zaterdag 29 januari 2011

Cornelis van der Wal, 'Spranke fan hope yn nijste bondel fan Abe de Vries' (FD, 27-1-2011)


Sprankeskyn is Abe de Vries (Winaam, 1965) syn fyfde reguliere bondel. De Vries dy’t yn syn deistich libben útjouwer is fan de Friese Pers Boekerij, krige yn 2005 de Gysbert Japixpriis foar syn bondel In waarm wek altyd. Hy hat ferskillende essays op syn namme s tean en publisearre yn 2008 de blomlêzing Het goud op de weg.

Sprankeskyn is skitterjend foarmjûn. De gedichten wurde ôfwiksele mei yntrigearjende foto’s, makke troch De Vries sels. De fjouwer skiften fan de bondel drage de namme fan de rivieren Pison, Gihon, Hiddékel en Perath, neffens Genesis út Eden ûntsprongen. De bondel einiget mei oersettingen fan Mandelstam, Neruda, Char en Rilke.

Troch de hiele bondel ferspraat fine jo gedichten mei in sterk religieus ynspirearre karakter. Dat is frijwat ferrassend. De Vries syn poëzij hie altyd in tige ierdsk skaaimerk. It foarste skift, Pison, set daliks al út ein mei in utering fan religieuze twifel:

De sielspaden

Soe it wêze dat ik – net leauwich fan hús út,
mar lykwols in freon fan ynmoed en fernuvering  -
jo as gelikense trof,
jo in hiel universum en ik in hûdfol gedachten,
(..)

Yn it gedicht dat folget, 'Sân sakraminten', is de byldspraak en ynhâld tige sterk op de bibel basearre: ‘Ik foel del, hearde dyn roppen yn ‘e woastyn: / Doch wierheid! – doe wist ik myn namme.’ Dat sitearjen út de Skrift komt rjocht út it hert. Dochs stiet it De Vries syn orizjinaliteit wat byldtaal oanbelanget yn 'e wei. Yn de folgjende skiften komt de ‘âlde Abe’ mear foar de fuotljochten en komt syn macht oer de taal prachtich ta utering. De kjeld en iensumens fan de wrâld fan de Eskimo’s wurde op plastyske wize op de lêzer oerbrocht:

(..)
No’t alles iis is en iis is alles,
en pik, jittik en bittere galle,
skuort de poarperen froast syn mûle op:
“Do hast dysels ferballe.”
(..)

It sykjen nei in hegere werklikheid yn Sprankeskyn kin net los sjoen wurde fan it sykjen nei en it finen fan de leafde. Of sa’t De Vries dichtet yn it fers 'As sy foar my knibbelje wol': ‘… is it bûgjen fan knibbels it bûgjen / fan in hert dat ik iepenje sil. // En sizze: ja ik wol // …’

De titel Sprankeskyn soe ferwize kinne nei spranken fan hope, mar ek nei de prachtige ljochtflitsen dy’t de dichter fotografearre hat en yn de bondel te finen binne.

Mei de religieuze en ek persoanlike ynstek lit Abe de Vries in kant fan him sjen, dy’t wy út earder wurk noch net sa koene.

vrijdag 28 januari 2011

Robert Frost, 'Mending Wall'

Something there is that doesn't love a wall,
That sends the frozen-ground-swell under it,
And spills the upper boulders in the sun,
And makes gaps even two can pass abreast.
The work of hunters is another thing:
I have come after them and made repair
Where they have left not one stone on a stone,
But they would have the rabbit out of hiding,
To please the yelping dogs. The gaps I mean,
No one has seen them made or heard them made,
But at spring mending-time we find them there.
I let my neighbor know beyond the hill;
And on a day we meet to walk the line
And set the wall between us once again.
We keep the wall between us as we go.
To each the boulders that have fallen to each.
And some are loaves and some so nearly balls
We have to use a spell to make them balance:
'Stay where you are until our backs are turned!'
We wear our fingers rough with handling them.
Oh, just another kind of out-door game,
One on a side. It comes to little more:
There where it is we do not need the wall:
He is all pine and I am apple orchard.
My apple trees will never get across
And eat the cones under his pines, I tell him.
He only says, 'Good fences make good neighbors'.
Spring is the mischief in me, and I wonder
If I could put a notion in his head:
'Why do they make good neighbors? Isn't it
Where there are cows?
But here there are no cows.
Before I built a wall I'd ask to know
What I was walling in or walling out,
And to whom I was like to give offence.
Something there is that doesn't love a wall,
That wants it down.' I could say 'Elves' to him,
But it's not elves exactly, and I'd rather
He said it for himself. I see him there
Bringing a stone grasped firmly by the top
In each hand, like an old-stone savage armed.
He moves in darkness as it seems to me~
Not of woods only and the shade of trees.
He will not go behind his father's saying,
And he likes having thought of it so well
He says again, "Good fences make good neighbors."

donderdag 27 januari 2011

Akke Kingma: Electric blue

Electric blue is a color close to cyan that is a representation of the color of lightning, an electric spark, and argon signs; it is named after the ionized air glow produced during electrical discharges. (Wikipedia)

Is it net sa, dat in bytsje mear lok en in bytsje faker wat wyn yn ’e rêch bytiden it ferskil meitsje kin tusken himel en hel, libjen en lijen, in absolute superstjêr en in anonym fûgeltsje yn in koai, thús by ús mem yn Kollumerpomp?



Fan de sopraan Akke Kingma (1937-2002) binne net folle lûdopnames bewarre bleaun, mar út wat der út har kiel kaam kin eltsenien dy’t earen hat, begripe dat se in folle grutter publyk fertsjinne hie as de pear hânfollen tsjerke- en keunstnersfolk yn Fryslân dy’t har ‘live’ sjongen heard hawwe. Har slimme eachsykte (okulêre myastheny) makke har in oan it âlderlik hûs bûne, troch mem bepopke, ûnwisse en bytiden wrâldfrjemde frou, dy't gau wurch wie en faak pineholle hie. Foar har, mar net foar har stim, wie in grutter toaniel in toan te heech.

Ien fan har leafste lieten wie ‘Dein Angesicht’ fan Robert Schumann. Madelon Michel (71), dy’t begjin jierren sechstich lykas Akke studearre oan it Sweelinck Conservatorium yn Amsterdam, kin har fyftich jier nei dato noch yn it omtinken bringe dat Akke dat liet in kear song foar de klasse:

“Ik heb haar begeleid op piano. Ik kan me herinneren dat ik er kippenvel van kreeg, zo mooi vond ik die stem. Electric blue, dat effect had haar stem op mij. Een koude rillingen-gevoel.”

Fan Akke is gjin opname fan Dein Angesicht bekend. Wol fan Paloma Pérez Inigo:

Tim nei ynternasjonaal concours yn Hilversum


Tim sil meidwaan oan de Perpetuum Mobile Competition, in ynternasjonaal concours dat plakfynt op 25, 26 en 27 febrewaris yn it Muzyksintrum fan de Omrop yn Hilversum. Kandidaten binne jonge musisy út Ruslân, Dútslân, Finlân en Nederlân.

It concours wurdt organisearre troch de stêd St. Petersburg, de keunstakademy fan St. Petersburg, it Radio Filharmonysk Orkest en de Akademy Muzikaal Talint.

Tim spilet ien fan de Perpetuums Mobile fan Carl Böhm, de Russyske Fantasy nû. 2 fan Leo Portnoff, de Sweets de Landau-suite fan Hans Cox en it Fioelkonsert yn A mineur fan Jean-Baptiste Accolay.

woensdag 26 januari 2011

Utsprutsen by de presintaasje fan it Sammele Wurk fan Tjitte Piebenga, 26 jannewaris 2011 yn Tresoar

Achte oanwêzigen,

Ik wit net mear hoe’t ik derby kaam om yn it dichtwurk fan Tjitte Piebenga te dûken en it essay te skriuwen dat no de ynlieding is fan it poëzijdiel fan Tjitte syn Sammele Wurk. Ik tink dat ik op syk wie nei dy mominten yn de skiednis fan de moderne Fryske poëzij dat der wat nijsgjirrichs barde, wat ûngewoans, wat oars as oars, en dat ik sa útkaam by ien fan syn bondels.


Myn ynteresse hie yn alle gefallen mei de oarloch neat te krijen. Tjitte syn autobiografysk proazawurk hie ik net lêzen, en hoewol’t dy hiele tragyk fan in bern te wêzen fan in “foute” heit of mem my út myn eigen famyljeskiednis net ûnbekend wie, gie dêr yn it gefal fan Tjitte myn belangstelling net nei út. Dat wie oars doe’t ik in pear jier earder myn blomlêzing oer Douwe Kiestra gearstalde en in tal skôgjende stikken oer syn libben en wurk skreau; op dy plakken haw ik hoopje ik sjen litten dat goed en fout ek yn dy oarloch bytiden ticht byinoar leinen.

Mar by Tjitte gie it my ynearsten om syn dichtwurk. Ik ha wol kommentaar hân op it stik dat ik oer syn gedichten skreaun ha, “Fergetten pommerant”, benammen fan minsken út de generaasje fan Tjitte sels of krekt wat jonger. Hja koenen net goed begripe dat ik Tjitte syn wurk delsette tusken tradysje en fernijing yn, en úteinlik tocht dat dat wurk dochs earder as fernijend besjoen wurde moast: as “eksperiminteel”. Mar dat is fansels in beladen wurd as men praat oer de ûntjouwingen yn de jierren fyftich en sechstich. Hie ik dan net sjoen dat Tjitte literêr grut wurden is yn it skaad fan trije by útstek tradysjonele skriuwers, syn heit Haring Tjittes en syn omkes Douwe Tamminga en Jan Piebenga? Jawol, mar ik hie ek sjoen dat de luchtige boartlikens fan syn earste bondels neat te krijen hie mei de strang-klassike, o sa serieuze wrâld fan Haring Tjittes syn oersetwurk; en al likemin ferlike wurde koe mei de allyksa klassike klam op technyske behearsking yn Douwe Tamminga syn krewearjen.

Dochs is it bêst mooglik om it ûntstean fan Tjitte syn earste bondels Fersen foar Marida (1958) en De Thermen fan Karratsjana (1959) ál yn it ljocht fan de oarloch te sjen. Noch mar fiif jier earder, Tjitte wie doe in jier as 18, floeiden der noch typysk nasjonalistyske fersen út syn pinne. “Hjir leit in warber folk te stjerren… / Ien dolkstjit noch, en it is wei”. Guon fan sokke fersen publisearre er yn 1953, en it liket dúdlik dat er doe noch wol tige de ynfloed fielde fan syn heit, en miskien wol mear yn it algemien, fan de foaroarlochske tradysje yn de Fryske literatuer, doe’t ek minsken as Fedde Schurer graach de “weitsrop” fan it Frysk-wêzen klinke litte mochten, sûnder dat soks dalik betsjutte dat jo dan “ferkeard” wiene. It rint yn alle gefallen yn it each dat it súdlike sjongen yn de beide earste bondels, it boartsjen mei de klanken fan de taal om it boartsjen sels, fier ôf stiet fan it dichtsjen oer it Fryske folk. Sa besjoen wie Fersen foar Marida miskien wol in ôfrekkening, in skjin-skip-meitsjen en ek in hiel dúdlik literêr sinjaal: “Ik wol wat oars.”

Nivera

nivera fan de tûzen winen
dreamhûs fan dyn jonge lea
flinter oer de mimeringen
leelje fan de lêste dea

en it godfergetten doarmjen

wurden fan it smelste jade
pinsiele op dyn boarstgebint
eltse dei in myriade
en de nacht is amarinth

dreamswier skip it gean en kommen
yngean ta dyn tearst topaas
brulloft fan de himelrommen
sakjen fan it waas

En dat “wat oars” hat Tjitte byinoar dichte. Hy is net in dichter fan grutte gedichten, wol ik leauwe, hy hat gjin fersen skreaun dy’t klassyk wurde sille, of dy’t by in protte lêzers like maklik yn it ûnthâld bliuwe as guon gedichten fan omke Douwe. Mar dat docht neat ôf oan it aventoer en de ambysje fan syn dichterlik oeuvre. As ik dat hjir sjen litte wol, kin ik mar it bêste de lêste twa alinea’s oanhelje fan it essay dat ik yn 2006 skreau:

“Op grûn fan de bondels dy’t ik hjir de revu passearje litten ha, is it dúdlik dat Piebenga ‘tradysje’ en ‘fernijing’ op in bysûnder fruchtbere en eigen wize byinoar brocht hat. Mei syn benammen talige wurkwize – oant dat momint dochs benammen it domein fan de ‘tradysjonelen’ – hat er yn ’e jierren fyftich op in oare manier en lâns in oare wei it modernisme yn de Fryske poëzij hannen en fuotten jûn as de ‘eksperimintelen’ dienen, dêr’t er by better skôgjen wiswier wol ta rekkene wurde moat. Hy ymportearre de fernijing net: hy besocht dy út de taal sels te lûken. Yn de jierren sechstich sloech er tematysk syn wjokken út, joech syn taalpessimisme oertsjûgjend stal yn fragmintaryske, brokkelige, koarte foarmen, mei techniken dy’t hjoed de dei noch rom yngong fine. En yn de jierren santich kaam er dan noch mei in straak regissearre konfrontaasje mei de dea.

Yn syn ûntjouwing fan in muzikaal-skilderachtige nei in mear taalfilosofysk rjochte en úteinlik persoanlik-modernistyske poëzij, foarmet it dichtwurk fan Tjitte Piebenga yn de Fryske ferhâldingen in unyk oeuvre. Ik sjoch it as in skeakel, yndie as de ‘missing link’, tusken it romantyske foaroarlochse Fryske dichtsjen en de lettere literêre frijheid, dy’t mei troch him beskrept is.”

zaterdag 22 januari 2011

Eppie Dam, 'In dichter dy't wrâlden ferbynt' (LC 21-01-2011)

Soe it wêze dat ik – net leauwich fan hûs út,
mar lykwols in freon fan ynmoed en fernuvering –
jo as gelikense trof,
jo in hiel universum en ik in hûdfol gedachten,

dan leafst yn in hoeke frij fjild
oan de igge fan ’e ivige brúnwetterfeart,
dêr’t wy sitte yn in wurdze fan ’e lêste sneed,
inoar sizzend dat wy har kenne.

Mei dizze ûnbefongen bespegeling rjochte oan de Allerheechste iepent Abe de Vries syn nijste bondel Sprankeskyn. De fjouwer skiften drage de nammen fan de fjouwer streamen dy’t neffens Genesis har oarsprong fine yn Eden. Yn it Hebrieus: Pison, Gihon, Hiddékel en Perath. De dichter hellet dy’t-God-neamd-wurdt nei syn eigen wrâld, en stelt as trefplak foar de wjittering dy’t syn oarsprong west hat, de Ried.

Folle mear as de útwikseling fan it witten ‘dat wy har kenne’ ferlanget er net. Dy ‘har’, oan wa’t de bondel opdroegen is, is wichtich foar him. Hy ken har, mar wa wit smyt de moeting oan de Ried noch in oar en djipper ljocht op har. Hy wol har nei har wêzen kenne. ‘De sielspaden’ hat er de rige ynmoedige leafdesfersen neamd dy’t er foar har skreau, mei bylden út ’e hillige skrift (de wyngert) en bylden fan syn kâlde komôf (de pleatstún). ‘En hja freget net mear: is dit it lân dat de twa helten / optelt en optilt as ien?’ Want dat is it.

De Vries docht it faker yn syn bondel: twa wrâlden ferbine, twa helten optille. Alderearst binne dêr de keunstfoto’s fan eigen hân, no en dan oan de fersen taheakke, of oarsom. Tekst en byld slute net altyd ien op ien oan, en krekt troch dy spanning wurde beide nei in oare diminsje tild. By de rige ‘Sân sakraminten’ sjogge we in pear kear in neaken model yn it sakrale, en ferkalke, ynterieur fan in tsjerke. It bleate liif fan in frou yn it hûs fan God, ieuwen dominearre troch fergeastlike en dogmatyske mannen.

Net minder sprekkend binne de foto’s fan it model by de fiif bylden yn de Pier Pander Timpel. De foto’s op side 48 en 52 meie de meast keunstsinnige fan de bondel neamd wurde. Pander joech syn ûngeslachtlike bylden Kleine Johannes-achtige titels mei: Moarntiid, Fieling, Tinken, Moed, Krêft. It makket de oanrekking en betaasting troch in libben wêzen like skokkend as treastlik.

Yn twa wrâlden libje de dichter en syn bern. Hy skriuwt der belutsen en beswarrende fersen oer. Yn twa wrâlden libje ek hy en syn oare helte, wát er ek skriuwt.

In trekker bochtet nei in jarretank yn ’t lân
by Marrum – o, famke fan ’t brulloftsfers,
tinksto noch oan ’t fjildfertier fan simmerdagen?


Eppie Dam
Leeuwarder Courant, 21 jannewaris 2011

Foar Annamarie

zondag 16 januari 2011

Calexio - The Ballad of Cable Hogue



I live out yonder where the snakes and scorpions run
Got myself a little goldmine to bank on
But one day my heart sank when I saw madame in town
I knew her love would be the death of mine

L'amour passait, l'amour obsolète
Pourquoi perdre sa vie à chercher l'or d'un cœur?
Je ne me noierai pas dans ce désert mystique
Je ferme mes comptes et je repars
Love is passé and love is obsolete
Some spend their whole lives searching for a heart of gold
I'm tired of treading water in this desert mystique
I'm cashing in my chips before I ride

Do me a favor while I'm hanging here
Take this gold and go and hide
Ne gigote pas, chéri, sur ta corde pendu
(don't twist too hard darlin' on your hangin' rope)
Don't worry I'll be free in no time

She promised me she would be there when I'd return
She didn't say she'd have a whole army there as well
She whispered, "j'taime baby" as she fired that gun at me
(it's getting late and I'm running out of time)
I should've stayed way out yonder
Better off with the scorpions and snakes
Every act which has no heart will be found out in the end
Guess I'm a little late this time
Cause her love would be the death of mine

woensdag 12 januari 2011

Devotchka - Charlotte Mittnacht

Devotchka - Dark Eyes

Devotchka - Undone



Father,
you know where I have been and
you know what I have done
they say that you see everything
so you know I never hurt no one
What I have stolen won't be missed
By those who had so much, so long
We'll soon be laughing about this
They will never notice it is gone
I could bend the universe
It I can only get there first
There are some foolish fresh laid plans
My fate is firmly in your hands

If you must take me
I can not go peacefully
I left someone waiting for me
I left things terribly..

They say man is just your seed
Spilled out on the thirsty earth
A simple servant of your needs
from the moment of our birth
Tell me am I not your seed?
Tell me am I not your son?
Tell me have you just forgotten
All those years of devotion

Take
If you must take me
I can not go peacefully
I left someone waiting for me
I left things so terribly...
Undone

Devotchka - Such A Lovely Thing



It’s an elusive thing
This love of which we sing
What are we doing,
What are we doing?

And I will give you anything,
Just please don’t stop singing,
The world would stop spinning…
arooooouunnd

You’re such a lovely thing
But there is ice forming
Upon your pretty wings
What are you protecting?

And I will give you everything,
And you can wear this ring,
But you only love me,
you only love me when I’m leaving,
you only love me ‘cause I’m leaving,
you only love me when I’m leaving,
you only love me ‘cause I’m leaving tonight

you’ve such a lovely thing,
but there is ice for me,
upon your pretty wings,
why are you lying?

And I will give you everything
Just please don’t stop singing,
The world would stop spinning
aroooouuund

It’s an elusive thing,
This love of which we sing,
What are we doing?
What are we doing here?

And I will give you anything,
And you can wear my ring,
But you only love me,
You only love me when I’m leaving,
You only love me ‘cause I’m leaving,
You only love me ‘cause I’m leaving,
You only love me when I’m leaving.

Devotchka - How It Ends



Hold your grandmother's bible to your breast
Gonna put it to the test
You wanted to be blessed

And in your heart you know it to be true
You know what you gotta do
They all depend on you

And you already know
Yeah, you already know how this will end

There is no escape from the slave catcher's songs
For all of the loved ones gone
Forever's not so long

And in your soul they poked a million holes
But you never let em show
Come on, it's time to go

And you already know
Yeah, you already know how this will end

Now you've seen his face
And you know that there's a place in the sun
For all that you've done
For you and your children

No longer shall you need
You always wanted to believe
Just ask and you'll receive
Beyond your wildest dreams

And you already know
Yeah, you already know how this will end.

dinsdag 11 januari 2011

Duorsumens


Wat ea heech en hillich it tinken ta timpel hie,
Stiet skots en skean en kâld as stien yn snie.
Rêd waait dûmny’s preekjen wei op winen,
Tiid slacht rimpen poarten ta en blinen.

In oere om te brekken, in oere om te bouwen:
De toerwizers draaie, wa hat betrouwen?
Djip ûnder jins fuotten fersakket de grûn,
Meinimmend al it leave, jin as leafde jûn.

Sjoch de masters fan fjoer en fan wetter,
Noait net út it lead en de soargen foar letter,
Harsels toaien yn mantels út idelheid:
In skym, in skaad, in spits yn planeten kwyt.

Skrutel om te swarren yn huzen fol ûlen,
Woe en soe men, hie men wurden yn mûlen.
Oant de toer hinget sa’t er bûge moat
En stof weromkeart ta ierde, lykas it west hat.



(Gedicht by de Koppermoandeiprint 2011, in ôfbylding fan de Aldehou, publisearre yn de LC fan 11 jannewaris.)

donderdag 6 januari 2011

Ella Wassenaar - Jefta's dochter

Ik bin de rein dy’t net drinzgje mei
Ik bin de grûn dy’t net drinke mei
Ik bin de blom dy’t net bloeie mei
Ik bin de frucht dy’t net rypje mei
Ik bin de stim dy’t net sjonge mei
Ik bin de skoat dy’t net bernje mei
Ik bin it hert dat net klopje mei
Ik bin it ljocht dat net skine mei
Ik bin it fjoer dat net baarne mei
Ik bin Jefta’s dochter dy’t skrieme mei…


Sopraan Akke Kingma, piano Jaep Meems: