zaterdag 10 december 2016

It Frysk yn it fuortset ûnderwiis - de praktyk

Hoe sjocht it Frysk ûnderwiis derút as men dernei sjocht yn it perspektyf fan de twa hegeskoallen yn Ljouwert, dy’t opliede foar it fak fan learaar Frysk twaddegraads? Ik fetsje gear wat ik hear út it fjild, sa’t ik dat earder dien ha mei ûnderfiningen mei it Frysk yn it basisûnderwiis. 

Binne der eins wol studinten dy’t optearje foar in baan as learaar Frysk yn it fuortset ûnderwiis? Ja… in pear. Oan de NHL wiene der fan ’t jier fjouwer (4) earstejiers haadfakstudinten Frysk. Fan wa’t der wilens al ien opholden is. En dêrmei is it noch in goed jier ek, want meastentiids binne der minder as trije nije earstejiers. 

Wêrom binne it der sa’n bytsje? De hegeskoallen soene graach sjen dat der yn it fuortset ûnderwiis mear fraach wie nei dosinten Frysk. In grut probleem, sa wurdt sein, is de gimmestykjuf dy’t it Frysk der in bytsje by docht, of de skoallen dy’t it Frysk as projekt jouwe (Marne Kolleezje, Boalsert) of der hielendal neat oan dogge. Sokke skoallen freegje fansels net om in goed oplate dosint Frysk. En de ynspeksje lit dat allegear mar wat gewurde, wylst der by in oar fak boppe op sprongen wurde soe. In gymjuf dy’t wiskunde jout, omdat se wolris it oerflak fan it gymlokaal opmetten hat. Kinne jo it je yntinke? 

Frysk is foar alle studinten oan de NHL en Stenden in ferplicht fak yn it earste jier. Oan de NHL is it ek yn it twadde jier in ferplicht fak, oan Stenden net. Yn it tredde jier kinne studinten kieze oft se it foech Frysk helje wolle, sadat se Fryske les jaan meie oan basisskoallen. Se moatte dan it A-diploma fan de Afûk helje en in koarte kursus didaktyk en taalsosjology folgje. By Stenden bart dat folle mear as oan de NHL; dêr wiene dit jier mar fyftjin studinten foar it foech Frysk. Studinten dy’t letter op in trijetalige skoalle wurkje wolle, kinne oan de NHL in aparte trijetalige oplieding folgje. In probleem is wat der bart as se it hbo achter har litten hawwe. Dan wurdt der faak sa’n bytsje mei it Frysk dien dat de kennis wer fuortsakket. 

By pabo-studinten dy’t op in trijetalige basisskoalle sitten hawwe, moatte de pabo-learkrêften de âlde kennis faak efkes aktivearje, en dan witte se al gau wer hoe’t se Frysk skriuwe moatte. Mar pabo-studinten dy’t út it reguliere basis- en fuortset ûnderwiis oerkomme hawwe gjin inkelde boaiem – behalve as se út in FNP-húshâlding komme of tafallich Frysk as eineksamenfak hân hawwe. En dat wylst dy allegear ferplicht Fryske les hân hawwe yn it fuortset ûnderwiis. 

Mar, sa is de ûnderfining, dêr ha se neat opdien dat hingjen bleaun is. Sitaat: ,,Ik moat by dy studinten, de grutte mearderheid, hielendal by nul begjinne.” 

Gjin wûnder, want dy’t nei de ‘leardoelen’ fan it fak Frysk yn de ûnderbou fan it fuortset ûnderwiis sjocht, springe de triennen yn ‘e eagen. Lykas: 

• De leerling leert om via voor hem zinvolle contexten een Friese woordenschat op te bouwen door verschillende strategieën toe te passen. 
• De leerling leert een informeel gesprek in het Fries te voeren met leeftijdgenoten over onderwerpen uit zijn dagelijks leven. 
• De leerling leert zich mondeling en schriftelijk begrijpelijk uit te drukken en zich te houden aan taalconventies die voor het Fries gelden (spelling, grammaticaal juiste zinnen, woordgebruik). 
• De leerling leert Friese verhalen, gedichten en informatieve teksten te kiezen en te lezen die tegemoet komen aan zijn belangstelling en zijn belevingswereld uitbreiden. 

Dat dy doelen sa leech, faach en neatsizzend binne en ta suver neat ferplichtsje, al hielendal net as men se ferliket mei dy foar it ûnderwiis yn de Nederlânske taal – dêr is by de ynfiering troch de aksjegroep Te Mâl yn 2005 fûleindich tsjin protestearre. It hat lykwols neat úthelle. It offisjele idee wie wakker dat, as skoallen mar net ‘oerfrege’ waarden, it dan stadichoan better wurde soe mei it Frysk. 

Dus net. 

Wat te dwaan om de sitewaasje te ferbetterjen? Sa út en troch jout der ris ien út it wurkfjild lûd, mar oplossingen wurde steefêst yn ‘oerlis’ smoard. As skoallen al yn beweging komme wolle, ûntstiet der in hiel oerlissirkus, mei ynspraak, der folget fansels in ‘hiel sinfolle diskusje’, der wurde ferslaggen skreaun, der wurde kommisjes ynsteld. 

Mar der feroaret neat. 

It iennichste wat echt helpe soe, is as de ynspeksje Frysk as elk oar fak behannelet. As der te min oan dien wurdt, soe de skoalle in negative beoardieling krije moatte en - yn it ultime gefal, as it te lang min bliuwt - slute moatte. Mar de ynspeksje hat yn 2010 hast letterlik sein dat er net mear nei Frysk sjocht, omdat dat fak der dochs mar in bytsje by hinget. Salang't de provinsje gjin dúdlike kearndoelen foar de skoallen fêststeld hat, en salang't der net folle mear dosinten Frysk oan it wurk binne, kin de ynspeksje net ynspektearje. Mei oare wurden: de bal leit by de provinsje. 

Op guon skoallen yn it fuortset ûnderwiis telt it sifer foar Frysk net iens mei foar it rapport.



zaterdag 3 december 2016

Presintaasjeflyer en parseberjocht Marten Hepkes Bakker

It Frysk op skoalle - de praktyk

As it om de praktyk fan it Frysk op basisskoallen giet, is de trystens mei gjin pinne te beskriuwen. Ik fetsje gear wat ik hear út it fjild. Earst wie der Studio F, in metoade Frysk op fjouwer nivo’s. Om’t wy yn Fryslân in protte lytse skoallen hawwe, wurkje de measte learkrêften yn kombinaasjegroepen. Dat betsjutte foar in kombinaasjegroep dus lesjaan mei Studio F op acht nivo’s. Net te dwaan, sizze sels dy ûnderwiisminsken dy’t hert foar it Frysk hawwe.

En wat moatte sokke learkrêften dan? Sels mar wat oanrommelje, mei de bêste bedoelingen. Sels wat lesboekjes byinoar skarrelje. De bern yn godsnamme dan mar wat wurdrychjes oanleare: dagen, moannen, kleuren, bisten.

Nei njoggen jier mei in net-funksjonearjend Studio F hawwe de Afûk en Cedin lêstlyn in nije metoade yntrodusearre: Spoar 8. Fan fjouwer nivo’s giet it no nei twa nivo’s. Dus foar in kombinaasjegroep betsjut dat noch altyd lesjaan op fjouwer nivo’s. Likegoed: net te dwaan.

Fierder binne de staveringslessen no ferwurke yn in, jawol, game: de Meunstertún fan Grendel Games. Bern moatte harsels mei it spultsje de Fryske stavering oanleare, dus sûnder útlis, ynstruksje, foardwaan-neidwaan fan juf of master. Yn it begjin fûnen de bern, neffens sizzen, soks wol aardich en spannend, mar no’t it nije derôf is, bliuwe inkeld de echte gamers yn ‘e besnijing – de oaren binne al lang ôfheakke.

De lessen fan Spoar 8 bestean út twa digitale lessen mei de learkrêft en dêrnei moatte de bern de learstof selsstannich ferwurkje yn in ‘tram’ of ‘trein’ opdracht. Leuk betocht, mar sûnder te rekkenjen mei it hiele lesprogramma op skoalle. ‘Organisearje in moadesjo’, ‘meitsje in presintaasje foar de groep’, ‘hâld in ynterview’. Opdrachten dy’t samar mear as twa oeren yn ’e wike nimme. Tiid dy’t der net is.

Want wat wurdt der allegear wol net op it buordsje fan de learkrêft skood? Skoallen moatte mear tiid besteegje oan de kreative fakken, mear dramatise en musise foarming jaan, bern seksuele foarljochting jaan, bern programmearjen leare en feilich ynternetten, klearstome foar de hieltyd feroarjende maatskippij (21st Century Skills), bern ‘weerbaar’ meitsje (anty-pestprogramma’s folgje), bern ‘kanjertraining’ jaan om se sosjaal sterker te meitsjen, bern fan groep 1 ôf de Ingelske taal leare, en folle net genôch, en gjin ein.

Dat moat dan ek noch allegear yn en mei itselde oantal oeren dien wurde, wylst dy ûnderwiistiid al foar it grutste part folle wurdt mei de fakken rekkenjen, lêzen en Nederlânsk. Fan de tiid dy’t dêr foar stiet mei fan de ynspeksje neat ôfhelle wurde. It slachtoffer is it Frysk. It fak Frysk moat der ‘noch eefkes’ by. En faak komt it fak yn ’e knoei. ‘Dan slaan we dat deze week maar een keer over.’

Us learkrêften rinne tsjin harren grinzen oan, tinke jo net? Mar de bûtenwrâld en ek de Fryske lesûntwikkelders hawwe gjin idee hoe’t it der op de wurkflier oan ta giet en ûnder watfoar druk learkrêften wurkje moatte. Der wurdt in skynwrâld skepen fan leardoelen en mjitmominten dy’t neat mei de praktyk te krijen hat – of dy’t de praktyk oan it each ûntlûke moat?

Guon skoallen soene graach alle wiken in Fryske middei hawwe wolle. Gewoan alle lessen yn it Frysk jaan op dy middei. En dan ek lesjaan yn ’e Fryske taal. Op ien nivo, mei-inoar en leafst klassikaal. Mar dat meie jo al hielendal net mear sizze: klassikaal is hjoeddedei not done.

Koartsein: Fryslân hat opnij in metoade, stipe mei in soad jild fan de Provinsje, dêr’t it Frysk ûnderwiis en dus de Fryske bern fierstente min mei opsjitte. Is it bêste medisyn no it ferlienen fan ûntheffingen foar guon leardoelen, sa’t de provinsje docht yn syn ‘Taalplan Frysk’?

Of is der stipe noadich foar de Frysk-swakke skoallen, mear tiid, mear jild, mear learkrêften mei foech, en fansels hearre dêr ek goede, yn de praktyk woartele en bewiisde lesmetoaden by?

Stop ûntheffingseksploazje - jou Frysk op skoalle!

It saneamde ,,Taalplan Frysk" fan de provinsje draait om it ferlienen fan parsjele ûntheffingen foar Fryske leardoelen op skoallen dy't dêr om freegje. Hjoed hat it Friesch Dagblad der in stik oer dêr't de provinsje yn oan it wurd komt. It giet derom dat de ûnderwiisynspeksje aansen mear hânfetten krijt om it fak Frysk op skoallen te beoardieljen. ,,Zo wordt de invulling van het vak minder vrijblijvend", fettet de krante gear.

De ûntheffingen jilde foar fjouwer jier. En dêrnei? Amtner Tjerk Bottema: ,,We hopen dat veel scholen hun doelen dan naar boven hebben bijgesteld." En, stiet der ek: ,,Wel hoopt de provincie de scholen (..) ertoe te bewegen meer te doen voor het vak." 

Hoop? It gie dochs om in ,,plan"? Dêr stiet net in wurd oer yn 'e krante. Tsientallen skoallen krije ûntheffing en der is blykber gjin plan om dy skoallen te begelieden en te stypjen op wei nei goed Frysk op skoalle. Ynstee fan skoallen te helpen dy't achterbliuwe, wurde se troch de provinsje oan har lot oerlitten - en de bern binne de dupe. Yn de hiele provinsje. 

Yn de ûnderlizzende stikken giet men derfan út dat skoallen yn gebieten mei minder Frysktaligen faker in ûntheffing krije sille - dat kin fansels net: diskriminaasje op grûn fan wenplak. Mar watfoar skoallen hawwe al in ûntheffing krigen fan 't jier? Neamd wurde as foarbyld skoallen fan de feriening foar kristlik primêr ûnderwiis Noventa: kbs De Tarissing yn Droegeham, kbs De Bernebrêge yn Surhústerfean, kbs De Claercamp yn Gerkeskleaster, kbs De Oanrin yn Twizel. 

Allegear yn poer-Frysktalich gebiet. Dus: it giet net inkeld om skoallen mei in soad Hollânsktaligen. En it giet mei skoalkoepels tagelyk. It heale Frysk ûnderwiis wurdt frijsteld fan it iene of it oare leardoel (dochs al op syn dizenichst formulearre as: [wat] prate kinne, [wat] lêze kinne, [wat] skriuwe kinne). En witte jo noch wat: it hiele idee hat noait yn Provinsjale Steaten op 'e wurklist stien.

22 desimber is in prachtige dei om hearre te litten wat jo hjir fan tinkt. Goed Frysk op skoalle is in bernerjocht, seit Sis Tsiis. Dêrom: stop ûntheffingseksploazje - jou Frysk op skoalle!