'Hy seach op 't doel en gyng syn gong'

 Utjouwer Johannes Jans Kuiken (1860-1936) as Georgist

Doe’t Domela Nieuwenhuis op 21 april 1890 fiiftûzen stakende feanarbeiders út de Tynje, Beets en Nijbeets taspruts, wie myn oeroerpake fan memmekant, ‘lytse’ Sjoerd de Vries (1866-1951), boerearbeider yn ’e Biltse Westhoek, presint. Tegearre mei syn maat Gerrit de Jong (1866-1939) fan Sint Anne wie er de moarns al ierebetiid ûnderweis. Se rûnen op klompen fan it Bilt nei Nijbeets, inkeld mar om ‘ús Ferlosser’ te hearren. In healjier earder, op 27 oktober 1889, wie yn in herberch yn ’e Westhoek it earste lânarbeidersfakbûn fan Nederlân oprjochte, Broedertrouw. Yn it bestjoer siet neist foarsitter Germ van Tuinen en aksjelieder Jan Stap ek Jacob Willems Louwenaar (1852-1927), in omke fan myn oerpake fan memmekant Jan Louwenaar.

Gjin wûnder, liket my, dat it ‘reade Bilt’ altyd myn bysûndere belangstelling hân hat. Ien fan de sintrale figueren yn dy skiednis is de boekhanneler, printer en útjouwer Johannes Jans Kuiken (1860-1936) fan Sint Anne. Kuiken wie ein njoggentjinde iuw net inkeld in pylder fan de Biltse arbeidersbeweging, mar ek in belangrike fersprieder op nasjonale skaal fan revolúsjonêre ideeën oer lânnasjonalisaasje. Yn dit opstel wol ik in portret jaan as oanfolling op eardere notysjes fan Kees Kuiken (2010; 2013; 2017) en Johan Frieswijk (1990). Ik brûk dêrby in pear eigen oantinkens oan Biltse foarâlden as couleur locale en in eksploraasje fan Kuiken syn publikaasjefûns as grûntoan.   

‘En dan mar sjonge’

Oeroerpake lytse Sjoerd de Vries wie letter gernier en anargist. Fan sosjalisten – ‘dy ferrekte proletariërs’ – moast er neat hawwe. Dy wjeraksel sil syn achtergrûn wol hân hawwe yn it ferrinnen fan de grutte lânarbeidersstaking op it Bilt fan 1890-1891. It oerlean gie in pear sinten omheech, mar fierder feroare der net folle. Myn oerbeppe Sijke Louwenaar, dochter fan Sjoerd de Vries en Attje van Dijk, hat faak ferteld hoe’t se al as famke op knibbels op it lân lei. En de boerinne mei har gouden earizers mar achter de dyk wei gluorkje oft de bern wol iverich genôch ierdappelsochten. ‘En dan maar zingen van ’s morgens vijf tot ’s avonds zes’, sei myn oerbeppe yn 1967, doe’t in tal folkslietsjes út har mûle optekene waard troch it Amsterdamske Meertens Ynstitút, te witten ‘Daar waren eens twee koningskinderen’, ‘Vaarwel geliefde Rosalijn’ en ‘Sta toe dat ik mij hier verschuil’.

Dat lêste wie in anargistysk spotliet op de jacht dy’t de plysje yn de jierren nei 1900 makke op de bandyt Frans Rosier, bynamme ‘Haarlemsche Frans’, dy’t mar hieltyd út ynrjochtingen en finzenissen ûntsnapte:

Sta toe dat ik mij hier verschuil 
Maar voor een ogenblik 
Politie zit mij achterna 
Dat is voor mij een schrik 
Ben Frans Rosier, maar schrik maar niet 
Ik ben een flinke guit 
Voor wie me aan ’t gerecht verklapt 
Maar ik lach ze allen uit!

In oare dochter fan Sjoerd, Sjoukje, troude mei in soan fan har heit syn maat Gerrit. Dy soan wie typograaf Jacob de Jong, dy’t yn ’e Twadde Wrâldoarloch yn Grins fersetsbledsjes printe, troch de Dútsers oppakt waard, yn konsintraasjekamp Neuengamme bedarre en op 9 maaie 1945 yn Sweden ferstoar, 41 jier âld. Jacob syn broer Dirk wie yn 1935 ien fan de twa oprjochters fan De Bildtse Post. Jacob en Dirk de Jong hiene it fak fan lettersetter leard yn de printerij fan Johannes Kuiken yn Sint Anne, dy’t oant 1922 de Bildtsche Courant útjoech. Dat jier giene krante en printerij oer nei Kuiken syn wurknimmer Adolf Hoekstra, dy’t oant 1963 trochsette soe mei it blêd.

‘Brief aan alle Bildtkerts’

Johannes Jans Kuiken (1860-1936) kaam yn 1880 yn it bedriuw fan syn heit Jan. Dy hie yn Sint Anne in printerij en in boekhannel en doe’t yn 1869 it deiblêdsegel derôf gie, wie er dalik mei de Bildtsche Courant úteinset. De krante, dy’t twaris yn ’e wike ferskynde, hie ynearsten in liberaal-frijsinnige sinjatuer. Mar Johannes hie mear each foar de need fan de arbeiders krigen as syn heit en joech dêr fan it ein fan de tachtiger jierren ôf hieltyd mear omtinken oan.

As begjinpunt kin faaks jilde de troch him skreaune, mar yn 1884 anonym publisearre Brief aan alle Bildtkerts en niet-Bildtkerts, naar anlaiding van ’e slechte tiid, schrewen en op eigen kosten drukke laten deur ’n Bildtkert. In jier letter printe er yn de Bildtsche Courant de foardracht ôf dy’t Domela op 12 april 1885 yn Sint Anne holden hie; in foardracht dy’t dalik dêrnei ek as boek (Algemeen stemrecht) fan de parse rôle. ‘Laat ons niet wachten op een verlosser (verlossers zijn er al zoveel geweest), wij hebben grote behoefte aan verlossing en die moeten wij onszelf verschaffen’, hie de reade messias de Bilkerts meijûn.

It broeide fansels op mear plakken yn Fryslân, dat hurd troffen waard troch de Grutte Agraryske Krisis. Yn dyselde jierren (1884-1885) rekke yn Ljouwert kranteman Oebele Stellingwerf fan it Friesch Volksblad ûnder de yndruk fan de Amerikaanske ekonoom Henry George (1839-1897), dy’t opfallende pleiten skreau foar it nasjonalisearjen fan ynkomsten út grûnbesit. In ‘single tax’ soe dan oare belêstingen ferfange kinne. Yn it Volksblad diskusearren in Piet Ploeger en in Jan de Zaaier - nei alle gedachten beide skriuwersnammen fan Stellingwerf sels - omraken oer syn wurk.

Hat dy skriuwerij Kuiken oansprutsen? Tusken 1890 en 1900 jout er it iene nei it oare striidskrift út fan saneamde ‘Georgisten’. Sa ferskine yn Sint Anne boeken en boekwurkjes fan Anne Rauwerda, Jan Stoffel, Michaël Flürscheim en Derk Roelof Mansholt, en yn 1895 ek in ‘nieuwe druk’ van Sociale vraagstukken, in Nederlânske oersetting fan Henry George syn Social problems (1883). Letter sil fegetariër en ûnthâlder Kuiken him benammen talizze op it fersprieden fan propaganda foar de ôfskaffing, mar yn de jierren tweintich jout er opnij in Georgistysk skriuwer de romte. Fan de Wierster ‘reade boer’ Arjen Sevenster (1881-1973) bringt er it wurk Landbouw en maatschappij (1922) op ’e merk. Sevenster komt dan al jierren geregeld by Kuiken thús; hy hat him it paad nei Henry George en ek nei de drankbestriding wiisd.

Arjen Sevenster liedt fan 1938-1941 sels in ‘Henry George-skoalle’ yn Sint Anne, in opliedingsynstitút fan de Georgistyske partij Recht en Vrijheid. Har hiele fierdere libben sille Arjen en soan Siebe Sevenster (1905-1993) besykje om it Georgisme yn Nederlân te fersprieden; de lêste ûnder mear mei it iene nei it oare ynstjoerd brief yn lanlike kranten, oan de ein fan ’e jierren tachtich ta.

As Kuiken syn affêren al oan Hoekstra oerdien hat (hy hat in swakke sûnens), komt de Stannebuurster útjouwerij, grif op syn oanstean, noch mei in brief fan Tolstoj, Over Henry George en diens grondwaardebelasting (1927), en in skriuwen fan de menistedûmny fan Berltsum Luurdo Reinders oan it kristen-sosjalistyske blêd De Blijde Wereld, titele Grondwaardebelasting! Geen socialisatie! (1927).

Patriotten

Histoarikus Kees Kuiken neamt Johannes Kuiken yn syn proefskrift Het Bildt is geen eiland (2013) inkeld yn it foarbygean, as ‘sympathisant van de arbeiders’; yn syn stik oer memoarjekultuer op it Bilt (De Vrije Fries, 2010) is Johannes Kuiken inkeld ‘zeer familiebewust’ en in ferstjintwurdiger fan in ‘vooroorlogs notabelennetwerk dat zichzelf het liefst zag als het oude “Steven Huigensvolk”’. Moai is it koarte profyl yn Van Aartsma tot Zwaluwa. 99 bijzondere personen uit de Bildtse geschiedenis (2017). Earder skreau sosjaal-histoarikus Johan Frieswijk in berjocht yn it Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland 4 (1990), mar al mei al liket in speurtocht nei wat mear detail, kleur en biografyske achtergrûn net ûnwolkom.

Oft Johannes Kuiken syn famyljebewustwêzen foaral te krijen hie mei syn besibbens oan de Wassenaar-clan en de earste Hollânske ymmigranten op it Bilt, liket my bygelyks gjin útmakke saak. Het Bildt is geen eiland jout rom omtinken oan de fûl-patriottyske boer Dirk Cornelis Kuiken, yn 1795-1796 provinsjaal represintant yn de Steaten-Generaal en lid fan de Nasjonale Gearkomste yn Den Haach, mar de netwerkstúdzje meldt dan wer net dat dy Dirk Cornelis Kuiken in omke wie fan in oerpake. Dy oerpake wie Jan Jans Kuiken (1773-1844) út Sint Jabik, dy’t as earste luitenant yn 1799 fochten hat tsjin de Ingelsen bij Starum, de Jouwer en Harns, yn 1805 boer waard oan de Nijebiltdyk boppe Sint Anne en de boeken yngien is as patriottysk bestjoerder, adjunkt-maire fan Sint Anne (1813-1814) en stichter fan in legere skoalle oan de Aldebiltdyk (1812).

Syn demokratysk sin sil er sûnder mis oerdroegen hawwe oan syn soan Johannes Jans Kuiken (1807-1871), de pake fan ús man. Dy is earst keapman, mar fan it midden fan de tritiger jierren ôf stiet er yn de papieren as mr. bakker. Hy sil net min buorke hawwe yn Sint Anne; nei syn dea wurdt syn besit ferkocht, dat dan bestiet út ‘een huis met broodbakkerij’ (3000 gûne) en boulân (2000 gûne). Op syn begraffenis wurdt er ûnder mear priizge om syn ‘vrijzinnige denkbeelden’, alsa Kuiken yn Van A tot Z.

Tûke sakelju

Bakkerssoan Jan Kuiken (1833-1898), Johannes syn heit, wurdt troch Johan Frieswijk wat misliedend ‘een bakkersknecht’ neamd foar’t dy yn 1859 mei in boekhannel úteinset. Yn 1861 folget in printerij en yn 1869 de Bildtsche Courant. Yn de ekonomyske bloeitiid op it plattelân yn de jierren sechstich en santich giet it de firma Kuiken foar de wyn. Jan Kuiken moat in tûk en warber sakeman west hawwe, neist syn posysje as oertsjûge frijsinnich tsjerkfâd. Alteast, dat tûke dûkelje ik op út de notariaatsargiven; hy keapet yn 1861 in hûs yn Sint Anne, yn 1872 noch ien, yn 1877 huzen en in cichoreidrûgerij yn Feinsum en Hallum (tegearre mei twa oaren) en yn 1881 in hûs mei timmerskuorre yn Aldsyl. Yn 1874 kin er in hiel nij hûs bouwe litte foar de winkel en de printerij. Ek stiet er gauris fermeld as skuldeasker.

Yn 1883 – de opgeande tiid hat dan west – makket Jan Kuiken syn testamint. Dat feit en it sterk sosjaal-polityk rjochte fûns fan de firma Kuiken fan 1884 ôf betsjutte, liket my, dat Kuiken junior net krekt yn 1890 mar al hiel gau nei syn kommen yn it bedriuw yn 1880 de leie oernaam hat fan syn heit. De ekonomyske krisis lit him al dalik fiele en saaklik sil er it yn de jierren tachtich en njoggentich net hiel maklik hân hawwe. Hy reagearret mei it útjaan fan in protte lytse wurken, faak oerprintsels út blêden, bedoeld foar minsken dy’t it net rom hawwe: syn saaklik doelpublyk is behalve de middenstân ek de arbeidersklasse dêr’t er ideologysk partij foar kiest.

Yn 1891 int er de stipejeften út it hiele lân foar de stakers fan Broedertrouw. Pleatslik is er ek warber as siktaris fan de grutte ôfdieling fan de Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht, en letter as gemeenteriedslid. Ek heakket er oan by nasjonale netwurken. Hy is fan 1892-1897 lid fan it haadbestjoer fan de Nederlandsche Bond voor Landnationalisatie en hy wurdt lid fan it haadbestjoer fan de Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van Sterken Drank. Fan beide klups jout er tydskriften en losse publikaasjes út.

‘De boekhandel, waarin ook zijn zuster Trijntje werkte,’ skriuwt Frieswijk, ‘verloor klandizie en de drukkerij kreeg minder orders, maar kon deze compenseren met drukwerk van buiten de gemeente’. Yn 1897, as de ekonomyske krisis fierhinne oer is, heakket Kuiken in nije leat ta oan syn bedriuw: hy set útein mei ‘De Friesche Inktfabriek’, nei’t er in inketsaak yn Stienwyk oernaam hat. In grut sukses wurdt it lykwols net; nei 1901 binne der yn kranten gjin advertinsjes mear foar te finen.

De publike saak

Kuiken sil him polityk net oanslute by de SDB, net by de SDAP en net by de VDB; hy bliuwt syn libben lang in frije sosjalist fan it Volkspartij-type. Yn 1891 wurdt er bestjoerslid van de Friesche Volkspartij, wat er oant de opheffing dêrfan begjin 1897 bliuwe sil, de lêste twa jier as siktaris en ponghâlder. It lêste jier wie syn Georgistyske bûnsmaat Oebele Stellingwerf foarsitter. 

Nei de Earste Wrâldoarloch ferflaut de belangstelling yn it lân foar utopistyske ideeën oer grûnpolityk en komt der ferdieldheid ûnder de lânnasjonalisearders. In groep wol ta op de foarming fan lokale assosjaasjes en fersmyt privaat lâneigendom alhiel, de oare groep (mei Sevenster en Kuiken) hâldt fêst oan de ‘single tax’ ideeën fan Henry George. Yn 1926 heart Johannes Kuiken by de oprjochters fan in nije beweging, de Bond tot Hervorming van de Grondeigendom dy’t ûnder lieding fan Daniël de Clercq en Arjen Sevenster komt te stean. Tink dêrby oars net oan tûzenen leden; miskien al mei al in fiifhûndert, de measten wennen yn it noarden fan Fryslân, Ljouwert en Grins.

Weromsjend liket it as komt der gjin ein oan de ynset fan Johannes Kuiken foar de publike saak. Oan ús ferskynt er net as in Biltse patrisiër, mar as in sosjaal belutsen geast dy’t foar eigen rekken wurk makke fan syn oertsjûgingen oangeande in bettere en earliker maatskippij. Dat koe er dwaan op de stevige basis fan in famyljebedriuw-mei-úthâldingsfermogen en behalve in sterke Bilt-sinnige ek in sterke liberaal-frijsinnige famyljetradysje. Syn namme sil it meast ferbûn bliuwe mei de lânkwestje. As printer en útjouwer fan Georgistyske literatuer hat syn firma op nasjonale skaal in rol spile, neist útjouwerijen as W. Hulscher yn Dimter, H.D. Tjeenk Willink yn Haarlim, Joh. G. Stemler yn Amsterdam en S.L. van Looy yn Amsterdam. Dy bedriuwen joegen de earste Nederlânske oersettingen fan wurk fan Henry George út, mar in protte praat oer dat wurk rôle fan de parse yn Sint Anne. 

In prinsipjeel, mar ek praktysk, sympatyk, beskaafd en belêzen man, sa beskriuwt Frieswijk him. Idealistysk, fêsthâldend en rjochtlinich binne wurden dy’t ek opkomme meie. Op Johannes Jans Kuiken hiene de rigels slaan kind dêr’t Waling Dykstra syn anonym publisearre gedicht ‘My tinkt’ mei einiget. It fers ferskynde yn it Friesch Volksblad fan 9 novimber 1884 en stiet ôfprinte dalik nei de earste brief fan Piet Ploeger oan Jan de Zaaier. Ik lês it as in oanmoediging om in idealistyske saak te bepleitsjen, mar ek as in warskôging dat soks lang net altyd tafalle sil: 

‘Wêr’t ea de moed en krêften sakken, / Wa’t ek de holle hingje liet, / Him gyng de moed net nei de hakken: / Wat men him foar de skinen smiet, / En hoe’t de skoech him soms ek twong, / Hy seach op ’t doel en gyng syn gong.’

 

Aldsyl, 12 juny 2024

 

Bylage: selektive fûnslist

Flürscheim, Michael [1844-1912]. Pabst und Sozialreform (St. Anna Parochie, 1891) (Bron: NvdB 58-64, 11-8-1891)

Flürscheim, Michael. Open brief aan Zijne Heiligheid Pauls Leo XIII. Uit het Duitsch. Uitgegeven van wege den Nederlandschen bond voor landnationalisatie (Sint Anna Parochie, 1892) (Bron: NvdB 59-12, 9-2-1892)

Flürscheim, Michael. Individualisme en socialisme, of de werkelijke betekenis van het grond-vraagstuk. Uit het Engelsch vertaald door J.J. Duijntjer. Nagezien, onder toevoeging van aanteekeningen door J. Stoffel (St. Anna Parochie, 1892) (Bron: NvdB 59, 4-10-1892)

George, Henry. Sociale vraagstukken. Nieuwe druk. Vert. J. Stoffel (St. Anna Parochie, 1895)

[Kuiken, Joh.]. Brief aan alle Bildtkerts en niet-Bildtkerts, naar anlaiding van ’e slechte tijd, schrewen en op eigen kosten drukke laten deur ’n Bildtkert (St. Anna Parochie, 1884) (Bron: NvdB 51-91, 24-10-1884)

[Kuiken, Joh.] Groote vooruitgang – maar blijvende armoede (St. Anna Parochie, 1927) (Bron: NvdB 94-33, 26-4-1927)

Mansholt, D.[erk] R.[oelof] [1842-1921]. Mijne zelfverdediging. Een antwoord op de aanvallen van de Redactie van ‘Recht voor allen’ (St. Anna Parochie, 1892) (Bron: NvdB 59-12, 9-2-1892)

Mansholt, D.R. Internationale arbeidsverdeeling en de prijsvorming van het broodkoren (St. Anna-Parochie 1896)

Nieuwenhuis, Ferdinand Domela. Algemeen stemrecht (St. Anna Parochie, 1885) (Overdruk uit Bildtsche Courant; voordracht gehouden 13 april 1885 in St. Annaparochie)

Oppenheimer, F. De toekomst der Liberale Partij (St. Anna-Parochie, 1901)

[Rauwerda, A.[nne Melles] [1859-1945]. [Veritas] Dekt de vlag de lading? Een woord over verbetering van maatschappelijke toestanden, naar aanleiding van het oprichten van Boterfabrieken (St. Anna Parochie, 1886) (Bron: NvdB 53-34 (27-4-1886)

Rauwerda, A. Het wetsontwerp Van Houten en de landnationalisatie (St. Anna Parochie, 1890) (Bron: NvdB 57-56, 15-7-1890) (overdruk uit ‘De grond aan allen’; 15 p.)

Rauwerda, A. De toestand van de arbeiders in Friesland. Uitslag van het onderzoek van de Volkspartij. 2 deeltjes (St. Anna, Parochie 1890-1891)

Rauwerda, A. De werking van het privaat- en van het gemeenschappelijk grondbezit (St. Anna Parochie, 1891)

Rauwerda, A. Armenzorg en gemeentegrondbezit (St. Anna, Parochie 1892)

Rauwerda, A. Scheikunde voor den jongen landbouwer (St. Anna Parochie, 1895) (Bron: NvdB 62-6, 18-1-1895)

Rauwerda, A. Red. Grond en arbeid. Maandblad ter aanbeveling van het gemeentelijk grondeigendom. Jrg. 1. (Bron: NvdB 61-1, 3-1-1894)

Rauwerda, A. Het gebruik der armengelden (St. Anna Parochie, 1895)

Rauwerda, A. De Heer Treub en landnationalisatie. Beantwoording van een viertal in het Sociaal Weekblad verschenen artikelen (St. Anna Parochie, 1895)

Rauwerda, A. Hoe tot gemeenschappelijk grondbezit te komen, hoe het te gebruiken? (St. Anna Parochie, z.j.)

Reinders, L. Grondwaardebelasting! Geen socialisatie! Open brief aan de redactie van het religieus-socialistische weekblad ‘De Blijde Wereld’ (St. Anna Parochie, 1927) (Bron: NvdB 94-33, 26-4-1927)

Sevenster, A.[rjen] [1881, Stiens - 1973]. Landbouw en maatschappij (St. Anna Parochie, 1922) (Bron: NvdB 89-37, 9-5-1922)

Stap, Jan A. [1859-1908]. Het ontstaan en de werking der vereeniging ‘Broedertrouw’ te St. Jacobi-Parochie. Aan ’t volk verteld (St. Anna Parochie, 1891) (Bron: NvdB 58-44, 2-6-1891) (Overdruk uit Friesch Volksblad)

Stellingwerf, Oebele. It húsbisiik by Goasseboer. Blyspil yn ien útkomst (Utjown for rekken fen de skrjuwer) (St. Anna Parochie, 1881) (Bron: Brinkman’s Alphabetische Lijst, 1-1-1888)

Stoffel, J.[an] [1851-1921]. Landnationalisatie. Antwoord aan de Protestantsche Noordbranter (St. Anna Parochie, 1894) (Bron: NvdB 61-29 (6-4-1894)

Stoffel, J. Op den verkeerden weg (St. Anna Parochie, 1899) (Bron: NvdB 66-34, 28-4-1899)

Stoffel, J. De toekomst der liberale partij (Sint Anna Parochie, 1901) (Bron: NvdB 68-34, 26-4-1901)

Tolstoy, Leo. Over Henry George en diens grondwaardebelasting. Een brief aan zijn dochter (St. Anna Parochie, 1927) (Bron: NvdB 94-33, 26-4-1927)

Vlugschriften. Uitgegeven door het Centraal bestuur der Nederlandsche volkspartij (St. Anna Parochie, 1897) (Bron: NvdB 64-74, 14-9-1897)

Volkspartij (De Friesche). Statuten van het friesch comité van de volkspartij (St. Anna Parochie, 1895) (Bron: NvdB 62-9, 29-1-1895)

Wilod Versprille, J.M. [1849-1930]. Algemeen stemrecht, een eisch des tijds! Een woord over en naar aanleiding van de rede van den heer F. Domela Nieuwenhuis, uitgesproken te Stiens (St. Anna Parochie, 1885) (Bron: NvdB 52-35, 1-5-1885)

Chris Hedges weg bij Real News Network

 

Michael Parenti, schrijver van de klassieke mediastudie Inventing Reality: The Politics of the Mass Media uit 1986, betreurde in een lezing in 2008 het relatief beperkte bereik van Amerikaanse ‘outspoken progressives’. ‘We don’t reach millions’, zei hij. ‘We can reach thousands, tens of thousands, maybe some hundreds of thousands, but that’s it.’ (1)

Niettemin laat het toen nog maar drie jaar oude, fors linkse The Real News Network (TRNN) zich inmiddels voorstaan op 200 miljoen hits en meer dan 10.000 verhalen sinds 2007. ‘Each month we reach over a million people on our website and across multiple social media platforms’. De missie is politieke bewustwording: ‘create a more politically aware populace of voters’. (2)

TRNN is een netwerk van journalisten met een eigen digitale presentatie van nieuws, commentaar en onderzoek onder een gedeelde paraplu. Het noemt zichzelf ‘an independent, viewer-supported, radical media network’ dat onafhankelijk is van overheden of ‘corporate sponsorship’. Grootste kijkcijferkanon is ex-New York Times journalist en Pulitzerprijswinnaar Chris Hedges.

Dat wil zeggen, tot vier dagen geleden, toen hij plotseling het einde van zijn programma op TRNN, The Chris Hedges Report, kreeg aangezegd.

Meteen maar een hypothese op basis van cui bono? Een van Hedges’ recente shows was getiteld ‘Should Biden be tried for genocide crimes?’ In de introductietekst op YouTube wordt Israëls militaire optreden in Gaza omschreven als een ‘extermination campaign’. (3) Een plus een is meestal wel zo ongeveer twee. Een coalitie van vermogende Democraten en Netanyahu-supporters besloot om TRNN editor-in-chief Maximillian Alvarez te informeren dat het uur voor Chris Hedges had geslagen.

Hoe moet je zoiets aan iemand met zo’n staat van dienst vertellen? Alvarez (‘this difficult decision was mine alone’) heeft zich min of meer geëxcuseerd voor ‘zijn’ beslissing. Genomen ‘after exhausting all options to avoid it’. Zijn uitleg komt erop neer dat Hedges niet altijd kan zeggen wat hij op zijn lever heeft in een ‘nonprofit newsroom’ als TRNN.

Lees: sorry, geldschieters dreigden te gaan draaien aan de kraan.

Nee, het had ‘nothing to do’ met Israël. (4)

Op 3 mei reageerde Chris Hedges op X: ‘I was just informed by Max Alvarez, the Editor-in-Chief at The Real News, that they will no longer run my show. The reason for the cancellation, he said, is that my critiques of Biden, especially for the genocide in Gaza, jeopardizes his nonprofit status (..).’

En op 4 mei in Scheerpost richtte hij zijn pijlen op Thomas M. Scruggs, multimiljonair, filantroop via zijn Quiltiplas Foundation, weldoener en daarnaast lid van de raad van toezichthouders (board) van TRNN:

I find it hard to believe that Scruggs’ hostility towards me did not play a significant factor in his decision. Scruggs, according to Alvarez, has made it clear that if The Real News does anything, in his eyes, that contributes to the election of Donald Trump, he will pull the funding. This is an inverted way of saying, support Joe Biden and the Democrats. That such a stance is anathema to journalism is obvious. (5)

Wie ook in de board van TRNN zit is filmer Catherine Murphy. Het volgende heb ik nog nergens gelezen: Murphy is oprichtster en president van de ngo The Literacy Project – die in 2022 een donatie kreeg van 100.000 dollar – van lid van de board van TRNN Thomas M. Scruggs. (6)

Dat jaar was donatie nummer twee 13.000 dollar van het Jewish Communal Fund in New York, de grootste joodse donororganisatie in de Verenigde Staten. Hetzelfde fonds dat na de misdaden van Hamas in Israël op 7 oktober 2023 zou hebben besloten om geen linkse, anti-zionistische organisaties meer te steunen die niet achter Netanyahu’s Gaza-politiek staan. (7) Organisaties zoals de Jewish Voice for Peace, die recentelijk de volle laag kreeg van Fox News en de New York Post. (8)

Volgens maatstaven alleen bekend aan de pro-Netanyahu-partij in de Verenigde Staten is het doel van de Jewish Voice for Peace ‘to create a wedge within the American Jewish community, while working toward the goal of eliminating U.S. economic, military, and political aid to Israel’. (9)

Een belangrijke geldschieter van TRNN, het Goldman Sachs Philanthropy Fund dat in 2022 25.000 dollar doneerde, kwam afgelopen januari onder vuur te liggen van het Republikeinse Congreslid Ritchie Torres uit de Bronx. Het parlementslid riep het fonds op om te breken met The People’s Forum en de ‘Nazi rhetoric’ van voorman Manolo De Los Santos. Die had zich op een meeting in New York iets laten ontvallen over een ‘final blow’ voor apartheidsstaat Israël. Een brief aan de managing director van de filantropische instelling Karey Dye belandde zomaar in de bus van de New York Post. (10)

Hoe dan ook: exit Hedges. Een Democratische overwinning, maar een klap voor de vrijheid van meningsuiting en de ‘vrije journalistiek’. Van mainstream media verwacht je het, maar met een oorlog in Israël en spannende verkiezingen voor de deur zijn ook sommige alternatieve media-netwerken een stuk minder onafhankelijk dan ze zich voordoen. Nadat in 2018 onderzoeksjournalist Aaron Maté al vertrok, en oprichter Paul Jay een jaar later, is TRNN nu definitief het pad naar de uitgang ingeslagen.

Les voor Europese ‘progressives’? Laat onbekrompen opinies toe. Wapen je tegen de macht van de dollar en de euro op de redactievloer. Kijktip: veel afleveringen van The Chris Hedges Report staan nog – nog wel - op YouTube.

Noten

(1). Michael Parenti, ‘Diversity and Orthodoxy in the Media’, lezing voor Project Censored in de serie Modern Media Censorship Lectures, Sonoma State University, 28 augustus 2008.

(2). Zelfpresentatie (2016) van TRNN op greatnonprofits.org. Website: https://greatnonprofits.org/org/the-real-news-network-independent-world-television-inc. Gekregen 6 mei 2024.

(3). The Chris Hedges Report. Website: https://www.youtube.com/watch?v=HhyIxP7DTyg. Gekregen 6 mei 2024.

(4). TRNN, ‘Update on the status of The Chris Hedges Report from TRNN’s Editor-in-Chief’. Website: https://therealnews.com/update-on-the-status-of-the-chris-hedges-report-from-trnns-editor-in-chief. Gekregen 6 mei 2024.

(5). Chris Hedges, ‘Thank you for your support following the cancellation of my show on The Real News’, Scheerpost, 4 mei 2024. Website: https://scheerpost.com/2024/05/04/chris-hedges-thank-you-for-your-support-following-the-cancellation-of-my-show-on-the-real-news/. Gekregen 6 mei 2024.

(6). CauseIQ. ‘Quiltiplas Foundation’. Website: Quitiplas Foundation | Wilmington, DE | Cause IQ. Gekregen 6 mei 2024.

(7). Ryan Grim, ‘Billion-Dollar Jewish communal fund bars donations to progressive Jewish group’, The Intercept, 14 maart 2024. Website: Jewish Communal Fund Bars Donations to Jewish Voice for Peace (theintercept.com). Gekregen: 6 mei 2024.

(8). Hanna Panreck en Yael Halon (Fox News), ‘Left-leaning outlet mocked for being surprised on who is funding anti-Israel protests: “Surprising to who?”’, New York Post, 5 mei 2024.

(9). NGO Monitor. Website: https://www.ngo-monitor.org/ngos/jewish_voice_for_peace_jvp_/. Gekregen 6 mei 2024.

(10). Aneeta Bhole, ‘Goldman Sachs slammed by NYC pol over past “ties” to anti-Israel “communist” organization leader’s “Nazi rhetoric”, New York Post, 17 januari 2024.

 

'Quatrebras' as foarbyld? Oer moderne nostalgy nei it modernisme

Ik hie it alris tocht, it earst nei oanlieding fan in suggestje fan Pieter de Groot, dy’t him yn de LC (29 desimber 2023) ôffrege wêrom’t noait in Quatrebras-skriuwer de Gysbert takend krigen hat. En no klinkt sels in streekrjocht pleit yn it febrewarisnûmer fan De Moanne. In pleit, fan Bert Looper, om it tydskrift Quatrebras (1954-1968) mei weromwurkjende krêft te earjen troch it de Gysbert Japicxpriis ta te kennen. Fansels kin dat neffens de regleminten net. Wat ik tocht wie: de nostalgy slacht wer ta.

Beide auteurs sil it net iens gean om de suggestje of it útstel op himsels. De iennichste echte Quatrebras-auteur dy’t de priis miskien fertsjinne hie is Hessel Miedema en dy is yn 2019 ferstoarn. En wa’t wolris in ôflevering fan Quatrebras yn hannen hân hat, dy begrypt wol wêrom’t dat tydskrift nettsjinsteande syn soms nijsgjirrige pielen mei byldzjende keunst net werklik furoare makke hat. Net mei syn foarkommen fan stensild skoalkrantsje en syn gauris deplorabele besykjen ta ‘eksperimintele’ poëzij en proaza.

Wêrom dan dochs foar de kreamen mei sokke oanslaggen? It komt op jin oer as wolle  de útstellers mei har stikjes yn LC en De Moanne lucht jaan oan in beskate ûnfrede dy’t se fiele by Fryske literatuer yn it algemien, en by dy fan de ôfrûne desennia yn it bysûnder. ‘Fryslân kin noch net driuwe op de ile azem fan de eksperimintelen’, lit De Groot Gysbert-advyskommisjelid Gerben Brouwer yn 1961 sizze, en men heart him tinken: wat in omkoal. Brouwer typearret er as in ‘tradisjoneel dichter’, dy’t it net iens wurde koe mei syn mei-kommisjelid Marten Brouwer, gjin famylje, oprjochter fan Quatrebras. Marten Brouwer woe Jelle de Jong de priis ta hawwe, de man dy’t doe sjoen waard as de belangrykste fertsjintwurdiger fan de ‘eksperimintele poëzy’, skriuwt De Groot. ‘Mar oaren hiene leaver in lyrikus as Marten Sikkema.’

De Groot gunt De Jong en gefolch in ‘eareplak’ yn de permaninte tentoanstelling dy’t Tresoar oan it tarieden is. Dat is dreech oars te lêzen as in befêstiging, sechstich jier nei dato, fan it selsbyld dat de Quatrebras-skriuwers kommunisearren. It byld as wiene sy de grutte fernijers - wer sa’n wurd - dêr’t de saaie en statyske of sels ûnderdrukkende Fryske literatuer yn de sechstiger jierren op siet te wachtsjen sûnder it yn ’e gaten te hawwen. Je fiele in kromke wrok yn dat selsbyld, in gefoel fan ûnrjocht: ‘de tradisjonelen’, de achterbliuwers, se wolle ús ynternasjonale poëzij net serieus nimme. Lês it ôfskiedsfers fan Hessel Miedema.

Wa’t leauwe wol yn in swart-wite wrâld moat it net litte. Feit is dat de Gysberts yn ’e sechstiger jierren takend binne oan skriuwers en dichters fan ûnwittend grut belang: Jan Wybenga, Jo Smit, Trinus Riemersma. En ûnoffisjeel oan Operaesje Fers. Wa sil sizze dat dat gjin eksperimintelen wiene? Dêrom soe men fan tinken wol ha kinne, soe it derom gean dat de literatuer yn ús eigen tiid ferlet hat fan revolúsjes of de skyn derfan?

Yn 2009 like it dêr al in bytsje op. ‘Mei Anne Feddema set de literatuer de finsters iepen foar fernijing’, sei deputearre Jannewytske de Vries doe op de útrikking fan de Gysbert oan Feddema. De advyskommisje, mei De Groot oan it wurd, priizge it fermogen fan de dichter om himsels hieltyd te fernijen. Hy makke sels nijfoarmingen. Hy wie in ‘ûntdekkingsreizger’ en syn wurk wie ‘in wyld streamende rivier, dy’t earne, faaks wol by Dada, ûntsprongen is’.

As literêre analyze wie dat allegear net bedoeld, it wie in komplimint foar de eigen oertsjûging, literatuerhistoarysk oant 1961 werom te folgjen, dat Fryske poëzij avontuerlikheid en boartlikheid mist. Reidhintsje op ’e Styx wie wiswier in nijsgjirrige bondel, mar bekroaning derfan wurdt hoe dan ek in diskutabel literatuer-polityk statement as je efkes neigean wa’t yn 2009 nét útferkeazen waarden om de priis yn ûntfangst te nimmen. Ik doch in graai, net tafallich allegear dichters mei doe al trije, fjouwer of mear bondels op har namme: Wilco Berga, Tsead Bruinja, Eppie Dam, Eeltsje Hettinga, Elmar Kuiper, Aggie van der Meer, Jacobus Smink, Albertina Soepboer. Ut dat rychje hawwe trije de priis letter noch wol krigen, mar it punt sil wilens wol dúdlik wêze: yn 2009 skoarden al dy reuzen neffens de advyskommisje te leech op de Quatrebras-lookalikes-ranglist.

Fan itselde lekken in nostalgysk pak is Bert Looper syn stik yn De Moanne fan febrewaris. It beslút dramatysk mei: ‘Nee, wy kinne allinnich fierder yn Fryslân as Quatrebras dochs noch de Gysbert Japicxpriis krijt’. Quatrebras is foar Looper in symboal foar ‘de jierren sechstich, doe’t Fryslân de takomst yn sprong’. Bedoeld wurdt, doe’t op ien of oare manier de al dalik frij kânsleaze myte ûntstie dat Fryske dichters as Jelle de Jong, Marten Brouwer, Steven de Jong of Sybe Sybesma bewiisden dat ús poëzij by de tiid wie, by de Nederlânsktalige dichtkeunst oansleat, en sadwaande syn eigen manifestaasje fan ‘Fyftich’ hie. Mar om jin nei al dy desennia noch in kear ostentatyf by dat byld oan te sluten? Alwer kin hjir gjin praat wêze fan analyze, of fan ûndersyk dat fierder giet as it rikken nei wurden foar in beskate ûnfrede mei de Fryske literatuer fan hjoed-de-dei: wy kinne allinnich fierder…

By Looper liket dy ûnfrede foaral ynjûn te wêzen troch syn belangstelling foar gearwurking tusken literatuer en byldzjende keunst. De sechstiger jierren wiene neffens him ‘in perioade yn de Fryske kultuer dy’t op it mêd fan ynternasjonale oriïntaasje nea syn gelikens wer fine soe’, en yn dat ramt sjocht er ek nei Quatrebras:

De Fryske literatuer en byldzjende keunst gongen ek in spannende relaasje mei inoar oan yn it tydskrift Quatrebras, dêr’t ferskate ynternasjonale keunstbewegingen – Nulkunst, byldzjende poëzij – yn opnaam waarden en dêr’t ek wiidweidich yn eksperimintearre waard mei ynhâld en foarm.

Mar de spannende relaasje mislearre, Quatrebras waard opheft ‘en literatuer en keunst giene útinoar’. Fryslân, skriuwt Looper, keas yn de santiger jierren foar ‘keunst dy’t de Fryske identiteit fersterke’, ta skea fan literatuer en byldzjende keunst beide:

Dat is spitich, want krekt de keunst dy’t kleuret bûten de linen fan it Fryslân dat troch de polityk en de toeristyske sektor ferordonearre wurdt, kin it petear oer de takomst fan de Fryske kultuer en kultuer (sic) yn Fryslân enoarm ferrykje.

‘Cross-overs mei oare dissiplines’ wiene troch tadwaan fan it ‘skerp begrinzge literêre domein’ en syn ‘Alleingang’ nei 1968 langer net mooglik. As ‘wichtichste diskusjepunt’ stelt Looper ferfolgens de fraach ‘hoe’t kultureel Fryslân him ûntwikkelje moat om sa sterk mooglik te stean yn kwaliteit en draachflak’. It giet him mei syn histoaryske eksersysjes dus eins om in blykber as problematysk ûnderfûne stân fan saken yn de Fryske literatuer fan hjoed-de-dei. 

Syn resept: de isolearre Fryske literatuer, mei syn ‘ûnfermogen om te ferbinen mei kânsrike ûntjouwingen lykas Kulturele Haadstêd’, moat no einlings in kear ôfrekkenje mei ‘de ferstikking fan it Fryske bewustwêzen’ en oanknoopje by ‘baanbrekkende keunstfoarmen’, bedoeld wurdt, foarmen yn de ynternasjonale byldzjende keunst. Wat grut foarbyld Quatrebras neffens him besocht hat.

Sokke lippetsjinst oan Kulturele Haadstêd ferjit foar it gemak it feit dat it krekt de artistike lieders fan Kulturele Haadstêd wiene dy’t ‘ûnfermogen om te ferbinen’ etalearren. Earst al doe’t Siard Smit it grutte projekt fan in reizgjende kultuerkaravaan mei in protte omtinken foar Frysktalichheid ôfskeat, ferfolgens doe’t de ynternasjonale sykljochten inkeld Tsjêbbe Hettinga silliger fine koene om op te skinen, en nochris doe’t bliek dat alle alve fonteinen troch bûtenlânske hannen makke wurde moasten. Fryske literatuer keas yn 2018 net foar isolemint: Fryske literatuer waard yn it isolemint dreaun. 

Op it twadde plak: nettsjinsteande Looper syn ‘ferstikking fan it Fryske bewustwêzen’ nei 1968 krigen Jan Wybenga en Reinder Rienk van der Leest, twa fan de belangrykste ‘eksperimintele’ Fryske skriuwers yn de santiger jierren, de Gysbert Japicxpriis takend. Yn respektivelik 1977 en 1981. En op it tredde plak de fraach dy’t Looper hielendal net beantwurdet: wat is der presys sa ferskriklik mis mei de Fryske literatuer yn ús eigen tiid, dat er traktearre wurde moat op sa’n anagroanistysk oanklaaide Quatrebras-shockterapy?

Steller skriuwt dat er it belang fan ‘kwaliteit’ en ‘draachflak’ op it each hat. Syn werklike boadskip is lykwols dat keunstfoarmen dy’t inkeld de Fryske taal brûke, harsels marzjinalisearje yn in hieltyd fierder ûntfryskjende kulturele wrâld. Syn werklike probleem is net de slettenens fan it ‘Fryske bewustwêzen’: it is it ûnfermogen fan in hieltyd gruttere groep net-Frysktalige minsken yn Fryslân om Frysk-literêre teksten op wearde skatte te kinnen.

Lizze wy no efkes in lyntsje nei Looper syn eardere direkteurskip fan bibleteek, argyf en museum Tresoar, in ynstelling dy’t relaasjes ûnderhâlde moat mei dyselde hieltyd gruttere groep net-Frysktalige minsken yn Fryslân dy’t Frysk-literêre teksten net op wearde skatte kinne. Minsken dus dy’t je mar better byldzjend wurk foarhâlde kinne, want dat begripe se gauwer. Dan wurdt dudlik dat wy hjir te krijen hawwe mei in sterk ynstitúsjoneel ynspirearre tinkramt en in auteur dy’t hiel wat dichtwurk eins it leafst yn ûnderbeljochte hoekjes weisette wol. Buordsjes derby: ‘Tink derom! Frysk bewustwêzen!’

It hjirboppe beskreaune weachje fan literatuerhistoaryske nostalgy nei modernistysk avant-gardeboartsjen, soe it net ferbân hâlde mei de tentoanstelling aansen yn Tresoar, dêr’t grif it folle ljocht falle sil op de ‘Quatrebras-generaasje’? En dat is my fierder bêst, mar sok útljochtsjen giet altyd tegearre mei fertsjusterjen, en dat is faak wol wat in probleem. Sa’n tentoanstelling is in literatuerpolityk ynstrumint troch syn dûbelrol yn literêre kanonfoarming: toand wurdt wat belangryk fûn wurdt, en belangryk wurdt wat toand wurdt. Foar’t je begjinne mei je ljochtplan foar in tentoanstelling oer Fryske literatuer is it dus wol tsjinstich om earst te betinken wat dat krekt ynhâlde moat, ‘belangryk’?

Al mei al wol it idee net by my wei dat de lytse Quatrebras-revival op net folle oars rêst as langstme nei tiden fol ‘fernijing’ en ‘ûntdekking’. Dus, foar my, nei de tiid fan heit en mem en pake en beppe, doe’t literêre opskuor en rebûlje noch bestiene, en doe’t nije foarmen noch troch âlde mallen hinne brutsen, en doe’t… It is fansels simplifisearjende reklametaal. In ynspyljen op de algemien werkenbere emoasje - dy’t sterker wurdt neigeraden je âlder wurde - dat it libben eartiids better, fluïder of krekt heftiger, en yn alle gefallen hiel ‘oars’ wie as tsjintwurdich. We want that literature back! 

Fan de weromstuit sjocht men langer net wat allegear wol net foar jins fuotten leit oan Frysk-literêre ‘keunst dy’t kleuret bûten de linen fan it Fryslân dat troch de polityk en de toeristyske sektor ferordonearre wurdt’. Gjin wûnder: Bloedprikke is noch hieltyd net besprutsen yn de LC. En om by Looper syn terminology te bliuwen: ek tink ik dalik oan baanbrekkend wurk fan skriuwers as Elmar Kuiper en Sipke de Schiffart.

Myn advys soe wêze om sawol fierder út te zoomen as fierder yn te zoomen. De nostalgy de nostalgy te litten en ris te sjen oft net it wurk fan elke serieuze dichter op syn eigen eigenwize wize fernijt, fuortset, yn opstân komt, ôfbrekt, opbout. Mar miskien ek ferslyt en ûnsichtber makke wurdt, bywannear't kanonfoarming, mei syn tiidbûne blinens, syn kultuerkommersjeel seksappeal en syn multymediaal ferspriedingsapparaat, ûndraachlike, want anty-literêre foarmen oannimt.

Bij de dood van Aleksej Navalni

Tsja... het lijkt me eerlijk gezegd nogal onwaarschijnlijk dat Poetin er achter zit... Laten we, in afwachting van opduikende bewijzen, eerst eens wat vragen stellen. Een goede, maar immer meer in onbruik gerakende gewoonte, zo lijkt het.

Bijvoorbeeld: waarom zou de Russische president een politieke opportunist (ex-extreemrechts), die de laatste jaren meer bekendheid in het Westen dan in Rusland zelf genoot, en die uit Poetins oogpunt gezien veilig en wel opgeborgen was, uit de weg laten ruimen? En dat nog bekend laten maken ook? Hem tot een martelaar maken? En in een adem door een wereldwijde anti-Russische mediastorm veroorzaken? Een maand voor er verkiezingen in Rusland plaatsvinden? 

Voorlopig lijkt het me net iets aannemelijker dat Navalni is overleden door natuurlijke oorzaken, of dat Oekraïense inlichtingendiensten, al dan niet met hulp van buiten, het soort symbolische wanhoopsdaad hebben verricht waarop ze patent hebben als het om Russische publieke figuren gaat.

In dat laatste geval is de timing perfect. Het NAVO-fort Avdiivka valt as we speak, de Amerikaanse Republikeinen houden ruim 60 miljard dollar voor Zelensky tegen, Poetin heeft net een 200 miljoen keer bekeken interview met Tucker Carlson gedaan - stuk voor stuk forse tegenslagen voor Oekraïne. En niet te vergeten: het licht valt nu even niet op Bidens geklungel met betrekking tot Israël en Gaza.

Natuurlijk wijzen ‘onze’ politieke leiders naar het Kremlin. Natuurlijk luiden ze de alarmbel over ‘de democratie’. Ze zouden wel gek zijn als ze het niet deden. De dood van Navalni is een uitgelezen kans om de publieke opinie in het Westen opnieuw te mobiliseren, met als doel om nóg meer Oekraïners te laten sneuvelen in een oorlog die Kyiv niet kan winnen. Een meevallertje bovendien om onze portemonnees weer eens flink te grazen te kunnen nemen. Want wie zal zich nu nog durven keren tegen torenhoge defensiebudgetten om ‘de Russische dreiging’ te stoppen?

Dat zijn zomaar wat (ik geef toe: nogal voor de hand liggende) kanttekeningen bij de persoonlijke tragedie die Navalni heet. Zulke kanttekeningen zet ik toch net iets liever dan de behaagzieke maar voorbarige emotionele kretologie te debiteren die ik op sociale media voorbij zie komen: ‘schoften’, ‘dat dit de lont in het kruitvat mag zijn’, ‘ons moedertje / heeft alweer een kind vermoord’, enzovoort.

Maar ja, ik ben dan ook, behalve dichter: journalist. 

Journalist van het type dat zich afvraagt waar de publieke verontwaardiging eigenlijk was toen begin dit jaar de Oekraïne-kritische Amerikaans-Chileense journalist Gonzalo Lira in Kyiv onder verdachte omstandigheden om het leven kwam. Lees: mogelijk werd vermoord door Zelensky’s geheime dienst. Het type dat in een reflex al die rapporten van Amnesty International, Human Rights Watch en de OVSE over al die moorden, martelingen en andere schendingen van mensenrechten in Oekraïne sinds 2014 erbij pakt.

En ook het type dat zich afvraagt waarom het leven van WikiLeaks-oprichter Julian Assange – een minstens zo interessante dissident als Navalni - al bijna twintig jaar tot een hel wordt gemaakt zónder dat onze betrokken dichters er ooit naar taalden. Het antwoord is, vrees ik, simpel: omdat in zijn geval de boosdoeners niet als verdachten in Mordor verblijven, maar als daders in vrijheidsparadijs Washington.

In feilichheidspakt foar hiel Europa

Dêr't twa harsensskrabje, hawwe fiif skuld

Oekrayne ferliest de oarloch mei Ruslân. Nederlânske topmilitêren wolle dat wy ús tariede op it slimste. Tsjingas: it wurdt tiid om de NAVO by de dyk te setten en te wurkjen oan in pan-Europeeske feilichheidsregeling, ynklusyf Oekrayne en Ruslân.

Jannewaris 2024 is in tsjustere moanne. As in reuseftige inketfisk, sa slacht it militêr-yndustrieel kompleks syn tentakels om ús hinne. Nederlânske boargers moatte har tariede op oarloch. Sjen dat se in radio yn hûs helje. In tûne mei drinkwetter yn ’t hok sette, foar need. Miskien moat de tsjinstplicht wer ynfierd wurde. Sok skokkend spul spuide de foarsitter fan it Militêr Komitee fan de NAVO, in Nederlânske admiraal mei namme Bauer, okkerdeis yn ûnder mear De Telegraaf.

De Nederlânske ekonomy, mient Bauer, moat omfoarme wurde ta in oarlochsekonomy. Want de NAVO hat net genôch wapens mear om te ferklapbûtsen yn Oekrayne, en de Russen stean dus takom jier op it strân fan Skeveningen. Yndie sjit Ruslân alles út ’e loft en op ’e grûn yn ’e brân wat ‘wy’ al sûnt rûchwei 2017 oan moardtúch nei Kyiv stjoerd hawwe. Yn feite hat de NAVO himsels ûntwapene; alle âlde rotsoai dy’t de hâldberheidsdatum al foarby wie is dy kant út gien of sil dy kant út, en wat wy sels oerhâlden hawwe, dêr kinne wy noch net iens de Houthi’s mei sear dwaan. Dat, it Nije Werbewapenjen moat noadich begjinne.

Fertsjinnet soks gjin tsjingas? Blykber is alles better as ûnderhannelje mei Moskou. It is in útkomst dêr’t de neo-cons dy’t oare kant de Atlantyske Oseaan de macht hawwe al oan wurkje sûnt Biden op it plúsj bedarre. De Oekraynske boargeroarloch sûnt 2014? Prate wy net oer. Minskerjochten foar etnyske Russen yn Oekrayne? Gjin ûnderwerp. De Minsk-akkoarten? Fan tafel. De petearen yn Istanboel? In streek dertroch. Goedkeap gas foar Dútslân? In bom derûnder.

Mar Amerikaanske en Britske beloften fan ûneinige stipe foar Oekrayne hawwe inkeld mar resultearre yn in pear hûnderttûzen begraffenissen en noch mear amputearre earms en skonken. It Westen is yn de dearinnende steech fan syn eigen hubris bedarre. En achterútride is net syn forte. Mar gelokkich is it grutte publyk yn Europa en Amearika net hielendal op ’e achterholle fallen. It sjocht hoe’t de ekonomyske oarloch tsjin Ruslân de gasprizen opdreaun hat. It kin hieltyd minder keapje foar itselde jild. It krijt foar ’t snotsje dat Dútslân, de ekonomyske motor fan Europa, himsels de-yndustrialisearret. It frezet dêr ek in reis fan mei te krijen. En it wurdt sa njonkelytsen deawurch fan alle nepnijs en alle framing en alle winsktinken yn de berjochtjouwing.

De PVV wint. AfD wint. Trump wint. En mismanager Biden is yn novimber exit, tegearre mei de Kâlde Oarloch-entûraazje dy’t him (letterlik) oereinhâldt. Soks hat oarsaken. Krije wy no aansen in tiidrek fan westersk isolasjonisme, sil ‘de demokrasy’ wrâldwiid belies jaan, sille ‘de autokraten’ wrâldwiid de slach winne? Mei bangmakkerij besiket de oarlochspartij de minsken har werklike problemen ferjitte te litten en it jild út de beurs te praten. Idealen kostje wat, yn dy trant.

Nee, wat jild kostet, en ûntelbere libbens dêr nochris oerhinne, is it idee dat it Westen oeral baas spylje mei, oeral bombardearje mei, heale lannen yllegaal besette mei (Syrië), om’t it moreel superieur wêze soe oan alles en elkenien. Europa is in tún, it oare fan ’e wrâld in jungle. Dat yn ’e grûn rassistyske idee kommunisearre EU-bûtenlânsjef Josep Borrell twa jier lyn. Op dy misfetting is it monstrum fan de ‘rules based international order’ basearre, it westerske alternatyf foar it ynternasjonaal rjocht. Skande, skande roppe as in Russyske raket by ûngelok twa boargers deadet, swije as it grêf as freon Israël yn in pear moanne tiid mear as twa kear safolle boargerdeaden feroarsaket op in pear kante kilometer Gaza, as Ruslân en Oekrayne yn dik twa jier dien hawwe oan in tûzen kilometer lang front.

Gjin wûnder dat it omsittend laach, ek wol de Global South neamd, dy westerske morele mearderweardichheidspretinsjes op in pypfol hat. Dêr wit men al lang: demokrasy is eat dat Washington as it sa útkomt omearmet, en as it sa útkomt ek like gau wer falle lit. Sjoch Vietnam, Libië, Irak, Afghanistan.

Dat hâldt admiraal Bauer net tsjin en meitsje de nuverste kattesprongen. Hy wol in ‘samenlevingsaanpak’. In ‘oorlogsvoeringstransformatie’. Bygelyks: it soe goed wêze as Nederlân mear tanks oantuge soe, mient de seebonk. ‘Tanks behoren tot het arsenaal dat we nodig hebben om ons actief te kunnen verdedigen.’ Dat type rottekrûddjoere wapensysteem ha ‘wy’, moai wat jierren lyn alwer, suver hielendal ôfskaft. Logysk. Oan it Oekraynske front wurde tanks alle dagen yn âld izer feroare troch spotgoedkeape, mar o sa effektive drones.

Wat wérklik de feilichheid yn Europa befoarderje soe, wyld idee, is de NAVO ôfskaffe en in pan-Europees feilichheidsmeganisme yn it plak dêrfan sette. In pakt dêr’t ek Oekrayne én Ruslân diel fan útmeitsje. Yndie, it âlde plan fan Gorbatsjov, dêr’t de Amerikanen doedestiids spûkbenaud foar wiene, dat dus gjin skyn fan kâns hie. In fisionêr plan. As antwurd krige it de bekende searje útwreidingsfjildtochten fan EU en NAVO rjochting de Russyske grinzen dêr’t wy no de soere fruchten fan plôkje.

Om opnij romte te meitsjen foar in pan-Europeesk inisjatyf is it saak en wês in kear reëel oer de oarsaken fan de oarloch yn Oekrayne. ‘Wy’ ha de wierheid net yn pacht. Dêr’t twa harsensskrabje, hawwe fiif skuld. Elites yn Washington, Londen en Brussel hawwe allesbehalve skjinne hannen, sa’t hieltyd mear wittenskippers doarre te sinjalearjen. Doubling down is it iennichste antwurd yn har wurdboek. Se hawwe blynseach har russofobe patrûljes de frije hân litten. Se hawwe de Europeeske ekonomy yn ’e fernieling holpen. Se hawwe Oekrayne yn ien grutte greppel feroare. Se hawwe Ruslân yn ’e earms fan Sina dreaun. Se etalearje de slimste diplomatike en morele ympotinsje sûnt de 19^e iuw stomprûn op de Earste Wrâldoarloch.

Oant wy aansen ta binne, mei admiraal Bauer en konsorten as ynstekkers, oan wrâldoarloch nûmer trije?

In kânsleaze missy en in Boun op syk nei besteansrjocht

Ferrassend nijs yn myn eigen krante: It Skriuwersboun hat in kommisje ynsteld, of sil in kommisje ynstelle, of is fan doel in kommisje yn te stellen as de leden it dermei iens binne, mar dy binne it altyd oeral mei iens, om takom jier trije Fryske proazaskriuwers te nominearjen foar de P.C. Hooftpriis.

As kommisjeleden wurde neamd Sietse de Vries (sjoernalist, thriller- en toanielskriuwer), Pier Boorsma (dichter) en Karen Bies (programmamakker by de Omrop). Ik ha dalik socht nei in nijsberjocht op de site fan It Skriuwersboun – fergees. It nijs wurdt ús ferteld troch Martsje de Jong, lid fan de kommisje dy’t fan ’t jier in boekje gearstalde mei wurk en biografyske gegevens fan tsien Fryske dichters.

Goed. As ik Frysk proazaskriuwer wie - mar gelokkich bin ik dat net - en as ik lid fan It Skriuwersboun west hie - en al like fortúnlik bin ik dat ek net – dan hie ik no efkes de eagen sletten en ta tsien teld. Komoan, ik doch dat dochs mar. …. en tsien. In pear opmerkingen.

Ien. It doel fan it niisneamde boekje, Neigeraden it noarden, sorry, Naar gelang het noorden, wie om de grachtengordeldieren yn de haadstêd, ynklusyf it bestjoer fan de P.C. Hooftpriis, fan it bestean fan dy dichters en har wurk op ’e hichte te bringen. Dat hat grif fertuten dien, allinnich is dêr gjin bewiis fan ta ús komd: ik ha gjin inkelde reaksje út de Rânestêd bespeurd.

Twa. Dy eardere kommisje – dêryn sieten Inge Heslinga, Goffe Jensma, Martsje de Jong, Doeke Sijens en Hylke Tromp – hie aardich mear literêre ynhouten as it triumviraat dêr’t It Skriuwersboun no mei op strûptocht sil. En dy eardere kommisje hie ek wol safolle prestiizje, dat er botsingen mei it bestjoer fan It Skriuwersboun, lês: de ik-bepaal-it-wol-efkes-foarsitter, net út ’e wei gie. Faaks dat de nije slachtoffers better mei Verf oerwei kinne sille?

Trije. Like sa’n bekendheidsaksje foar Fryske dichters noch in hiel lyts bytsje kâns op sukses te hawwen, om’t yn it Fryske taalgebiet no ienris ytlike poëten omrinne mei wurk dat goed genôch is om op nasjonaal nivo meidwaan te kinnen, foar it Frysk proaza leit dat wat, lit ús sizze, yngewikkelder. Hylke Speerstra? De kommisje wol grif de lêste Gysbert-advyskommisje net skoffearje. Durk van der Ploeg? Dy hawwe advyskommisjes yn Fryslân oerslein oant syn 81^e, doe’t er einlings, pfff, de Gysbert krije mocht. Sipke de Schiffart? Foar twa ferhalebondels en ien roman? Willem Schoorstra? Hardcore Fryske nasjonalisten stean yn Amsterdam al gau op achterstân, rûzje ik. De iennichste dy’t op grûn fan kritiken en omfang fan it oeuvre in bytsje kânsryk yn ’e beneaming komme kinne soe, is, liket my, Koos Tiemersma.

Fjouwer. In punt dat ik earder ek neamd ha. Is it de taak fan It Skriuwersboun om him yn te setten, net foar ál syn leden, mar foar mar in pear?

Fiif. Binne der gjin driuwender saken dy’t it omtinken fan It Skriuwersboun freegje as dit, diskear, frij kânsleaze biddeljen om mear prestiizje yn in oar taalgebiet? Reparaasje fan ús ferrotte prizesysteem, bygelyks? Soargje dat mear Fryske skriuwers oan bar komme yn de him ûntjaande, kommersjeel motivearre festivalisearring fan literatuer? Meiwurkje oan de realisearring fan in écht Frysk literatuerfestival?

Seis. Ien en oar komt op my oer as benammen in mispleatst besykjen om nut en needsaak fan It Skriuwersboun te ‘bewizen’ yn de eagen fan de provinsjale jildsjitter. In jildsjitter dy’t neffens de frijwillige bestjoersleden fan It Skriuwersboun de ûnkostefergoeding foar de frijwillige bestjoersleden fan It Skriuwersboun mei 1000 prosint ferheegje moatte soe.

Spitich, ik kom net earlik op tsien punten. Mar sa is it earst ek wol moai genôch, of just net, netwier?

Cijferspelletjes versus militaire logica in Oekraïne

 

Oekraïne zou de oorlog met Rusland volgend jaar wel eens kunnen gaan verliezen, berichtte The New York Times afgelopen maandag. Tenminste, als de Verenigde Staten het land niet zou blijven steunen met tientallen miljarden dollars. Maandag was overigens niet toevallig de dag dat de Oekraïense president Volodymyr Zelensky voor de zoveelste keer in Washington arriveerde om te vragen om méér geld. De krant gaf hem een steuntje in de rug. 

Vergeefs, zo bleek al gauw. De Republikeinen draaien de geldkraan dicht. Waarom? Omdat Oekraíne, ondanks de astronomische bedragen die Kyiv sinds februari 2022 hebben bereikt, de oorlog al lang aan het verliezen ís. En al verloren hééft. Sorry, dat is geen pro-Russische propaganda van ‘Poetin-vrienden’. Het is een feit van het soort dat naar beproefd recept door beleidsmakers in Washington, Londen en Brussel maar liever wordt ontkend. Of beter: genegeerd.

Na het volslagen mislukte Oekraïense ‘tegenoffensief’ dit jaar zou de oorlog in een patstelling zijn beland, zo heeft men daar bedacht. Geen van de strijdende partijen zou nog de overwinning kunnen behalen. Een nieuw Amerikaans-Europees financieel en militair steuntje in de rug zou daarom hard nodig zijn voor de uiteindelijke victorie. Maar een militair geschoold oog met meer aandacht voor de dagelijkse werkelijkheid dan voor politiek opportuun wensdenken ziet iets heel anders. Het ziet dat Oekraïne z’n bloem der natie in hoog tempo kwijtraakt. Het blijft z’n bataljons en brigades maar opvoeren aan de Russische vleesmolen, zonder enig strategisch of zelfs maar tactisch succes af te dwingen.

Die tragedie blijft voor het grote publiek in het Westen verborgen dankzij macabere cijferspelletjes rond de aantallen doden en gewonden die de oorlog eist. Om te bevorderen dat het geld oostwaarts blijft rollen, in ieder geval tot de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november volgend jaar, wordt het aantal Russische doden nog steeds consequent te hoog ingeschat en het aantal Oekraïense net zo consequent (veel)  te laag.

Cijferspelletjes? Eerst de Oekraïense verliezen. In november 2022, negen maanden na het begin van de Russische ‘special military operation’, zei EU-kopstuk Von der Leyen dat het Oekraïense leger al 100.000 doden telde, en dat er daarnaast al 20.000 dodelijk getroffen burgerslachtoffers waren gevallen. Haar inschatting werd haastig door de Europese Commissie herroepen. (De Amerikaanse oppergeneraal Milley noemde in diezelfde maand een aantal van 40.000 burgerdoden.)

In april 2023 berichtte een Turkse website, Hürseda Haber, op gezag van bronnen bij de Israëlische inlichtingendienst Mossad een aantal van 157.000 gesneuvelde Oekraïense militairen. Navraag van persbureau AFP bij de Israëlische autoriteiten leverde geen reactie op. In diezelfde maand april kwam de Amerikaanse militaire inlichtingendienst DIA met een cijfer van 17.500 gedode Oekraïense militairen op de proppen. Vier maanden later, in augustus 2023, meldden The New York Times en The Guardian op gezag van anonieme ‘American officials’ dat Oekraïne zo’n 70.000 gesneuvelde militairen telde. Steeds betrof het schattingen, want noch Oekraïne noch Rusland maken hun verliezen officieel bekend. Een Oekraïense burgergroep kwam in november dit jaar niet verder dan 30.000.

En in augustus dit jaar meldde de VN (UNHCR) een aantal van 9.369 Oekraïense burgerdoden na anderhalf jaar strijd. Minder, maar dit terzijde, dan Israël volgens de VN in een paar maanden tijd in Gaza heeft veroorzaakt.

Dan de Russische verliezen. In april dit jaar noemde de DIA een getal van 43.000 dode Russische militairen. Volgens berichten in augustus en oktober dit jaar in de Kyiv Post en The Moscow Times, twee pro-Oekraïense media, zou het Russische leger zelfs 300.000 doden tellen. The New York Times en The Guardian hielden het, in augustus, op 120.000 doden.

De enige club die verslag van daadwerkelijk onderzoek doet, een samenwerkingsverband van de BBC en de Russische oppositiegroep Mediazona, kwam (juli dit jaar) met een schatting van minstens 47.000 Russische doden.

U ziet: van de gepubliceerde cijferbrij valt geen chocola te maken. Dat komt niet alleen omdat, zoals al genoemd, de oorlogvoerende partijen hun eigen verliezen geheim houden. Het komt vooral omdat er grote politieke belangen op het spel staan. Wat organisaties er met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid toe brengt de werkelijkheid anders voor te stellen dan zij is.

Wat is dan die werkelijkheid? Voor wat betreft de Russische verliezen lijken de schattingen van de DIA  en BBC/Mediazona het betrouwbaarst: rond de 50.000. Wat het aantal burgerdoden betreft lijkt er geen reden om aan de informatie van UNHCR te twijfelen (rond de 10.000). De dichtste mist hangt rond de Oekraïense militaire verliezen. Daarover zijn geen redelijk betrouwbare gegevens te vinden. Omdat niemand er, blijkbaar, belang bij heeft om er serieus onderzoek naar te doen.

Hier moeten we de hulp inroepen van gangbare militaire logica – en dan schrikken we.

Gangbare militaire logica gaat er, ten eerste, van uit dat een aanvaller een overwicht in man- en vuurkracht van ruwweg drie op één moet hebben om succes te kunnen boeken. Logischerwijs houdt dat in dat een aanvaller normaliter aanzienlijk méér slachtoffers te betreuren zal hebben dan de verdedigende partij. Oekraïne is sinds het najaar van 2022 de aanvaller, eerst met haar offensieven ten zuiden van Kharkiv en richting Kherson, dit jaar met haar frontbrede, halstarrig volgehouden maar mislukte tegenoffensief.

Ten tweede beschikt Rusland al minstens sinds de vorige winter over een enorm artillerie-overwicht van zo’n tien op één. Hetzelfde geldt voor z’n superioriteit in de lucht (raketten, vliegtuigen, drones).  De Oekraïense luchtmacht, of wat ervan resteert, vliegt nauwelijks meer. De Oekraïense luchtverdediging, inclusief door het Westen geleverde Patriot-systemen, is grotendeels uitgeschakeld.

Kortom: wie vertelt dat Rusland veel meer doden heeft te betreuren dan Oekraïne, verkoopt sprookjes. Kwaadaardige sprookjes, want ze hebben tot doel om de voor Oekraïne in alle opzichten hopeloos verlopende oorlog te verlengen.

Hoogstwaarschijnlijk, alles overziend, zijn er tot nu toe tussen de 150.00 en 200.000 Oekraïense militairen gesneuveld. Zelensky heeft gigantisch misgegokt. Eerst al toen hij, op Amerikaans en Brits advies, de door de VN-Veiligheidsraad bekrachtigde Minsk-akkoorden in de wind sloeg, en daarmee zijn verkiezingsbelofte om een vredespolitiek te voeren (na acht jaar burgeroorlog) wegwierp. En daarna nogmaals toen hij eind maart 2022, alweer na Amerikaanse en Britse pressie, en vertrouwend op beloftes van oneindige westerse militaire hulp, een streep zette door de kansrijke onderhandelingen in Istanboel.

Moeten we dan nog wachten op wat 2024 brengt? Hoeveel mannen en jongens (en tegenwoordig zelfs vrouwen, naar het schijnt) moeten er nog creperen in de modder en de sneeuw aan het front? Oekraïne heeft de oorlog al verloren. Méér westerse militaire hulp zal daar niets aan kunnen veranderen. Dat is de realiteit. Niet mooi, but there you are. De realiteit dicteert onderhandelingen met Moskou. Al het andere is slechts propaganda voor meer begrafenissen.