Eastfrysk folksferhaal oan de basis fan 'oudewijvenzomer'?

Ik krige hjoed in mailtsje fan Johan Veenstra dy’t it hie oer de ooldewievezoemer, yn it Hollânsk de oudewijvenzomer. Hat it Frysk ek net in moai wurd foar sokke simmerske dagen yn septimber en oktober? Ik ha it net fine kind.

De Sweden neame dizze dagen Brittsommar, nei de hillige Brigitta, yn Engelân sizze se St. Luke’s little summer, yn Frankryk l’été de St. Dénis, yn Itaalje de simmer fan Theresia. Dus dêr wurde hilligenammen brûkt. Indian summer, sizze se yn Amearika.

Yn Dútslân (Altweibersommer), yn Tsjechië (babí léto) en yn Ruslân (babje ljeto) is de heidenske oarsprong better bewarre bleaun en wurdt referearre oan Noars-Germaanske mytology. Nei analogy fan de triedden dy’t spintsjes spinne yn dizze tiid fan it jier, wurdt wiisd op needlotsgoadinnen (Nornen) dy’t de triedden fan it minsklik libben spinne. Mar ek kinne de ‘âlde wiven’ weromfierd wurde op in froulike wettergeast mei lang wyt hier.

Yn dy lêste betsjutting liket it derop dat it ferbân tusken it simmerwaar yn dizze tiid fan it jier en âlde wiven in (east-)Fryske oarsprong hat. De wetterheks Mettje, dy’t oan de mûning fan de Weser wennet, is skuldich oan de legende. De iennichste boarne dy’t ik fine kinnen ha is in roman fan Heinrich Lübben (1883-1934), in pedagooch en zoölooch út Bremerhaven dy’t ûnder de skriuwersnamme Garlich Ferking it boek Der Bruderkuss. Ein Friesenroman skreau (Friesen-Verlag, Bremen/Wilhelmshaven 1922). Ik jou it fragmint:

Die Mettje spinnt, sagt der Bauer, die Wetterhexe. (..)
Aber die Mettje ist eine fleißige Spinnerin, das muss man ihr lassen. Sie spinnt und webt den Totenschleier des Landes, das im Glaste der Herbstsonne daliegt, und sie bessert die Schäden, die der späte Erntewagen in ihren Schleier riss, schnell wieder aus. –
Oder ist das graue Gewebe vielleicht gar schon wieder der Brautschleier der Erde für das nächste Jahr?
Ja, morgen wohl kommt schon der Bauer wieder mit dem Pfluggespann und gräbt neue Furchen. Der immer wieder jungfräuliche Boden der Marsch öffnet seinen Schoß und empfängt die Wintersaat, und wieder wenige Tage später braust der Novembersturm über das besamte flache Land.
Dann zieht die Mettje sich müde zurück in ihr feuchtes Reich, in Gräben und Sümpfe, und grollt dem Menschen, der sich nicht kümmert um ihre mühevolle Arbeit.
Dann liegt sie da und brütet Rachepläne aus.
Lasst nur den Winter kommen, dann lockt sie Euch aufs schwache Eis des Fleets, Ihr Kinder, und zieht Euch grausig lachend in die Tiefen.

Dat, as der oars net in aardich wurd yn it Frysk is, soe ik útstelle wolle: metsjesimmer.

*

UPDATE: In korrespondint út Heiloo meldt it folgjende:

“Op http://nl.wikipedia.org/wiki/Tessels vond ik dit:

‘Ook de vogelstand heeft het dialect sterk verrijkt met woorden en uitdrukkingen. Als het in april zachtjes, welhaast warm regent, regent it grâs en kiewieseiers. Mooi voorjaarsweer is heendekukeltjesweer, terwijl helder weer in oktober, als de lijstertrek op gang komt, liesterweer heet. Wie zich 's zomers heerlijk zit te koesteren in de warmte, zit as ien lieuwerik in it seuersontje. De schemering gaat op Texel gepaard met het naar de bossen vliegen van de houtsnippen, en daarom heet de schemering ook wel snippevluchie. Heerlijk najaarsweer (als de Amerikaanse Indian summer) heet kroaieseumer, omdat er dan veel kraaien over de dorpen vliegen.’

Het Tessels is volgens deze website onderdeel van het West-Fries en daarmee ook verbonden met het Fries. Misschien moeten we het voor de Friese variant van oudewijvenzomer ook in de sfeer van de vogels zoeken.

Er zijn meer Westfriese woorden die bewaren wat in Friesland verloren gaat. Piet Paulusma heeft het altijd over ‘wynstjitten’ terwijl hij ‘wynpûsten’ bedoeld. Een ‘stjit’ is volgens mij vooral een stoot met de elleboog. In West-Friesland zeggen ze als het hard waait: ‘er staat een puist wind’. 

Wie weet was het dus ooit ‘roekesimmer’ en verwijst dat ook nog eens naar Wodan. Metsje nog maar even in de wachtkamer houden?”