeft.

Op basis van bovenstaande overwegingen moeten de Oekraïense verliezen (doden) dus wel in de honderdduizenden lopen. Een veelvoud van het aantal Russische doden. Die indruk wordt nog verder versterkt door de eis van het Oekraïense legercommando, in december 2023, om nog eens 500.000 man te mobiliseren, volgens een bericht in de Washington Post een weerspiegeling van de grote Oekraïense verliezen op het slagveld.

Geen diplomatie

Moderne, totale oorlogvoering, dat wil bovenstaande, enigszins uit de hand gelopen exercitie zeggen, is dus een ontzettend dodelijke bezigheid. Het maakt maatregelen die haar waarschijnlijkheid reduceren enorm wenselijk, zou je zeggen. Maar het Nederlandse kabinet maakt in zijn Defensienota juist niet de keus om Nederland veiliger te maken. Het kiest ervoor, nota bene onder applaus van de Tweede Kamer, om het leven van heel veel Nederlanders heel veel onveiliger te maken.

Er zijn alternatieven. Om een land of volk zich veilig te laten voelen, zijn er meer middelen dan peperdure Leopard-tanks, die as we speak inclusief bemanning kapot worden geschoten met goedkope drones. Je hebt bijvoorbeeld zoiets als diplomatie. Een heel respectabel en vaak succesvol middel, als je de geschiedenis bekijkt. Dit kabinet verafschuwt diplomatie.

In diplomatie komt het er meestal op aan om, als land, je eigen morele en culturele en politieke normen af te wegen tegen de realiteit elders op de wereld. Je denkt na over baten en kosten. Over mogelijkheden en onmogelijkheden. Op basis daarvan doe je voorstellen om conflicten op te lossen. Maar als die honderdduizenden doden in 2,5 jaar tijd je niet echt, je niet werkelijk heel erg dwars zitten, en als je de rest van de wereld beschouwt als een jungle en je eigen paar vierkante kilometer als een paradijs, dan doe je niet aan diplomatie. Met de tegenpartij ‘valt niet te praten’, is dan het devies.

En als je diplomatie, wat ervan resteert, sowieso bepaald wordt door je grotere bondgenoten dan blijven er weinig andere bezigheden over dan je thuisfront te bewerken. In hun geest. Succesvol zijn narratieven die een brede coalitie van dominante deelbelangen aanspreken. Ten aanzien van het Oekraïnebeleid bestaat er een verbond dat loopt van de atlanticistische politieke elite en Angelsaksisch geöriënteerde groot- en mediabedrijven tot ooit rode vakbonden. Opvallendste bedpartners zijn het militair-industrieel complex en de milieu- en vergroeningsbeweging.

Vijandbeelden temperen

Poetin blijkt dus een ware allemansvriend. Daarom valt het minister Brekelmans en staatssecretaris Tuinman niet moeilijk hun zin te krijgen. Op het puntje recrutering na, schat ik. Want wie beter kijkt, ziet dat ze mijn en uw veiligheid en die van mijn en uw kinderen niet beschermen. Integendeel. Hún dreiging is direct. Zij bereiden het Koninkrijk der Nederlanden voor op betrokkenheid bij een oorlog. Een echte oorlog, een grote nobele strijd voor Europa, voor democratie, tegen dictatuur, of vul maar in.

Maar ook een oorlog die ze niet zullen kunnen bepalen. Die door anderen zal worden uitgestippeld. Welke fatale gevolgen dat voor een kleine speler als Nederland kan hebben, behoeft geen uitleg. Precies, denk aan Srebrenica. En dan honderd keer erger.

Het wordt tijd, het was al lang tijd, om de vijandbeelden te temperen. De menselijke kosten van moderne oorlogvoering zijn veel te hoog, en dat leidt tot zware druk op dominante narratieven. Het is bijvoorbeeld niet heel moeilijk om erachter te komen dat niet Rusland, maar kat in het nauw Oekraïne belang heeft bij het exporteren van de oorlog naar andere landen. Dat niet Poetin, maar Zelensky gesprekken in de weg staat (hij heeft onderhandelingen met Poetin per wet verboden).

Dat NAVO-landen zowel de Minsk-akkoorden als de afspraken in Istanboel hebben gesaboteerd. Dat het leger van Oekraïne de ene na de andere strategische blunder begaat, op aandringen van NAVO-landen nog wel. Het bondgenootschap dat het niet uitmaakt hoeveel Oekraïners de dag van de overwinning niet halen. Omdat het eigenlijke doel van deze landen niet het steunen van Oekraïne maar het verzwakken van Rusland is. Wij financieren de uitdrijving van Poetin, zij geven het bloed. Iedereen weet dat het zo werkt, maar je hoort er nooit wat over.

Het Rusland van Poetin is een obsessie geworden voor de mediale elite in Nederland die zich al in 2014 maar wat graag liet bedotten met beelden van een ‘democratische opstand’ en een ‘color revolution’ in Kiev. In werkelijkheid vond onder aanvoering van Amerikaanse diplomaten en extreme nationalisten met gewelddadige middelen een onconstitutionele machtswisseling plaats, een coup die voor het Russisch-sprekende deel van de Oekraïense bevolking slecht nieuws betekende en uitliep op een klassieke burgeroorlog.

Toen na acht jaar strijd duidelijk was dat noch de Verenigde Staten noch de Europese Unie van zins was om die Slavische broederkrijg te beëindigen, zelfs niet op last van de VN-Veiligheidsraad, lanceerde Rusland zijn ‘speciale militaire operatie’, met als doel om snel onderhandelingen af te dwingen. Dat leek begin april 2022 ook te lukken, totdat Groot-Brittannië en de Verenigde Staten in de gesprekken intervenieerden en Oekraïne ertoe bewogen om een moeizaam bereikt principe-akkoord te verscheuren.

Westerse hybris dicteerde dat Rusland wel inelkaar zou storten onder het gewicht van economische sancties; Kiev zou onbeperkte militaire hulp krijgen; Zelensky werd tot vrijheidsstrijder verheven en Poetin kreeg de rol van The Joker. De Russische aanvalsactie werd afgeschilderd als ‘unprovoked’ en werd in koor een ‘full scale invasion’ genoemd. Wie er anders over dacht werd om de oren geslagen, hup, met München 1938. Nu zijn we dus al die honderdduizenden doden verder. Nog is er geen enkele kans dat Zelensky de oorlog wint of Poetin uit zijn ambt wordt gezet. Hoeveel doden moeten er nog vallen voordat media de beslagen spiegels van hun eigen ongelijk durven schoon te maken?

Hoopvol teken

Wellicht, als de voortekenen niet bedriegen, jaagt het kabinet de Defensienota er nog net op tijd doorheen, dat wil zeggen, voordat de politieke wind in Europa defintief verandert. Wat eerst ‘desinformatie’ werd genoemd, zal immers steeds vaker veranderen in een bespreekbaar standpunt of een min of meer adequate beschrijving van de werkelijkheid naarmate de ‘officiële’ informatie onvolledig, onvoldoende en tegenstrijdig blijft.

De maatschappelijke kosten van het tot nu toe gangbare narratief zijn simpelweg te hoog. Bij onze oosterburen geloven steeds grotere delen van de samenleving niet meer in de confrontatiepolitiek van SPD en Die Grünen. ‘Gewone’ mensen ondervinden daar aan den lijve welke vervelende tot rampzalige economische gevolgen de ramkoers van NAVO, EU en hun eigen regering jegens Rusland heeft. Het succes van de linkse Sahra Wagenknecht is wat dat betreft leerzaam. En een hoopvol teken.

Ook de Nederlandse economische groei en gezondheid worden bedreigd. Mensen hebben te kampen met hoge energieprijzen, die een afgeleide zijn van het voortwoekerende web van sancties dat onder aanvoering van Washington over de wereld is geweven. Hogere consumentenprijzen zijn daarnaast het gevolg van Amerikaanse druk op de Europese Unie om minder zaken te doen met zakenpartner nummer één, China. Duitsland, ons economisch achterland, de-industrialiseert en verarmt zonder goedkoop Russisch gas. Kortom, de Amerikaanse compartimentering van de wereld is slecht voor handelsland Nederland. 

Gezond verstand leidt vroeg of laat ook in ons landje tot politieke weerstand tegen de retoriek van de oorlogspartij. Deze Defensienota vergróót onze onveiligheid.

.

maandag 29 juli 2024

De keunst fan it weilitten

 


NRC-strateech Michel Kerres hat hjoed (26 july) in bydrage oer it ûnderwerp fan myn kollum yn it Friesch Dagblad fan ôfrûne sneon (20 july).

‘Schrikbarende stilte rond de nieuwe wapenwedloop’, kopt er. Nuvere kop. Dy stilte is neffens Kerres ommers hielendal net ‘schrikbarend’ mar liket just ‘volstrekt logisch’. Of nee, de komst fan dy nije Amerikaanske raketten nei Dútslân fan 2026 ôf liket ‘volstrekt logisch’, en dêrom is dy stilte sa nuver net.

Kerres is dus ien fan de Navo-staarders dêr’t ik it oer hie. Syn kollega NRC-sjoernalist Hubert Smeets is der noch ien. Ik bin bang dat der in heel nêst sit, dêr yn Amsterdam.

No hinderet dat fierder neat, elk hat rjocht op syn eigen bline flekken yn syn eigen biotoop. Frame mar in ein hinne en atlantisearje derop los. In handige sjoernalist liicht net troch evidint misse bewearingen te dwaan, mar by omission, troch essinsjele saken dy’t net yn syn strjitsje passe wei te litten út syn ferhaal.

Sa ferjit Kerres bygelyks om de crux fan de hele kwestje te melden, nammentlik dat de pleatsing fan Amerikaanske hypersoanyske raketten foar de middellange ôfstân yn Dútslân de Navo in first strike capability besoarget dêr’t woltinkende minsken, en dy hearre ta it doelpublyk fan syn krante, hielendal net bliid mei wêze kinne.

Mei sokke wapens ommers kin Washington yn teory binnen in minút of tsien in hiel grut part fan de Russyske ynterkontinintale atoomraketten útskeakelje. En dat binne krekt de raketten dy’t mutual assured destruction garandearje moatte soene. Wisse ferneatiging fan wjerskanten is it freeslike ôfskrikkingsprinsipe dat likegoed al sûnt 1945 soarget dat East en West inoar net streekrjocht bestoke, en de wrâld net alle oeren fan alle dagen yn reek opgean kin.

It is de tredde kear yn ’e skiednis dat de Feriene Steaten besykje raketten tichtby de grinzen fan de Sovjet-Uny, doedestiids, en de Russyske Federaasje fan tsjintwurdich te ynstallearjen. Yn 1961 setten de Amerikanen Jupiter-atoomraketten del yn Turkije; doe’t de Sovjet-Uny dêr in jier letter op antwurde mei maneuvels om raketten op Kuba te pleatsen, kaam dêr de Kuba-krisis achterwei. De twadde kear wie begjin jierren tachtich, mei de pleatsing fan 1983 ôf fan Pershing II-en Tomahawk-raketten yn Dútslân.  

It nije pleatsingsplan is dus hielendal gjin antwurd op Russyske aksjes. It is in strategyske eskalaasje dy’t, opnij, ta doel hat om in westerske first strike capability te bewurkmasterjen. In died fan in hiele oare oarder as in skip fol takomstich âld izer nei Oekrayne stjoere en de eigen jonges feilich thúslitte. 

Diskear sil der mei reade knoppen boarte wurde. Russyske barbaren fersus deselde Dútse grüne multymediastrategen dy’t yn ’e jierren tachtich noch links en pasifistysk wiene, mar Reagan yntusken in baas presidint fine. ‘Allemaal met dank aan Vladimir Poetin.’

woensdag 12 juni 2024

'Hy seach op 't doel en gyng syn gong'

 Utjouwer Johannes Jans Kuiken (1860-1936) as Georgist


Doe’t Domela Nieuwenhuis op 21 april 1890 fiiftûzen stakende feanarbeiders út de Tynje, Beets en Nijbeets taspruts, wie myn oeroerpake fan memmekant, ‘lytse’ Sjoerd de Vries (1866-1951), boerearbeider yn ’e Biltse Westhoek, presint. Tegearre mei syn maat Gerrit de Jong (1866-1939) fan Sint Anne wie er de moarns al ierebetiid ûnderweis. Se rûnen op klompen fan it Bilt nei Nijbeets, inkeld mar om ‘ús Ferlosser’ te hearren. In healjier earder, op 27 oktober 1889, wie yn in herberch yn ’e Westhoek it earste lânarbeidersfakbûn fan Nederlân oprjochte, Broedertrouw. Yn it bestjoer siet neist foarsitter Germ van Tuinen en aksjelieder Jan Stap ek Jacob Willems Louwenaar (1852-1927), in omke fan myn oerpake fan memmekant Jan Louwenaar.

Gjin wûnder, liket my, dat it ‘reade Bilt’ altyd myn bysûndere belangstelling hân hat. Ien fan de sintrale figueren yn dy skiednis is de boekhanneler, printer en útjouwer Johannes Jans Kuiken (1860-1936) fan Sint Anne. Kuiken wie ein njoggentjinde iuw net inkeld in pylder fan de Biltse arbeidersbeweging, mar ek in belangrike fersprieder op nasjonale skaal fan revolúsjonêre ideeën oer lânnasjonalisaasje. Yn dit opstel wol ik in portret jaan as oanfolling op eardere notysjes fan Kees Kuiken (2010; 2013; 2017) en Johan Frieswijk (1990). Ik brûk dêrby in pear eigen oantinkens oan Biltse foarâlden as couleur locale en in eksploraasje fan Kuiken syn publikaasjefûns as grûntoan.   

‘En dan mar sjonge’

Oeroerpake lytse Sjoerd de Vries wie letter gernier en anargist. Fan sosjalisten – ‘dy ferrekte proletariërs’ – moast er neat hawwe. Dy wjeraksel sil syn achtergrûn wol hân hawwe yn it ferrinnen fan de grutte lânarbeidersstaking op it Bilt fan 1890-1891. It oerlean gie in pear sinten omheech, mar fierder feroare der net folle. Myn oerbeppe Sijke Louwenaar, dochter fan Sjoerd de Vries en Attje van Dijk, hat faak ferteld hoe’t se al as famke op knibbels op it lân lei. En de boerinne mei har gouden earizers mar achter de dyk wei gluorkje oft de bern wol iverich genôch ierdappelsochten. ‘En dan maar zingen van ’s morgens vijf tot ’s avonds zes’, sei myn oerbeppe yn 1967, doe’t in tal folkslietsjes út har mûle optekene waard troch it Amsterdamske Meertens Ynstitút, te witten ‘Daar waren eens twee koningskinderen’, ‘Vaarwel geliefde Rosalijn’ en ‘Sta toe dat ik mij hier verschuil’.

Dat lêste wie in anargistysk spotliet op de jacht dy’t de plysje yn de jierren nei 1900 makke op de bandyt Frans Rosier, bynamme ‘Haarlemsche Frans’, dy’t mar hieltyd út ynrjochtingen en finzenissen ûntsnapte:

Sta toe dat ik mij hier verschuil 
Maar voor een ogenblik 
Politie zit mij achterna 
Dat is voor mij een schrik 
Ben Frans Rosier, maar schrik maar niet 
Ik ben een flinke guit 
Voor wie me aan ’t gerecht verklapt 
Maar ik lach ze allen uit!

In oare dochter fan Sjoerd, Sjoukje, troude mei in soan fan har heit syn maat Gerrit. Dy soan wie typograaf Jacob de Jong, dy’t yn ’e Twadde Wrâldoarloch yn Grins fersetsbledsjes printe, troch de Dútsers oppakt waard, yn konsintraasjekamp Neuengamme bedarre en op 9 maaie 1945 yn Sweden ferstoar, 41 jier âld. Jacob syn broer Dirk wie yn 1935 ien fan de twa oprjochters fan De Bildtse Post. Jacob en Dirk de Jong hiene it fak fan lettersetter leard yn de printerij fan Johannes Kuiken yn Sint Anne, dy’t oant 1922 de Bildtsche Courant útjoech. Dat jier giene krante en printerij oer nei Kuiken syn wurknimmer Adolf Hoekstra, dy’t oant 1963 trochsette soe mei it blêd.

‘Brief aan alle Bildtkerts’

Johannes Jans Kuiken (1860-1936) kaam yn 1880 yn it bedriuw fan syn heit Jan. Dy hie yn Sint Anne in printerij en in boekhannel en doe’t yn 1869 it deiblêdsegel derôf gie, wie er dalik mei de Bildtsche Courant úteinset. De krante, dy’t twaris yn ’e wike ferskynde, hie ynearsten in liberaal-frijsinnige sinjatuer. Mar Johannes hie mear each foar de need fan de arbeiders krigen as syn heit en joech dêr fan it ein fan de tachtiger jierren ôf hieltyd mear omtinken oan.

As begjinpunt kin faaks jilde de troch him skreaune, mar yn 1884 anonym publisearre Brief aan alle Bildtkerts en niet-Bildtkerts, naar anlaiding van ’e slechte tiid, schrewen en op eigen kosten drukke laten deur ’n Bildtkert. In jier letter printe er yn de Bildtsche Courant de foardracht ôf dy’t Domela op 12 april 1885 yn Sint Anne holden hie; in foardracht dy’t dalik dêrnei ek as boek (Algemeen stemrecht) fan de parse rôle. ‘Laat ons niet wachten op een verlosser (verlossers zijn er al zoveel geweest), wij hebben grote behoefte aan verlossing en die moeten wij onszelf verschaffen’, hie de reade messias de Bilkerts meijûn.

It broeide fansels op mear plakken yn Fryslân, dat hurd troffen waard troch de Grutte Agraryske Krisis. Yn dyselde jierren (1884-1885) rekke yn Ljouwert kranteman Oebele Stellingwerf fan it Friesch Volksblad ûnder de yndruk fan de Amerikaanske ekonoom Henry George (1839-1897), dy’t opfallende pleiten skreau foar it nasjonalisearjen fan ynkomsten út grûnbesit. In ‘single tax’ soe dan oare belêstingen ferfange kinne. Yn it Volksblad diskusearren in Piet Ploeger en in Jan de Zaaier - nei alle gedachten beide skriuwersnammen fan Stellingwerf sels - omraken oer syn wurk.

Hat dy skriuwerij Kuiken oansprutsen? Tusken 1890 en 1900 jout er it iene nei it oare striidskrift út fan saneamde ‘Georgisten’. Sa ferskine yn Sint Anne boeken en boekwurkjes fan Anne Rauwerda, Jan Stoffel, Michaël Flürscheim en Derk Roelof Mansholt, en yn 1895 ek in ‘nieuwe druk’ van Sociale vraagstukken, in Nederlânske oersetting fan Henry George syn Social problems (1883). Letter sil fegetariër en ûnthâlder Kuiken him benammen talizze op it fersprieden fan propaganda foar de ôfskaffing, mar yn de jierren tweintich jout er opnij in Georgistysk skriuwer de romte. Fan de Wierster ‘reade boer’ Arjen Sevenster (1881-1973) bringt er it wurk Landbouw en maatschappij (1922) op ’e merk. Sevenster komt dan al jierren geregeld by Kuiken thús; hy hat him it paad nei Henry George en ek nei de drankbestriding wiisd.

Arjen Sevenster liedt fan 1938-1941 sels in ‘Henry George-skoalle’ yn Sint Anne, in opliedingsynstitút fan de Georgistyske partij Recht en Vrijheid. Har hiele fierdere libben sille Arjen en soan Siebe Sevenster (1905-1993) besykje om it Georgisme yn Nederlân te fersprieden; de lêste ûnder mear mei it iene nei it oare ynstjoerd brief yn lanlike kranten, oan de ein fan ’e jierren tachtich ta.

As Kuiken syn affêren al oan Hoekstra oerdien hat (hy hat in swakke sûnens), komt de Stannebuurster útjouwerij, grif op syn oanstean, noch mei in brief fan Tolstoj, Over Henry George en diens grondwaardebelasting (1927), en in skriuwen fan de menistedûmny fan Berltsum Luurdo Reinders oan it kristen-sosjalistyske blêd De Blijde Wereld, titele Grondwaardebelasting! Geen socialisatie! (1927).

Patriotten

Histoarikus Kees Kuiken neamt Johannes Kuiken yn syn proefskrift Het Bildt is geen eiland (2013) inkeld yn it foarbygean, as ‘sympathisant van de arbeiders’; yn syn stik oer memoarjekultuer op it Bilt (De Vrije Fries, 2010) is Johannes Kuiken inkeld ‘zeer familiebewust’ en in ferstjintwurdiger fan in ‘vooroorlogs notabelennetwerk dat zichzelf het liefst zag als het oude “Steven Huigensvolk”’. Moai is it koarte profyl yn Van Aartsma tot Zwaluwa. 99 bijzondere personen uit de Bildtse geschiedenis (2017). Earder skreau sosjaal-histoarikus Johan Frieswijk in berjocht yn it Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland 4 (1990), mar al mei al liket in speurtocht nei wat mear detail, kleur en biografyske achtergrûn net ûnwolkom.

Oft Johannes Kuiken syn famyljebewustwêzen foaral te krijen hie mei syn besibbens oan de Wassenaar-clan en de earste Hollânske ymmigranten op it Bilt, liket my bygelyks gjin útmakke saak. Het Bildt is geen eiland jout rom omtinken oan de fûl-patriottyske boer Dirk Cornelis Kuiken, yn 1795-1796 provinsjaal represintant yn de Steaten-Generaal en lid fan de Nasjonale Gearkomste yn Den Haach, mar de netwerkstúdzje meldt dan wer net dat dy Dirk Cornelis Kuiken in omke wie fan in oerpake. Dy oerpake wie Jan Jans Kuiken (1773-1844) út Sint Jabik, dy’t as earste luitenant yn 1799 fochten hat tsjin de Ingelsen bij Starum, de Jouwer en Harns, yn 1805 boer waard oan de Nijebiltdyk boppe Sint Anne en de boeken yngien is as patriottysk bestjoerder, adjunkt-maire fan Sint Anne (1813-1814) en stichter fan in legere skoalle oan de Aldebiltdyk (1812).

Syn demokratysk sin sil er sûnder mis oerdroegen hawwe oan syn soan Johannes Jans Kuiken (1807-1871), de pake fan ús man. Dy is earst keapman, mar fan it midden fan de tritiger jierren ôf stiet er yn de papieren as mr. bakker. Hy sil net min buorke hawwe yn Sint Anne; nei syn dea wurdt syn besit ferkocht, dat dan bestiet út ‘een huis met broodbakkerij’ (3000 gûne) en boulân (2000 gûne). Op syn begraffenis wurdt er ûnder mear priizge om syn ‘vrijzinnige denkbeelden’, alsa Kuiken yn Van A tot Z.

Tûke sakelju

Bakkerssoan Jan Kuiken (1833-1898), Johannes syn heit, wurdt troch Johan Frieswijk wat misliedend ‘een bakkersknecht’ neamd foar’t dy yn 1859 mei in boekhannel úteinset. Yn 1861 folget in printerij en yn 1869 de Bildtsche Courant. Yn de ekonomyske bloeitiid op it plattelân yn de jierren sechstich en santich giet it de firma Kuiken foar de wyn. Jan Kuiken moat in tûk en warber sakeman west hawwe, neist syn posysje as oertsjûge frijsinnich tsjerkfâd. Alteast, dat tûke dûkelje ik op út de notariaatsargiven; hy keapet yn 1861 in hûs yn Sint Anne, yn 1872 noch ien, yn 1877 huzen en in cichoreidrûgerij yn Feinsum en Hallum (tegearre mei twa oaren) en yn 1881 in hûs mei timmerskuorre yn Aldsyl. Yn 1874 kin er in hiel nij hûs bouwe litte foar de winkel en de printerij. Ek stiet er gauris fermeld as skuldeasker.

Yn 1883 – de opgeande tiid hat dan west – makket Jan Kuiken syn testamint. Dat feit en it sterk sosjaal-polityk rjochte fûns fan de firma Kuiken fan 1884 ôf betsjutte, liket my, dat Kuiken junior net krekt yn 1890 mar al hiel gau nei syn kommen yn it bedriuw yn 1880 de leie oernaam hat fan syn heit. De ekonomyske krisis lit him al dalik fiele en saaklik sil er it yn de jierren tachtich en njoggentich net hiel maklik hân hawwe. Hy reagearret mei it útjaan fan in protte lytse wurken, faak oerprintsels út blêden, bedoeld foar minsken dy’t it net rom hawwe: syn saaklik doelpublyk is behalve de middenstân ek de arbeidersklasse dêr’t er ideologysk partij foar kiest.

Yn 1891 int er de stipejeften út it hiele lân foar de stakers fan Broedertrouw. Pleatslik is er ek warber as siktaris fan de grutte ôfdieling fan de Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht, en letter as gemeenteriedslid. Ek heakket er oan by nasjonale netwurken. Hy is fan 1892-1897 lid fan it haadbestjoer fan de Nederlandsche Bond voor Landnationalisatie en hy wurdt lid fan it haadbestjoer fan de Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van Sterken Drank. Fan beide klups jout er tydskriften en losse publikaasjes út.

‘De boekhandel, waarin ook zijn zuster Trijntje werkte,’ skriuwt Frieswijk, ‘verloor klandizie en de drukkerij kreeg minder orders, maar kon deze compenseren met drukwerk van buiten de gemeente’. Yn 1897, as de ekonomyske krisis fierhinne oer is, heakket Kuiken in nije leat ta oan syn bedriuw: hy set útein mei ‘De Friesche Inktfabriek’, nei’t er in inketsaak yn Stienwyk oernaam hat. In grut sukses wurdt it lykwols net; nei 1901 binne der yn kranten gjin advertinsjes mear foar te finen.

De publike saak

Kuiken sil him polityk net oanslute by de SDB, net by de SDAP en net by de VDB; hy bliuwt syn libben lang in frije sosjalist fan it Volkspartij-type. Yn 1891 wurdt er bestjoerslid van de Friesche Volkspartij, wat er oant de opheffing dêrfan begjin 1897 bliuwe sil, de lêste twa jier as siktaris en ponghâlder. It lêste jier wie syn Georgistyske bûnsmaat Oebele Stellingwerf foarsitter. 

Nei de Earste Wrâldoarloch ferflaut de belangstelling yn it lân foar utopistyske ideeën oer grûnpolityk en komt der ferdieldheid ûnder de lânnasjonalisearders. In groep wol ta op de foarming fan lokale assosjaasjes en fersmyt privaat lâneigendom alhiel, de oare groep (mei Sevenster en Kuiken) hâldt fêst oan de ‘single tax’ ideeën fan Henry George. Yn 1926 heart Johannes Kuiken by de oprjochters fan in nije beweging, de Bond tot Hervorming van de Grondeigendom dy’t ûnder lieding fan Daniël de Clercq en Arjen Sevenster komt te stean. Tink dêrby oars net oan tûzenen leden; miskien al mei al in fiifhûndert, de measten wennen yn it noarden fan Fryslân, Ljouwert en Grins.

Weromsjend liket it as komt der gjin ein oan de ynset fan Johannes Kuiken foar de publike saak. Oan ús ferskynt er net as in Biltse patrisiër, mar as in sosjaal belutsen geast dy’t foar eigen rekken wurk makke fan syn oertsjûgingen oangeande in bettere en earliker maatskippij. Dat koe er dwaan op de stevige basis fan in famyljebedriuw-mei-úthâldingsfermogen en behalve in sterke Bilt-sinnige ek in sterke liberaal-frijsinnige famyljetradysje. Syn namme sil it meast ferbûn bliuwe mei de lânkwestje. As printer en útjouwer fan Georgistyske literatuer hat syn firma op nasjonale skaal in rol spile, neist útjouwerijen as W. Hulscher yn Dimter, H.D. Tjeenk Willink yn Haarlim, Joh. G. Stemler yn Amsterdam en S.L. van Looy yn Amsterdam. Dy bedriuwen joegen de earste Nederlânske oersettingen fan wurk fan Henry George út, mar in protte praat oer dat wurk rôle fan de parse yn Sint Anne. 

In prinsipjeel, mar ek praktysk, sympatyk, beskaafd en belêzen man, sa beskriuwt Frieswijk him. Idealistysk, fêsthâldend en rjochtlinich binne wurden dy’t ek opkomme meie. Op Johannes Jans Kuiken hiene de rigels slaan kind dêr’t Waling Dykstra syn anonym publisearre gedicht ‘My tinkt’ mei einiget. It fers ferskynde yn it Friesch Volksblad fan 9 novimber 1884 en stiet ôfprinte dalik nei de earste brief fan Piet Ploeger oan Jan de Zaaier. Ik lês it as in oanmoediging om in idealistyske saak te bepleitsjen, mar ek as in warskôging dat soks lang net altyd tafalle sil: 

‘Wêr’t ea de moed en krêften sakken, / Wa’t ek de holle hingje liet, / Him gyng de moed net nei de hakken: / Wat men him foar de skinen smiet, / En hoe’t de skoech him soms ek twong, / Hy seach op ’t doel en gyng syn gong.’

 

Aldsyl, 12 juny 2024

 

Bylage: selektive fûnslist


Flürscheim, Michael [1844-1912]. Pabst und Sozialreform (St. Anna Parochie, 1891) (Bron: NvdB 58-64, 11-8-1891)

Flürscheim, Michael. Open brief aan Zijne Heiligheid Pauls Leo XIII. Uit het Duitsch. Uitgegeven van wege den Nederlandschen bond voor landnationalisatie (Sint Anna Parochie, 1892) (Bron: NvdB 59-12, 9-2-1892)

Flürscheim, Michael. Individualisme en socialisme, of de werkelijke betekenis van het grond-vraagstuk. Uit het Engelsch vertaald door J.J. Duijntjer. Nagezien, onder toevoeging van aanteekeningen door J. Stoffel (St. Anna Parochie, 1892) (Bron: NvdB 59, 4-10-1892)

George, Henry. Sociale vraagstukken. Nieuwe druk. Vert. J. Stoffel (St. Anna Parochie, 1895)

[Kuiken, Joh.]. Brief aan alle Bildtkerts en niet-Bildtkerts, naar anlaiding van ’e slechte tijd, schrewen en op eigen kosten drukke laten deur ’n Bildtkert (St. Anna Parochie, 1884) (Bron: NvdB 51-91, 24-10-1884)

[Kuiken, Joh.] Groote vooruitgang – maar blijvende armoede (St. Anna Parochie, 1927) (Bron: NvdB 94-33, 26-4-1927)

Mansholt, D.[erk] R.[oelof] [1842-1921]. Mijne zelfverdediging. Een antwoord op de aanvallen van de Redactie van ‘Recht voor allen’ (St. Anna Parochie, 1892) (Bron: NvdB 59-12, 9-2-1892)

Mansholt, D.R. Internationale arbeidsverdeeling en de prijsvorming van het broodkoren (St. Anna-Parochie 1896)

Nieuwenhuis, Ferdinand Domela. Algemeen stemrecht (St. Anna Parochie, 1885) (Overdruk uit Bildtsche Courant; voordracht gehouden 13 april 1885 in St. Annaparochie)

Oppenheimer, F. De toekomst der Liberale Partij (St. Anna-Parochie, 1901)

[Rauwerda, A.[nne Melles] [1859-1945]. [Veritas] Dekt de vlag de lading? Een woord over verbetering van maatschappelijke toestanden, naar aanleiding van het oprichten van Boterfabrieken (St. Anna Parochie, 1886) (Bron: NvdB 53-34 (27-4-1886)

Rauwerda, A. Het wetsontwerp Van Houten en de landnationalisatie (St. Anna Parochie, 1890) (Bron: NvdB 57-56, 15-7-1890) (overdruk uit ‘De grond aan allen’; 15 p.)

Rauwerda, A. De toestand van de arbeiders in Friesland. Uitslag van het onderzoek van de Volkspartij. 2 deeltjes (St. Anna, Parochie 1890-1891)

Rauwerda, A. De werking van het privaat- en van het gemeenschappelijk grondbezit (St. Anna Parochie, 1891)

Rauwerda, A. Armenzorg en gemeentegrondbezit (St. Anna, Parochie 1892)

Rauwerda, A. Scheikunde voor den jongen landbouwer (St. Anna Parochie, 1895) (Bron: NvdB 62-6, 18-1-1895)

Rauwerda, A. Red. Grond en arbeid. Maandblad ter aanbeveling van het gemeentelijk grondeigendom. Jrg. 1. (Bron: NvdB 61-1, 3-1-1894)

Rauwerda, A. Het gebruik der armengelden (St. Anna Parochie, 1895)

Rauwerda, A. De Heer Treub en landnationalisatie. Beantwoording van een viertal in het Sociaal Weekblad verschenen artikelen (St. Anna Parochie, 1895)

Rauwerda, A. Hoe tot gemeenschappelijk grondbezit te komen, hoe het te gebruiken? (St. Anna Parochie, z.j.)

Reinders, L. Grondwaardebelasting! Geen socialisatie! Open brief aan de redactie van het religieus-socialistische weekblad ‘De Blijde Wereld’ (St. Anna Parochie, 1927) (Bron: NvdB 94-33, 26-4-1927)

Sevenster, A.[rjen] [1881, Stiens - 1973]. Landbouw en maatschappij (St. Anna Parochie, 1922) (Bron: NvdB 89-37, 9-5-1922)

Stap, Jan A. [1859-1908]. Het ontstaan en de werking der vereeniging ‘Broedertrouw’ te St. Jacobi-Parochie. Aan ’t volk verteld (St. Anna Parochie, 1891) (Bron: NvdB 58-44, 2-6-1891) (Overdruk uit Friesch Volksblad)

Stellingwerf, Oebele. It húsbisiik by Goasseboer. Blyspil yn ien útkomst (Utjown for rekken fen de skrjuwer) (St. Anna Parochie, 1881) (Bron: Brinkman’s Alphabetische Lijst, 1-1-1888)

Stoffel, J.[an] [1851-1921]. Landnationalisatie. Antwoord aan de Protestantsche Noordbranter (St. Anna Parochie, 1894) (Bron: NvdB 61-29 (6-4-1894)

Stoffel, J. Op den verkeerden weg (St. Anna Parochie, 1899) (Bron: NvdB 66-34, 28-4-1899)

Stoffel, J. De toekomst der liberale partij (Sint Anna Parochie, 1901) (Bron: NvdB 68-34, 26-4-1901)

Tolstoy, Leo. Over Henry George en diens grondwaardebelasting. Een brief aan zijn dochter (St. Anna Parochie, 1927) (Bron: NvdB 94-33, 26-4-1927)

Vlugschriften. Uitgegeven door het Centraal bestuur der Nederlandsche volkspartij (St. Anna Parochie, 1897) (Bron: NvdB 64-74, 14-9-1897)

Volkspartij (De Friesche). Statuten van het friesch comité van de volkspartij (St. Anna Parochie, 1895) (Bron: NvdB 62-9, 29-1-1895)

Wilod Versprille, J.M. [1849-1930]. Algemeen stemrecht, een eisch des tijds! Een woord over en naar aanleiding van de rede van den heer F. Domela Nieuwenhuis, uitgesproken te Stiens (St. Anna Parochie, 1885) (Bron: NvdB 52-35, 1-5-1885)

maandag 6 mei 2024

Chris Hedges weg bij Real News Network

 


Michael Parenti, schrijver van de klassieke mediastudie Inventing Reality: The Politics of the Mass Media uit 1986, betreurde in een lezing in 2008 het relatief beperkte bereik van Amerikaanse ‘outspoken progressives’. ‘We don’t reach millions’, zei hij. ‘We can reach thousands, tens of thousands, maybe some hundreds of thousands, but that’s it.’ (1)

Niettemin laat het toen nog maar drie jaar oude, fors linkse The Real News Network (TRNN) zich inmiddels voorstaan op 200 miljoen hits en meer dan 10.000 verhalen sinds 2007. ‘Each month we reach over a million people on our website and across multiple social media platforms’. De missie is politieke bewustwording: ‘create a more politically aware populace of voters’. (2)

TRNN is een netwerk van journalisten met een eigen digitale presentatie van nieuws, commentaar en onderzoek onder een gedeelde paraplu. Het noemt zichzelf ‘an independent, viewer-supported, radical media network’ dat onafhankelijk is van overheden of ‘corporate sponsorship’. Grootste kijkcijferkanon is ex-New York Times journalist en Pulitzerprijswinnaar Chris Hedges.

Dat wil zeggen, tot vier dagen geleden, toen hij plotseling het einde van zijn programma op TRNN, The Chris Hedges Report, kreeg aangezegd.

Meteen maar een hypothese op basis van cui bono? Een van Hedges’ recente shows was getiteld ‘Should Biden be tried for genocide crimes?’ In de introductietekst op YouTube wordt Israëls militaire optreden in Gaza omschreven als een ‘extermination campaign’. (3) Een plus een is meestal wel zo ongeveer twee. Een coalitie van vermogende Democraten en Netanyahu-supporters besloot om TRNN editor-in-chief Maximillian Alvarez te informeren dat het uur voor Chris Hedges had geslagen.

Hoe moet je zoiets aan iemand met zo’n staat van dienst vertellen? Alvarez (‘this difficult decision was mine alone’) heeft zich min of meer geëxcuseerd voor ‘zijn’ beslissing. Genomen ‘after exhausting all options to avoid it’. Zijn uitleg komt erop neer dat Hedges niet altijd kan zeggen wat hij op zijn lever heeft in een ‘nonprofit newsroom’ als TRNN.

Lees: sorry, geldschieters dreigden te gaan draaien aan de kraan.

Nee, het had ‘nothing to do’ met Israël. (4)

Op 3 mei reageerde Chris Hedges op X: ‘I was just informed by Max Alvarez, the Editor-in-Chief at The Real News, that they will no longer run my show. The reason for the cancellation, he said, is that my critiques of Biden, especially for the genocide in Gaza, jeopardizes his nonprofit status (..).’

En op 4 mei in Scheerpost richtte hij zijn pijlen op Thomas M. Scruggs, multimiljonair, filantroop via zijn Quiltiplas Foundation, weldoener en daarnaast lid van de raad van toezichthouders (board) van TRNN:

I find it hard to believe that Scruggs’ hostility towards me did not play a significant factor in his decision. Scruggs, according to Alvarez, has made it clear that if The Real News does anything, in his eyes, that contributes to the election of Donald Trump, he will pull the funding. This is an inverted way of saying, support Joe Biden and the Democrats. That such a stance is anathema to journalism is obvious. (5)

Wie ook in de board van TRNN zit is filmer Catherine Murphy. Het volgende heb ik nog nergens gelezen: Murphy is oprichtster en president van de ngo The Literacy Project – die in 2022 een donatie kreeg van 100.000 dollar – van lid van de board van TRNN Thomas M. Scruggs. (6)

Dat jaar was donatie nummer twee 13.000 dollar van het Jewish Communal Fund in New York, de grootste joodse donororganisatie in de Verenigde Staten. Hetzelfde fonds dat na de misdaden van Hamas in Israël op 7 oktober 2023 zou hebben besloten om geen linkse, anti-zionistische organisaties meer te steunen die niet achter Netanyahu’s Gaza-politiek staan. (7) Organisaties zoals de Jewish Voice for Peace, die recentelijk de volle laag kreeg van Fox News en de New York Post. (8)

Volgens maatstaven alleen bekend aan de pro-Netanyahu-partij in de Verenigde Staten is het doel van de Jewish Voice for Peace ‘to create a wedge within the American Jewish community, while working toward the goal of eliminating U.S. economic, military, and political aid to Israel’. (9)

Een belangrijke geldschieter van TRNN, het Goldman Sachs Philanthropy Fund dat in 2022 25.000 dollar doneerde, kwam afgelopen januari onder vuur te liggen van het Republikeinse Congreslid Ritchie Torres uit de Bronx. Het parlementslid riep het fonds op om te breken met The People’s Forum en de ‘Nazi rhetoric’ van voorman Manolo De Los Santos. Die had zich op een meeting in New York iets laten ontvallen over een ‘final blow’ voor apartheidsstaat Israël. Een brief aan de managing director van de filantropische instelling Karey Dye belandde zomaar in de bus van de New York Post. (10)

Hoe dan ook: exit Hedges. Een Democratische overwinning, maar een klap voor de vrijheid van meningsuiting en de ‘vrije journalistiek’. Van mainstream media verwacht je het, maar met een oorlog in Israël en spannende verkiezingen voor de deur zijn ook sommige alternatieve media-netwerken een stuk minder onafhankelijk dan ze zich voordoen. Nadat in 2018 onderzoeksjournalist Aaron Maté al vertrok, en oprichter Paul Jay een jaar later, is TRNN nu definitief het pad naar de uitgang ingeslagen.

Les voor Europese ‘progressives’? Laat onbekrompen opinies toe. Wapen je tegen de macht van de dollar en de euro op de redactievloer. Kijktip: veel afleveringen van The Chris Hedges Report staan nog – nog wel - op YouTube.


Noten

(1). Michael Parenti, ‘Diversity and Orthodoxy in the Media’, lezing voor Project Censored in de serie Modern Media Censorship Lectures, Sonoma State University, 28 augustus 2008.

(2). Zelfpresentatie (2016) van TRNN op greatnonprofits.org. Website: https://greatnonprofits.org/org/the-real-news-network-independent-world-television-inc. Gekregen 6 mei 2024.

(3). The Chris Hedges Report. Website: https://www.youtube.com/watch?v=HhyIxP7DTyg. Gekregen 6 mei 2024.

(4). TRNN, ‘Update on the status of The Chris Hedges Report from TRNN’s Editor-in-Chief’. Website: https://therealnews.com/update-on-the-status-of-the-chris-hedges-report-from-trnns-editor-in-chief. Gekregen 6 mei 2024.

(5). Chris Hedges, ‘Thank you for your support following the cancellation of my show on The Real News’, Scheerpost, 4 mei 2024. Website: https://scheerpost.com/2024/05/04/chris-hedges-thank-you-for-your-support-following-the-cancellation-of-my-show-on-the-real-news/. Gekregen 6 mei 2024.

(6). CauseIQ. ‘Quiltiplas Foundation’. Website: Quitiplas Foundation | Wilmington, DE | Cause IQ. Gekregen 6 mei 2024.

(7). Ryan Grim, ‘Billion-Dollar Jewish communal fund bars donations to progressive Jewish group’, The Intercept, 14 maart 2024. Website: Jewish Communal Fund Bars Donations to Jewish Voice for Peace (theintercept.com). Gekregen: 6 mei 2024.

(8). Hanna Panreck en Yael Halon (Fox News), ‘Left-leaning outlet mocked for being surprised on who is funding anti-Israel protests: “Surprising to who?”’, New York Post, 5 mei 2024.

(9). NGO Monitor. Website: https://www.ngo-monitor.org/ngos/jewish_voice_for_peace_jvp_/. Gekregen 6 mei 2024.

(10). Aneeta Bhole, ‘Goldman Sachs slammed by NYC pol over past “ties” to anti-Israel “communist” organization leader’s “Nazi rhetoric”, New York Post, 17 januari 2024.

 

zondag 25 februari 2024

'Quatrebras' as foarbyld? Oer moderne nostalgy nei it modernisme



Ik hie it alris tocht, it earst nei oanlieding fan in suggestje fan Pieter de Groot, dy’t him yn de LC (29 desimber 2023) ôffrege wêrom’t noait in Quatrebras-skriuwer de Gysbert takend krigen hat. En no klinkt sels in streekrjocht pleit yn it febrewarisnûmer fan De Moanne. In pleit, fan Bert Looper, om it tydskrift Quatrebras (1954-1968) mei weromwurkjende krêft te earjen troch it de Gysbert Japicxpriis ta te kennen. Fansels kin dat neffens de regleminten net. Wat ik tocht wie: de nostalgy slacht wer ta.

Beide auteurs sil it net iens gean om de suggestje of it útstel op himsels. De iennichste echte Quatrebras-auteur dy’t de priis miskien fertsjinne hie is Hessel Miedema en dy is yn 2019 ferstoarn. En wa’t wolris in ôflevering fan Quatrebras yn hannen hân hat, dy begrypt wol wêrom’t dat tydskrift nettsjinsteande syn soms nijsgjirrige pielen mei byldzjende keunst net werklik furoare makke hat. Net mei syn foarkommen fan stensild skoalkrantsje en syn gauris deplorabele besykjen ta ‘eksperimintele’ poëzij en proaza.

Wêrom dan dochs foar de kreamen mei sokke oanslaggen? It komt op jin oer as wolle  de útstellers mei har stikjes yn LC en De Moanne lucht jaan oan in beskate ûnfrede dy’t se fiele by Fryske literatuer yn it algemien, en by dy fan de ôfrûne desennia yn it bysûnder. ‘Fryslân kin noch net driuwe op de ile azem fan de eksperimintelen’, lit De Groot Gysbert-advyskommisjelid Gerben Brouwer yn 1961 sizze, en men heart him tinken: wat in omkoal. Brouwer typearret er as in ‘tradisjoneel dichter’, dy’t it net iens wurde koe mei syn mei-kommisjelid Marten Brouwer, gjin famylje, oprjochter fan Quatrebras. Marten Brouwer woe Jelle de Jong de priis ta hawwe, de man dy’t doe sjoen waard as de belangrykste fertsjintwurdiger fan de ‘eksperimintele poëzy’, skriuwt De Groot. ‘Mar oaren hiene leaver in lyrikus as Marten Sikkema.’

De Groot gunt De Jong en gefolch in ‘eareplak’ yn de permaninte tentoanstelling dy’t Tresoar oan it tarieden is. Dat is dreech oars te lêzen as in befêstiging, sechstich jier nei dato, fan it selsbyld dat de Quatrebras-skriuwers kommunisearren. It byld as wiene sy de grutte fernijers - wer sa’n wurd - dêr’t de saaie en statyske of sels ûnderdrukkende Fryske literatuer yn de sechstiger jierren op siet te wachtsjen sûnder it yn ’e gaten te hawwen. Je fiele in kromke wrok yn dat selsbyld, in gefoel fan ûnrjocht: ‘de tradisjonelen’, de achterbliuwers, se wolle ús ynternasjonale poëzij net serieus nimme. Lês it ôfskiedsfers fan Hessel Miedema.

Wa’t leauwe wol yn in swart-wite wrâld moat it net litte. Feit is dat de Gysberts yn ’e sechstiger jierren takend binne oan skriuwers en dichters fan ûnwittend grut belang: Jan Wybenga, Jo Smit, Trinus Riemersma. En ûnoffisjeel oan Operaesje Fers. Wa sil sizze dat dat gjin eksperimintelen wiene? Dêrom soe men fan tinken wol ha kinne, soe it derom gean dat de literatuer yn ús eigen tiid ferlet hat fan revolúsjes of de skyn derfan?

Yn 2009 like it dêr al in bytsje op. ‘Mei Anne Feddema set de literatuer de finsters iepen foar fernijing’, sei deputearre Jannewytske de Vries doe op de útrikking fan de Gysbert oan Feddema. De advyskommisje, mei De Groot oan it wurd, priizge it fermogen fan de dichter om himsels hieltyd te fernijen. Hy makke sels nijfoarmingen. Hy wie in ‘ûntdekkingsreizger’ en syn wurk wie ‘in wyld streamende rivier, dy’t earne, faaks wol by Dada, ûntsprongen is’.

As literêre analyze wie dat allegear net bedoeld, it wie in komplimint foar de eigen oertsjûging, literatuerhistoarysk oant 1961 werom te folgjen, dat Fryske poëzij avontuerlikheid en boartlikheid mist. Reidhintsje op ’e Styx wie wiswier in nijsgjirrige bondel, mar bekroaning derfan wurdt hoe dan ek in diskutabel literatuer-polityk statement as je efkes neigean wa’t yn 2009 nét útferkeazen waarden om de priis yn ûntfangst te nimmen. Ik doch in graai, net tafallich allegear dichters mei doe al trije, fjouwer of mear bondels op har namme: Wilco Berga, Tsead Bruinja, Eppie Dam, Eeltsje Hettinga, Elmar Kuiper, Aggie van der Meer, Jacobus Smink, Albertina Soepboer. Ut dat rychje hawwe trije de priis letter noch wol krigen, mar it punt sil wilens wol dúdlik wêze: yn 2009 skoarden al dy reuzen neffens de advyskommisje te leech op de Quatrebras-lookalikes-ranglist.

Fan itselde lekken in nostalgysk pak is Bert Looper syn stik yn De Moanne fan febrewaris. It beslút dramatysk mei: ‘Nee, wy kinne allinnich fierder yn Fryslân as Quatrebras dochs noch de Gysbert Japicxpriis krijt’. Quatrebras is foar Looper in symboal foar ‘de jierren sechstich, doe’t Fryslân de takomst yn sprong’. Bedoeld wurdt, doe’t op ien of oare manier de al dalik frij kânsleaze myte ûntstie dat Fryske dichters as Jelle de Jong, Marten Brouwer, Steven de Jong of Sybe Sybesma bewiisden dat ús poëzij by de tiid wie, by de Nederlânsktalige dichtkeunst oansleat, en sadwaande syn eigen manifestaasje fan ‘Fyftich’ hie. Mar om jin nei al dy desennia noch in kear ostentatyf by dat byld oan te sluten? Alwer kin hjir gjin praat wêze fan analyze, of fan ûndersyk dat fierder giet as it rikken nei wurden foar in beskate ûnfrede mei de Fryske literatuer fan hjoed-de-dei: wy kinne allinnich fierder…

By Looper liket dy ûnfrede foaral ynjûn te wêzen troch syn belangstelling foar gearwurking tusken literatuer en byldzjende keunst. De sechstiger jierren wiene neffens him ‘in perioade yn de Fryske kultuer dy’t op it mêd fan ynternasjonale oriïntaasje nea syn gelikens wer fine soe’, en yn dat ramt sjocht er ek nei Quatrebras:

De Fryske literatuer en byldzjende keunst gongen ek in spannende relaasje mei inoar oan yn it tydskrift Quatrebras, dêr’t ferskate ynternasjonale keunstbewegingen – Nulkunst, byldzjende poëzij – yn opnaam waarden en dêr’t ek wiidweidich yn eksperimintearre waard mei ynhâld en foarm.

Mar de spannende relaasje mislearre, Quatrebras waard opheft ‘en literatuer en keunst giene útinoar’. Fryslân, skriuwt Looper, keas yn de santiger jierren foar ‘keunst dy’t de Fryske identiteit fersterke’, ta skea fan literatuer en byldzjende keunst beide:

Dat is spitich, want krekt de keunst dy’t kleuret bûten de linen fan it Fryslân dat troch de polityk en de toeristyske sektor ferordonearre wurdt, kin it petear oer de takomst fan de Fryske kultuer en kultuer (sic) yn Fryslân enoarm ferrykje.

‘Cross-overs mei oare dissiplines’ wiene troch tadwaan fan it ‘skerp begrinzge literêre domein’ en syn ‘Alleingang’ nei 1968 langer net mooglik. As ‘wichtichste diskusjepunt’ stelt Looper ferfolgens de fraach ‘hoe’t kultureel Fryslân him ûntwikkelje moat om sa sterk mooglik te stean yn kwaliteit en draachflak’. It giet him mei syn histoaryske eksersysjes dus eins om in blykber as problematysk ûnderfûne stân fan saken yn de Fryske literatuer fan hjoed-de-dei. 

Syn resept: de isolearre Fryske literatuer, mei syn ‘ûnfermogen om te ferbinen mei kânsrike ûntjouwingen lykas Kulturele Haadstêd’, moat no einlings in kear ôfrekkenje mei ‘de ferstikking fan it Fryske bewustwêzen’ en oanknoopje by ‘baanbrekkende keunstfoarmen’, bedoeld wurdt, foarmen yn de ynternasjonale byldzjende keunst. Wat grut foarbyld Quatrebras neffens him besocht hat.

Sokke lippetsjinst oan Kulturele Haadstêd ferjit foar it gemak it feit dat it krekt de artistike lieders fan Kulturele Haadstêd wiene dy’t ‘ûnfermogen om te ferbinen’ etalearren. Earst al doe’t Siard Smit it grutte projekt fan in reizgjende kultuerkaravaan mei in protte omtinken foar Frysktalichheid ôfskeat, ferfolgens doe’t de ynternasjonale sykljochten inkeld Tsjêbbe Hettinga silliger fine koene om op te skinen, en nochris doe’t bliek dat alle alve fonteinen troch bûtenlânske hannen makke wurde moasten. Fryske literatuer keas yn 2018 net foar isolemint: Fryske literatuer waard yn it isolemint dreaun. 

Op it twadde plak: nettsjinsteande Looper syn ‘ferstikking fan it Fryske bewustwêzen’ nei 1968 krigen Jan Wybenga en Reinder Rienk van der Leest, twa fan de belangrykste ‘eksperimintele’ Fryske skriuwers yn de santiger jierren, de Gysbert Japicxpriis takend. Yn respektivelik 1977 en 1981. En op it tredde plak de fraach dy’t Looper hielendal net beantwurdet: wat is der presys sa ferskriklik mis mei de Fryske literatuer yn ús eigen tiid, dat er traktearre wurde moat op sa’n anagroanistysk oanklaaide Quatrebras-shockterapy?

Steller skriuwt dat er it belang fan ‘kwaliteit’ en ‘draachflak’ op it each hat. Syn werklike boadskip is lykwols dat keunstfoarmen dy’t inkeld de Fryske taal brûke, harsels marzjinalisearje yn in hieltyd fierder ûntfryskjende kulturele wrâld. Syn werklike probleem is net de slettenens fan it ‘Fryske bewustwêzen’: it is it ûnfermogen fan in hieltyd gruttere groep net-Frysktalige minsken yn Fryslân om Frysk-literêre teksten op wearde skatte te kinnen.

Lizze wy no efkes in lyntsje nei Looper syn eardere direkteurskip fan bibleteek, argyf en museum Tresoar, in ynstelling dy’t relaasjes ûnderhâlde moat mei dyselde hieltyd gruttere groep net-Frysktalige minsken yn Fryslân dy’t Frysk-literêre teksten net op wearde skatte kinne. Minsken dus dy’t je mar better byldzjend wurk foarhâlde kinne, want dat begripe se gauwer. Dan wurdt dudlik dat wy hjir te krijen hawwe mei in sterk ynstitúsjoneel ynspirearre tinkramt en in auteur dy’t hiel wat dichtwurk eins it leafst yn ûnderbeljochte hoekjes weisette wol. Buordsjes derby: ‘Tink derom! Frysk bewustwêzen!’

It hjirboppe beskreaune weachje fan literatuerhistoaryske nostalgy nei modernistysk avant-gardeboartsjen, soe it net ferbân hâlde mei de tentoanstelling aansen yn Tresoar, dêr’t grif it folle ljocht falle sil op de ‘Quatrebras-generaasje’? En dat is my fierder bêst, mar sok útljochtsjen giet altyd tegearre mei fertsjusterjen, en dat is faak wol wat in probleem. Sa’n tentoanstelling is in literatuerpolityk ynstrumint troch syn dûbelrol yn literêre kanonfoarming: toand wurdt wat belangryk fûn wurdt, en belangryk wurdt wat toand wurdt. Foar’t je begjinne mei je ljochtplan foar in tentoanstelling oer Fryske literatuer is it dus wol tsjinstich om earst te betinken wat dat krekt ynhâlde moat, ‘belangryk’?

Al mei al wol it idee net by my wei dat de lytse Quatrebras-revival op net folle oars rêst as langstme nei tiden fol ‘fernijing’ en ‘ûntdekking’. Dus, foar my, nei de tiid fan heit en mem en pake en beppe, doe’t literêre opskuor en rebûlje noch bestiene, en doe’t nije foarmen noch troch âlde mallen hinne brutsen, en doe’t… It is fansels simplifisearjende reklametaal. In ynspyljen op de algemien werkenbere emoasje - dy’t sterker wurdt neigeraden je âlder wurde - dat it libben eartiids better, fluïder of krekt heftiger, en yn alle gefallen hiel ‘oars’ wie as tsjintwurdich. We want that literature back

Fan de weromstuit sjocht men langer net wat allegear wol net foar jins fuotten leit oan Frysk-literêre ‘keunst dy’t kleuret bûten de linen fan it Fryslân dat troch de polityk en de toeristyske sektor ferordonearre wurdt’. Gjin wûnder: Bloedprikke is noch hieltyd net besprutsen yn de LC. En om by Looper syn terminology te bliuwen: ek tink ik dalik oan baanbrekkend wurk fan skriuwers as Elmar Kuiper en Sipke de Schiffart.

Myn advys soe wêze om sawol fierder út te zoomen as fierder yn te zoomen. De nostalgy de nostalgy te litten en ris te sjen oft net it wurk fan elke serieuze dichter op syn eigen eigenwize wize fernijt, fuortset, yn opstân komt, ôfbrekt, opbout. Mar miskien ek ferslyt en ûnsichtber makke wurdt, bywannear't kanonfoarming, mei syn tiidbûne blinens, syn kultuerkommersjeel seksappeal en syn multymediaal ferspriedingsapparaat, ûndraachlike, want anty-literêre foarmen oannimt.


zaterdag 17 februari 2024

Bij de dood van Aleksej Navalni



Tsja... het lijkt me eerlijk gezegd nogal onwaarschijnlijk dat Poetin er achter zit... Laten we, in afwachting van opduikende bewijzen, eerst eens wat vragen stellen. Een goede, maar immer meer in onbruik gerakende gewoonte, zo lijkt het.

Bijvoorbeeld: waarom zou de Russische president een politieke opportunist (ex-extreemrechts), die de laatste jaren meer bekendheid in het Westen dan in Rusland zelf genoot, en die uit Poetins oogpunt gezien veilig en wel opgeborgen was, uit de weg laten ruimen? En dat nog bekend laten maken ook? Hem tot een martelaar maken? En in een adem door een wereldwijde anti-Russische mediastorm veroorzaken? Een maand voor er verkiezingen in Rusland plaatsvinden? 

Voorlopig lijkt het me net iets aannemelijker dat Navalni is overleden door natuurlijke oorzaken, of dat Oekraïense inlichtingendiensten, al dan niet met hulp van buiten, het soort symbolische wanhoopsdaad hebben verricht waarop ze patent hebben als het om Russische publieke figuren gaat.

In dat laatste geval is de timing perfect. Het NAVO-fort Avdiivka valt as we speak, de Amerikaanse Republikeinen houden ruim 60 miljard dollar voor Zelensky tegen, Poetin heeft net een 200 miljoen keer bekeken interview met Tucker Carlson gedaan - stuk voor stuk forse tegenslagen voor Oekraïne. En niet te vergeten: het licht valt nu even niet op Bidens geklungel met betrekking tot Israël en Gaza.

Natuurlijk wijzen ‘onze’ politieke leiders naar het Kremlin. Natuurlijk luiden ze de alarmbel over ‘de democratie’. Ze zouden wel gek zijn als ze het niet deden. De dood van Navalni is een uitgelezen kans om de publieke opinie in het Westen opnieuw te mobiliseren, met als doel om nóg meer Oekraïners te laten sneuvelen in een oorlog die Kyiv niet kan winnen. Een meevallertje bovendien om onze portemonnees weer eens flink te grazen te kunnen nemen. Want wie zal zich nu nog durven keren tegen torenhoge defensiebudgetten om ‘de Russische dreiging’ te stoppen?

Dat zijn zomaar wat (ik geef toe: nogal voor de hand liggende) kanttekeningen bij de persoonlijke tragedie die Navalni heet. Zulke kanttekeningen zet ik toch net iets liever dan de behaagzieke maar voorbarige emotionele kretologie te debiteren die ik op sociale media voorbij zie komen: ‘schoften’, ‘dat dit de lont in het kruitvat mag zijn’, ‘ons moedertje / heeft alweer een kind vermoord’, enzovoort.

Maar ja, ik ben dan ook, behalve dichter: journalist. 

Journalist van het type dat zich afvraagt waar de publieke verontwaardiging eigenlijk was toen begin dit jaar de Oekraïne-kritische Amerikaans-Chileense journalist Gonzalo Lira in Kyiv onder verdachte omstandigheden om het leven kwam. Lees: mogelijk werd vermoord door Zelensky’s geheime dienst. Het type dat in een reflex al die rapporten van Amnesty International, Human Rights Watch en de OVSE over al die moorden, martelingen en andere schendingen van mensenrechten in Oekraïne sinds 2014 erbij pakt.

En ook het type dat zich afvraagt waarom het leven van WikiLeaks-oprichter Julian Assange – een minstens zo interessante dissident als Navalni - al bijna twintig jaar tot een hel wordt gemaakt zónder dat onze betrokken dichters er ooit naar taalden. Het antwoord is, vrees ik, simpel: omdat in zijn geval de boosdoeners niet als verdachten in Mordor verblijven, maar als daders in vrijheidsparadijs Washington.