Foar A.B.
I
De eastlike punt fan it Ryk nimt in dûk yn ’e nacht;
sikaden falle boppe in leech gersfjild stil;
op klassike frontons hâlde ferskierjende ynskripsjes de wacht
wylst it tsjuster it sicht op in lêste krúsbyld benimt
en op de hast lege flesse op tafel.
Ut de lege strjitte syn plysje-auto in refrein
fan Ray Charles’ keyboard tinkelet derhinne as rein.
Krûpend nei in frij strân út it grutte wiet wei
fan ’e oseaan, dolt in krab yn sân en sierlik skom
en sliept. In gigantyske klok oan in stiennen toer
rattelet syn skjirre. It gesicht swit sines mei.
De strjitlampen komme fan benaudens om;
regelmjittich ljochtspul,
wite boesgroenknopen, iepene oant de mul.
’t Is ferstikkend. It each heakket oan de blink fan in stopljocht
op syn gong de keamer troch nei de drank
yn de nachtkast. Tel falt it hert fuort, mar de doffe bonk
begjint wer, en it bloed, pylgerjend nei fiere oarden,
komt op 'e nij op in krusing. It liif, in rjochte,
oprôle rûtekaart, lûkt mei in wynbrau yn it Noarden.
Nuver – mar sa is ’t gien - om te tinken oan oerlibjen.
Stof nêstelet op meubels, en lingte bûcht in auto
de hoeke om, Euklides of net. En it ferdjippe
tjuster makket goed it missen fan minsken, stimmen
en sa mear, feroaret se troch tûke krêft, ik leau
yn deserteurs net, dy’t oeral foar weirinne,
mar earder yn guon, dy’t no út sicht rekke binne.
’t Is ferstikkend. En fan tsjûke blêden it raspjend lûd
is op himsels al genôch en set dy yn ’t swit.
Wat yn ’t tsjuster in lyts stipke liket dêr
kin mar ien ding wêze – in stjer. Boppe it ûnkrûd
op it ferlitten basketballfjild hat in trekfûgel krekt
lein syn fragyl aai yn fan ’e stielene hoep it oplape net.
Der is in rook fan mint no, en fan mignonette.
II
As in despoatyske Sjeik, dy’t faaks inkeld ûntrou
oan syn seraglio en al syn lusten allyk
wêze kin as er himsels in nije harem jout,
mei ferskaat, en sûnder tal, bin ik wiksele fan Ryk.
In stap diktearre troch it ûngeriif
fan skerpe brânlucht, droegen op winen
út alle fjouwer hoeken (bid stil as bedoeïnen!)
en, út de kraai syn foardielich stânpunt wei, út fiif.
As in slangebeswarder, as de rottefanger besteld,
ûntkaam ik fluitspyljend oan de griene jannisaren,
fielden myn kloaten fan harren twasidige bile de kjeld,
dat hast ek ast it wetter ynrinst. En doe, mei de pine
fan it sâlte seewetter as in oerfloed yn ’e mûle,
ferreizge ik de line
en sylde skieppewolken yn. Under my bochten
serpentinerivieren, stofdiken, giele stientsjestrjitten,
en oeral yn dy lyts lykjende krochten,
foarinoar oer, mei macht en misbaar,
optúchd foar in plaat yn in boek dat hast út is,
oefenen legers op harren eigendunk en hybris,
en alle stêden waarden swart as kaviaar.
En doe waard it tsjuster tsjûker. Elk ljocht út,
in turbine droane, in kop die ritmysk sear,
as in krab luts romte him werom, tiid syn snút
naam it foarste plak, en, in westlike stream,
like nei hûs te gean, ferlitten fan alle ljocht,
oanklaaid mei de tarre dêr’t de nacht om sjocht.
Ik foel yn sliep. Doe’t ik wekker waard foar de dei,
wie fêster it magnetysk noarden syn deadlike grip.
Ik oanskôge nije himels, ik oanskôge in nije ierde.
Dy’t útinoar fallen wie, sa’t gewoan is foar platte dingen.
III
Sels fan alles it wêzentlike, fertelt
allinnich-wêzen
wat wêzentlik is. Hoe tankber it fel
de learen
koelte ûntfangt fan syn stoel.
Yntusken wurdt yn de tsjustere tizeboel
myn earm fan hout, yn sympatike ferbining
mei de stoel syn glêde, ikehouten lining.
In gloeiende houtstruktuer wurdt lein
oer de lytse bonkjes fan de joints. En it brein
slacht, sa’t in iisblokje tsjin syn glês tinkelet.
’t Is ferstikkend. Immen, yn skynsel mei lyts berik,
jout himsels fjoer op de trep nei it biljertkafee,
rêdt syn gesicht fan âlde swarte man ien
ljochte tel út it tsjuster. De portyk mei wyt gebit
fan it Gerjochtsgebou sinkt wei yn de griene see
fan kant, al wachtsjend weidûkt
foar autoljochten. Heech op syn tûke,
as de skerpe warskôging op Balthazar’s Feest,
gûnzet de ynskripsje Coca-Cola yn read.
Foar de Country Club it perkje yn ûngediene steat;
in fontein flústeret geheimen. Sil gjin lôge
in simpel tirelieren bringe yn dizze saaie bôgen,
in sigen ferwaait it risseljend, fergees
nijs fan ’e wrâld, elke urginsje brek,
tsjin in ûnsjoch, ûnwierskynlik stek
fan izeren ledikanten. ’t Is ferstikkend. Op syn gewear
lynjend wurdt de Unbekende Soldaat mar ûnbekender.
Tsjin in pier fan beton, wat moat er oars,
skrabbet in trawler de roastige brêge fan syn noas.
Wurge, brommende fentilators driuwe
de hite U.S.A.-lucht mei metalen kiuwen.
As in meibrocht sifer boppedat – yn ’t heech
by nacht nimt de see it strân geweken,
dy’t achterlit yn ’t sân syn tydlik teken,
en it ientoanich klopjend ferweech,
it pulsearjend op-en-del fan de oseaan,
widzet in ferdrifkjende splinter tûzen jier.
Ast ôfstapst fan de râne fan de pier
silst foar altyd falle yn dizze sâlte mieden,
lang, lang, foar ivich dyn hannen stiif fansiden,
mar gjin plûns silst meitsje.
IV
De feroaring fan Riken hat folle te krijen
mei it triljen fan wurden, de sêfte, sûzjende spray
fan flibe by it praten, de hyperboal
fan Lobachevsky’s hoeken, it nuvere idee
dat parallellen faaks ûnbedoeld inoar snije
by tafal oait, mar ree
as lingten inoar te reitsjen op de poal.
En dat oare sit likegoed yn it hakjen fan hout,
yn libbens’ skeinde seamen binnenstebûten keare,
wat bettere, droege klearen jout,
(fan tweed by ’t winter, linnen by in hite rite)
en it weake brein behurdet yn syn krite.
Yn ’t ginneraal hâldt allinnich it each
fan al ús organen syn elastisiteit,
meigeand, him oanpassend as in dream of winsk.
Want fan Riken feroarje bringt breed en djip sicht,
de lange blik dy’t giet oer wetter en weach
(earne yn ús libbet in slomjende fisk),
en spegels’ ûnthulling, dat it part fan dyn hier
earst tipelsinnich de linkerkant út skikt,
no ynienen op rjochts mikt,
en weake kaugom, en magesoer meibrocht
troch in dieet, net fertroud en útlânsk,
en it yntinse blanko wêzen, it net-bedoarne wite
fan de geast, dat oerienkomt mei de gewoane,
lytse, lege side fan it briefpapier dêrst op kritest.
Mar no wiist de gekjeiende pen
oerienkomsten oan,
want it ding yn dyn hân is deselde âlde pot inket
as earder, de boskplanten litte gjin nuvere
blêden sjen, en deselde bommewerpers huverje
de wolken yn, op wei nei wa wit wat-
foar krekt útmikt, kundich keazen gat.
En watst no werklik wolst, is earst wat drinke.
V
New England's doarpen lykje wol oan wâl
smiten lâns syn kust, tanksij in grou
springtij strâne; nachts binne, blinkend, oant de kimen
oerlaapjende flakken fan spikkele dakpannen te finen,
ynhelle as iezems fisk yn ’t sliepen, troch de mâl
grutte netten fan in kontinint, ûntdutsen
troch hearring en kabeljau.
Mar foar kabeljau en hearring gjin stânbyld
om har te earjen, wylst in datum op it betinkingsskyld
dochs útbliuwe koe. Oer de pracht-
flagge fan it lân, dy jout tekens noch talen
fan de earste fisk-stichter op syn parallelle banen,
en fan Louis Sullivan koe men faaks hearre,
besjoen yn 't tsjuster liket it
in skets fan tuorren, stutsen yn ’e stjerren.
Ferstikkend. In man hat him op syn weranda in handoek
om ’e strôt slein. In sneue lytse mot
beukt tsjin it finsterrút en keatst werom
as in kûgel dy’t Natoer ôfsjit op himsels
út in ûnsichtbere falstrik wei,
mikkend op in ûnwierskynlike brette hoanne,
presys yn de roas fan de heamoanne.
Om’t horloazjes fierder tikje, wurdt pine wei
mei de jierren. As tiid de trúk leart
fan ’t genêzen, dan is 't om’t tiid net
opjeid wurde wol, of, úteinlik, sliepeleas.
Rinnend of swimmend, de dreamen fan jins healrûn (kop)
wurde befolke troch de nachtmerjes, it sinister spul
fan syn tsjindiel (munt), dûbelgonger, ûnderkant.
Ferstikkend. Grutte ûnbeweechlike planten. Fierwei in blaf.
In slomjende holle skokt himsels rjochtop
om gesichten, tillefoannûmers, út it tsjuster
en fan de nuodlike râne fan ’t ferjitten te kearen.
Yn werklike trageedzjes
stjert net de grutte held oan ’e ein, meast,
mar fan wryt en slyt, nacht op nacht,
jout it âld toaniel it oer, it earst oan de seamen.
VI
Om’t it al te let is en sis “It giet jim goed”
en ferwachtsje tiid en romte jouwe lûd,
útsein in echo dy’t klinkt as “Hjir is dyn tip”,
sabeare majestueus, priuwend elk kâns-
wurd dat ûntsnapt de lip,
skriuw ik yn in soart fan trance,
ik skriuw dit blynseach del, de skriuwende hân
prebearret it en lit
ien tel achter him it “Hoesa?”
dat altyd ree is en ferlit de lip,
deselde lip fan de dichter,
en syl derhinne yn ’e nacht, om oan te boazjen
neffens geometryske wet, en sa fierder.
Ik skriuw yn in Ryk dêr’t de ûnbidige flanken
fan útrinne ûnder de see. Ferkend ha ik twa
oseanen likegoed as kontininten, ik tink dat ik begryp
wat de ierdbol sels fiele moat: der is gjin ûntwyk.
Earne oars ferwaait inkeld in fierweie waas
fan stjerren, folop yn brân.
Better in teleskoop te brûken foar it ryk
fan in slak, in plakker oan de ûnderkant fan in blêd.
Ik ha altyd tocht oan “ûneinichheid”
as de keunst in liter yn trije dielen dy’t gelyk
binne te ferpartsjen mei wat freonen
sûnder in drip te ferspillen. Net, troch in lins,
as gearballe kilometers, en oeral lêst.
Nacht. It rûge kriten fan in koekoek yn it Waldorf-
Net-Gloarieus. De legioenen slute de rigen
en, lynjend tsjin kohorten, sliepe straks.
Stadions stean neist fora. Heech yn ’e nacht
boppe in keale blaudruk fan in leech fjild,
sjocht de moanne, kwytrekke tennisbal, syn fjild
as in skaakdame’s dream: lúks, parket, formele pracht.
Der is gjin libben sûnder ynrjochting.
VII
Allinnich in hoeke ôfsletten en byinoar bûn
troch stoffich spinreach kin trochgean
foar
rjochthoekich; allinnich nei it kletterjen
fan applaus
en bravo’s stiet de akteur op út ’e dea;
allinnich hy dy’t in solide stânpunt fûn
kin tille, oan Archimedes’ wetten trou,
wat dizze wrâld weaget. En allinnich de lea
dy’t yn rjochte hoeken stiet op ’e flier
rêdt it op en rin om en navigearje troch it gea.
Ferstikkend. In mannichte kakkerlakken wrimelet
yn ’t stadion fan de sinken waskbak om it âlde
lyk
fan in opdroege spûns hinne. Oan de kroan lûke
fan de brûnzen kraan, in krâns om Caesar’s tearen,
bringt oer de libbenen en de deaden
in ûngenedige striel wetter, dêr’t se yn fersûpe.
De lytse bubbelspikkels yn myn glês
ha wat wei fan gatten yn tsiis.
Sûnder twifel hat swiertekrêft macht,
net allinnich oer in tichte massa yn rêst,
ek oer de fine trochsichtichheden fan saniis.
En syn oanwaaksende wetterfal
(tsien meter per sek per sek) brekt
as in ljochtstriel dy’t op in minske slacht.
Allinnich it steapele porsleinen guod op it fornús
kin sa lykje op in fernielde, ynstoarte pagoade.
Romte wurdt allinnich troch werhelling rekke,
troch roazen, bygelyks. Sjochst by ien lâns,
hast dalik twa. De heldere kroan,
de karmynreade blêden bromje, goed bewekke
fan wartebiters, fan wespen en bijen dy’t stekke.
Ferstikkend. Sels it skaad op de muorre
is tsjinstber en swak, mar docht dochs de hân nei
dy’t, omhegen kommen, it swit fan de foarholle feit.
De rook fan in âld liif is no sels dúdliker
as syn omtrekken – in liif dat syn skerpe râne
kwyt is, lit syn wurge ferstân ferhelje
fan it saksearjen yn in plasse, in sopbonke. Net ien is hjir
om de fokus fan dyn eagen by te stellen.
VIII
Bewarje dizze wurden foar in kâlde tiid,
in bange dei: de minske oerlibbet as in fisk,
fêstrûn, strâne, mar fan plan
en pas him oan neffens sellulêre wet,
sparteljend nei boskjes, krukkende mankepoaten,
dan
te fertrekken (it spoar is de haast fan de pen)
nei it binnenlân, it hert fan it kontinint.
Heechkroppige sfinksen binn’ der, befleugele liuwen
as skerptoskige en mytyske fûgels.
Ingels yn ’t wyt dêrby, en nimfen fan de see.
Foar wa’t de lêst fan it ûneinich ûnbekende tsjuster
draacht, en it triljen fan hjittens (mei men sizze, wee?)
lizze se neier oan it hert as de konsintryske, ringe
nullen dy’t út fallen wurden krûpe.
De romte sels, as nergens in sit frij is, krimpt
sa’t in stjer docht yn syn eter, syn kâlde greide.
Allinnich al om’t skuon bestean, en fuotten reitsje rau,
sil der altyd oerflak wêze, in plak om te stean,
oer fêste grûn te gean.
En de rânen en strânen sil ferrukt meitsje
it sêfte sjongen fan de kabeljau:
“Tiid is folle grutter as romte. Romte is in ding.
Mar tiid is, yn essinsje, de gedachte, de dreamwei
fan in ding. En it libben sels is ferskaat
fan tiid. Karper en blei
syn klonter en strjemsel. Lykas mear neakens
en elemintêrs, ynklusyf de oseaan-
weach en it firmamint fan droech lân.
Ynklusyf de dea, dat puntich teken.
Bytiden, yn dy gaos, dy steapeling fan dagen,
rekket it lûd fan ien inkeld wurd it ear,
in koarte, simpele kreet,
lykas “leaf”, miskien, of oars mar “hee!”
Mar foar’t ik der út wiis wurd, stoare
stroom en dize de sykjende rigels
dy’t streame as it losse kabbeltsje fan dyn hier.”
IX
As nacht boppe in lampe, sa pakt de minske mei syn libben om.
No ris, dan ris giet in gedachte hinne
út ien fan de twa breinsfearen, en glûpt, lykas in lekken,
wei ûnder de klem fan it rêstleas liif yn slom,
bleatlizzend wa-wit-wat-ûnder-de-sinne.
De nacht, ha mar yn ’e rekken,
is hiel wat mânsk, mar safolle net
om beide kwabben te bedjipjen. Hoe langer hoe mear
draaie it Afrika fan it brein, syn Europa, it grut Aziatysk bret,
en al wat fierder foaroansteand is yn syn drokke seeën,
om harren as kreakjend de wang mei tearen ta
nei de elektryske reager dy’t in lamp yn ’e bek hat.
Oanskôgje: Aladdin seit “Sesame!” en presto! sjoch, al dat goud.
Caesar ropt syn Brutus ûnder de forumkolonnades.
Yn ’t paviljoen fan jade sjongt in nachtegeal serenades
foar de Mandaryn, dy’t om it teare leafdestema jout.
In jonge meid widzet in poppe by in lamp yn in arena fan ljocht.
De skonk fan in bleate Papûa slacht in boogie-woogie beat.
Ferstikkend. Mei kâlde knibbels smûk tsjin de nacht,
wurdt it dij dúdlik, dêr op bêd,
dat dit it houlik is. Dat achter de dûaneposten útlein
lâns alle grinzen, in liif op syn side draait
dêr’tst no neat mear mei dielst, útsein
de boaiem fan de oseaan, dy’tst net sjen meist,
en de sensaasje fan neakenens.
Likegoed, tegearre wekker wurde sille jim net mear.
Omdat, hoewol’t it miskien al deiljocht is dêr,
it dûnker noch altyd baas is yn dyn hemisfear.
Ien sinne wie noait boarne genôch
en tsjinje twa gewoane liven, net sûnt de tiid
doe’t God de wrâld fêstplakte sa’t goed wie.
It ljocht wie en is noait genôch.
X
(Ta de neitins fan Tsjêbbe)
Ik sjoch, no’t my de eagen falle, de seame fan in mouwe,
in earmtakke dy’t himsels bûcht. Koördinaten wolle jin
yn ’t paradys ha, dat soevereine, allerbêste
plak, dêr’t al it wollen en langjen komt ta rêst.
Dit is in planeet sûnder útsjoch, hy hat gjin
gearrinnende linen, gjin punt om op te bouwen.
Reitsje de tafelhoeke oan, de skerpe punt fan de pen
mei in fingersein: do witst, it docht faaks sear.
Lykwols is it paradys, foar dy’t har nea
ferskreppe wolle,
net wat it foar keardels is:
in foarbygeand, mistich, wif tefolle
yn ferline’s finsternis.
Ik stean, by wize fan, op de top fan in berch.
Wat hjir fierder is… Kronos en tinne lucht.
Bewarje dizze wurden. It paradys, oait sûnder erch
socht, rint dea, in kaap ferwaaid troch stoarm,
bûchd yn in kromme foarm,
in kegel, in pyk, de boech fan in stielen skip
dêr’t gjin útkykpost ropt: “Lân yn sicht!”
Allinnich nei tiid hoechst net te rieden.
Dat sein, bliuwt dy inkeld it finger-
tyskjen oer. De eagen ferdrinke stil
yn ’e kop fan ’e klok as yn in brede, boaiemleaze see.
Klokken wegerje om yn ’t paradys te lieden,
bang de rêst, yn ’t slaan, te hôf te bringen.
Ferdûbelje alle gemis, fermannichfâldigje kear twa
wat der net mear is: it sil dy in idee jaan
hoe’t it liket hjirre. In sifer, hoe dan ek,
is ek in wurd, en, útsoarte, in wiis
of in ferwegen dat weiteit troch it lek
as in lyts blok iis.
XI
Fan grutte kwestys bliuwt in spoar fan wurden meast,
losfoarmich as beamkoppen, rigide as de kalinder
fan it jier. Lyksa, optutte mei in pet fan papier, wat
sjocht it liif yn de oseaan? It hat gjin ik, it is plat
as in spegel, sa’t it dêr yn it tsjuster stiet.
Op syn antlit, likegoed as yn syn geast,
oars net as in wynderjen, oeral oer it wiet.
Ut leafde besteand, en geile wurden, in boel
soarten jiske, bangens foar de dea, en noed
om ’e bonken, de hân foar ’t krús –in rjochtop steand
liif oan see is fan romte de foarhûd,
dy’t sied trochlit. Mei kleuren dy’t him op en ôfgean,
trêdet minske djipper Tiid yn; hy is syn eigen doel.
De eastlike punt fan it Ryk nimt in dûk yn ’e nacht –
oan ’e strôt ta yn ’t tsjuster. De binnenbocht fan ’t ear,
as it hûs fan de slak, werhellet wat er heart loyaal
en spiralen fan wurden bringt er gear
faaks yn in eigen stim, mar do sjochst der neat mear om.
Gjin ôfgrûn smyt yn ’t ryk fan Tiid
de formele symmetry fan in wjerlûd op.
Ferstikkend. Allinnich plat langút op ’e rêch
kinst dyn droege praat, yn in sucht, ôfsjitte
nei de ûneinige romten boppe dy. Yn in suchtsje sêft.
Mar gruttens fan ’t lân, dyn eigen lytswêzen dêrnêst,
waaie dy hinne en wer, yn in weagjen
fan muorre nei muorre, as waardsto widze.
Dêrom, sliep goed. Dream swiet. Strûp op dy mou.
Sliep sa’t inkeld guon dogge dy’t potsjepissen.
Yn kaarten ferstrikke lannen kinne harsels net losrisse
út har net fan koördinaten. Freegje net wa’t dêr is
ast tinkst, de doar kreaket. En fertrou
noait dyjinge dy’t antwurd jout en seit dat hy it is.
XII
De doar kreaket. In kabeljau stiet op ’e drompel.
Hy freget om in boarrel, natuerlik sis, godsamme.
Jo wegerje in reizger gjin slok.
Him seist fan it te nimmen paad de namme,
in bochtsjende sneldyk, dyn wolmiend adfys op ’e gok.
Hy giet wer fuort, mar in foet fan lapke-
poep hat syn dûbelgonger al tusken de doar.
(De twa fisken binne gelyk as brilleglêzen.)
In iezem komt de nacht troch by dy del.
Mar bewenners fan de kust witte yn ’t foar
hoe te sliepen, sa djip dat har noait bestoar
de stap yn ’t kommen fan dizze massa’s wêzens.
Sliep. It lân dat foar dy útleit is net rûn.
It is foaral lang, mei syn ûngelikense grûn,
syn heech en leech. Folle langer is de see.
Bytiden, as in berimpele foarholle, draacht it
in rôljende weach. En in noch langer kleed
is it bypassend kralesnoer fan net te tellen dagen;
en nachten; en dêrachter, de blyndoeke mist,
ingels yn ’t paradys, demoanen yn de hel.
En hûndert kear langer as dat allegear is
oer it libben it tinken, de solitêre gedachte
oan de dea. En dat noch tsien kear: it machtige,
frjemde, dûzeljende tinken oan it Niks.
Mar it each sjocht net sa fier. Ik sil dy fertelle,
it lid moat sakje foar’t it fangt in glimp fan dingen.
Inkeld sa – yn sliep – kin it each himsels bystelle
foar werklike fisy. En wat der is yn ’t foar
oan goed of tsjoed, yn dreamen dy’t sok sliepen bringt:
dat hinget fan de slieper ôf. In kabeljau stiet foar de doar.
Aldsyl, 9 maart 2013
Geen opmerkingen:
Een reactie posten