Gysbert Japiks, 'Nijsgjirrige Jolle en Haitse-om' [omstavere, bewurke]

 

Jolle

Harkje buorlju, kom ris bûten!

Gabe, Gerben, Tsjall’ en Tsjits,

Nim nei strjitte jimme rûte,

Homme, Haits’-om, muoike Jits

Rin, rin oan, o kom nou fluch,

Sjuch, sjedêr dan wat ik sjuch!

Haitse-om

Jolle, is der wat te rêden,

Hokfoar nijs is dy sa’n griis?

Jolle

’k Sjuch dêr stedlju paradearjen,

’k Leau dy stedlju binn’ net wiis:

’t Each wurdt wurch noch sêd fan ’t gean

Oer dy mâle moaie klean.

Rouke, Roelof, Rinse Fransen,

Libbe, Steffen, Lolke-neef,

Nolle, Molle, Melle Hansen,

Gretske, Betske, Lys en Eef,

Ids en Oeble, Laas en Lolk,

Sjuch no wat in nuver folk!

Sjuch, dy dikke hearenekke

Docht in fine kraach gjin lean:

En dêr efter him, dy gekke,

Hat sa’n frissels oan ’e klean;

En dy faam har grut bosk hier

’s Fan in wâld-aap of wyld dier.

Jonges! Jonges! Gouden fingers,

’t Liket nerges, nerges nei!

En sjedêr, in siden slinger,

Nou! hoe moai is Frou dermei?

Hja mei al dat kant oan ’t doek,

Hat har optut as in spûk.

En dy feal ferwielen tabbert!

O, dy wein dy riidt te rêd!

Haitse-om

Jolle-neef, hoe nou, do swabberst

Tinkt my noait net yn ’e stêd?

’t Seit my neat, dyn bernetsier.

Bisto gek of fol fan ’t bier?

Jolle

’t Is gjin bier of mâle rite

Dy’t my dwerser sit as oars,

’t Deart my om dy pronkestripen,

Dy heechhertich stedske noas.

Want fan sokke frjemde klean,

Pleagen binne licht ús lean.

Haitse-om

Mar! do praatst mar oan, myn Jolle!

Wa is sá swier nou fan holle,

Dat er splinterwiist, mar yn ’t

Eigen each de balk’ net fynt?

Eigen tún jout folle wjudzjen,

Bern, it falt net te oanfurdzjen

Oarmans lek en brek te sjen

As men ’t eigen kwea net ken.

Is ’t net kwea dat minske-eagen

Altyd gean oer ’n oar syn pleagen,

Gnyskje dat it oaren giet

Sa’t jo miene ’t jo misstiet?

Speeg’lje dy ris, yn dyn sinnen,

Frij fan bûten, djip fan binnen,

Tinkst dêr goed oer, foar en nei,

Fan dy sels, jong, rinsto wei.

Bart it net, hast alle sneinen,

Do en Doekle, Bien en Heine,

Jeppe, Jakle, Job en Frâns,

En sa ’t hele gea mar lâns,

As jim yn ’e buorren komme,

’t Himd op ’t boarst is fol fan blommen,

Letterbeamkes derop naaid,

Dat dan bleat en iepen leit,

’t Underhimd mei side stikke;

’t Wambús gat oan gat trochprikke;

Lâns de riem in jachttafriel:

Liket dat gjin pracht en priel?

Swij ik noch fan ’t djoer ein tou

Om dyn wide broek en mou;

Fan dyn lokken giel as waaks,

’t Oer dyn eagen fallend flaaks.

Soe ’k fan fammepronkjen sprekke,

Neef, de holle soe my brekke

Foar’t ik wat, in heal wurd sei:

Dêrom lit ik dat mar wei.

Giest dan sneins wol trou nei tsjerke?

Nee fansels, do giest nei merke,

Of do keatst oan bêdtiid ta.

Dan oan ’t bier mei Jan en hja.

Jit mar yn, wat meiste better

Brandewyn en bier of wetter.

Dan is ’t: “Dweilstik, hâld dyn bek,

Sis wat, en ik stek dy lek.”

Do en ’t folkje út dyn buorren

Stean mei knyften fan fiif stuorren:

“Bang foar dy? Och, leave broer!

Mienst it? Boike, kom mar oer!”

Dan is ’t: “Duvel, Dea en Wjirmen!”

Oant de fammen gûlend kjirmje.

Byt der ien yn stof en reach,

Komt oer ’t lân in swiere pleach.

Wolsto sels net neffens rede,

Lit in oar mei rêst en frede

Lâns de frije hearewei:

Doch wat kwea is, har net nei.

Side, doek, ferwiel en lekken

Krijt de minske, sa te sprekken,

Fan omheech, om ryk en neat

Yn te klaaien, elk nei steat.

Sjochste immen pronkbehongen,

Tink: “Haw ik myn hert betwongen?”

Kliuwt de mjitte jin soms oer,

Wit: De mjitte is sa djoer.

Jolle

Soene wy op sok folk lykje?

Meie wy de laits net sykje?

Haits’-om seit it ál te hurd.

Eare oan jo âld wyt burd,

’k Wol jo jierren net ferskoppe,

Oars soe ’k lûd in gjalp útroppe:

“Alde, rekkest ich noch seam.”

Sjuch, hja slepe mei in kream

Klearebare pronk (de mannen!)

Flinterjend om hals en hannen;

Fiters mear as ien fan ús:

Liket dat op ’t moai fan thús?

Lykwols dogge jo te witten,

Dat jo jeugd jo is ferjitten.

Soene wy, as ’t âlde laach,

Faken stean oan tsjerkehaach

Foar in drûch ferklomme praatsje?

Alle fammen soen’ ús haatsje.

Jeld tam, de jeugd frijwat wyld,

De jeld kearich, de jeugd myld,

Jeld godstsjinstich yn ’e tsjerke,

Jeugd lichtskonkich bliid ta merke;

Alden thús en jeugd op stap,

Klinkt sa faak deselde grap.

Drinke, keatse, dûnsje, swylje,

Leavje, djoeie, boartsje, spylje,

Grapje, gnyskje op sa’n dei

Foeget ús: wy gean dermei.

’k Moat de hynst fan stâl soms liede,

Wa sil wat foar my beskiede,

Slach ik immen foar syn kop,

Dat ’s de jeugd, dy jout him klop.

As wy oan jo jierren binne,

Sille wy, as jo, begjinne

Om te tinken oan de bier:

Dan is ’t tiid, ’t is nou te ier.

Haitse-om

Sûnder sin dyn narregrillen!

Wêrta ljocht fan kears en brillen,

As in ûle net sjen wól,

En sa blyn bliuwt as in mol?

’t Gers fan nij útsketten krûden,

Ferkeap fan de keallehûden,

’t Bernelieden mar aloan,

Neef, wat seit it? o broers soan!

Mannich jong en derten minske,

Sûn fan krêft, krekt sa’t er winske,

Krûpt folnûge jûns op bêd,

Is sinne-opgong ’t libben sêd.

Ek sa’n ûnk kin dy beslûpe,

Ljepste jûn, moarn silste krûpe.

Kjimste hjoed dyn krollehier,

Moarn leist langút yn ’e bier.

Tink, jong, dy’ t by sonde dije,

(Lit it frij dyn hert trochsnije)

En út wrâldske tsjinst bestean,

Hoe sil ’t yn ’t hjirneimels gean!

Mar ik lit dat dêr by bliuwe;

Stel, dyn jierren sille kliuwe

Ta myn jeld of noch ta mear,

(Nei myn winsk en dyn begear),

Soene dan dyn stramme skonken,

Fleisferlitten fel en bonken,

Kâlde, kromme, lamme lea,

Dampe amme, smoarch en kwea;

Soe dyn mûle sonder tosken,

Rachels net fan ’t burd ôfwosken,

Eagen, earen blyn en dôf:

Koart, in stamke sonder lôf,

Gean foar heechste, wiere eare –

Offer oan ús Leave Heare?

Krijt de wrâld de reamme, sot!

En de tape molke God?

God, de strúk, de wrâld, de blomme?

Keardel nee, sa kin ’t net komme.

Eartiids skynde ’n oare stjer,

Wat God earst joech, joech men wer.

Lit ús hieltyd op dy wize

God fan jongsôf tsjinje ’n prize;

Wol nei oaren har misdwaan,

Leafdefol ferjouwing jaan;

Lit ús om ús stjerdei tinke,

Lit ús earmen needhelp skinke;

Lit ús, hiel ús libben lang,

Kwealust hâlde yn betwang.

Ier en let nei boppe trachtsje,

’t Lege ierdske flink ferachtsje:

Dan sil God ús, nei ús tiid,

Altyd sillich sjen en bliid.

*

Omstavere en bewurke, nei de werstavering fan Waling Dykstra (1853):

Nysgierige Jolle in Haitse-yem

Jolle

Hertse boerljue, komme buwte!

Gabbe, Gerben, Tsjalle, Roaits,

Gau de doar lit iepen sluwte,

Homme, Haitse-yem, Jantsen-moayts,

Rin, rinne uwt, ei waez net loch,

Kike, kike, loake, sjoch!

Haitse-yem

Jolle, hwet ’s er nou to klearjen,

Sjochste daer sa folle nys?

Jolle

’k Sjoch daer staedlju triömfearjen,

Leau dy staedlju binn’ net wiis:

’k Wird net wirch noch saed fen sjen,

Nei dy mâlle moaye klean.

Rouke, Reilof, Redle Fransen,

Ljobbe, Ljeffert, Lolke-mych,

Nôlle, Môlle, Melle Hansen,

Graetske, Betske, Lealt in Yg,

Ids in Oeble, Paek en Lolk,

Loaitse hwet in nylik folk!

Sjoch dy greate Masters holle

Mei me uwt sokken kraech net sjen:

In daer efter him, dy dolle,

Is trochakle oer al syn klean;

In hja faem sjucht uwt hjar hier,

As ien wald-aep of wyld djier.

Feinten! Feinten! Sjen dy minger!

‘t Liket nearn’ noch nearne nei!

Loaiste daer, ien siden slinger,

Fyt! Ho moai is Moar daer mei?

Hja mei al dat kant oan ’t doek

Is bemomme as in spoek.

Yette ien feal forwielen tabert!

O, de wein dy rint to raed!

Haitse-yem

Jolle-mych, ho dos, ald swabert,

Komste nimmer net yn staed?

‘t Liket neat, sok bernsc petear.

Biste dol of fol fen biar?

Jolle

‘t Is nin biar of malle ranjen,

Dy my yn de holle leit,

‘t Dert my op de stripen, franjen,

Op dy staedsce hofeardichheit.

Licht wy om dy freamde klean,

Yette ien freamde pleage ontfean.

Haitse-yem

Mar! min seit er fen mei Jolle!

Bistou nou sa swier fen holle,

Datste splinter sjochste, stalk’?

Yn dyn ein each is ien balk’.

Yn dyn tuwn is noâch to wjoeden.

Bern, hwet het it to betsjoeden,

Dat me oars lek in brek beguwcht,

In ein fuwl net ienris sjocht.

Is ’t net tsjoed dat minscen eagen

Wytge om oar’ ljues quea lânspleagen,

Loaitse al ‘t jinge ien oar begiet,

Nin lilk dat uws sels misstiet?

Speeglje dy ris, yn dyn sinnen,

Fy fen buwte in djiep fen binnen,

Tinkste it tige oer foar in nei,

Fen dy sels, mych, rinste wei.

Bart it net, koarts alle sneinen,

Dou in Doekle, Boue in Heine,

Jeppe, Jakle, Jeyp in Frans,

En sa ’t hele gou foart lâns,

As jimme yn ’e boerren komme,

‘t Himd opp’ boarst benaid mei blomme

In mei beamkeletters beid,

Dat den bleat in iepen leit,

d’Himdrok wyld mei side stikke;

‘t Wambis gat oan gat trochprikke;

Lâns de rime ien foâlejacht:

Liket dat net riu nei pracht?

Yette swy ik stripe in koarde,

Lâns dyn wîde broek omboarde;

Fen dyn lokken giel as waex,

Dy oer de earen hingje as flaex.

Scoe’k fen famnepronkjen sprekke,

Mych, de holle scoe my brekke,

Foar ik ’t heal, ja hwette sei:

Daerom lit ik ’t efter wei.

Giet min den foart yn de tsjerke?

Né: mar earne to jiermerke,

Of men keatst oan’ scetjefts tiid.

Den to biar mei Monts in Yd.

Jit den yn, hwet mochtste better,

Brandewyn in biar as wetter.

Den is’t: “Kealfink hald dyn bek,

Of ik brui: dy wol, dy sprek.”

Daer stietste, of ien fen dyn boerren,

Mei ien hogge fen fiif stoeren:

“Scoe ‘k dy tajaen? ha broar-myn!

Laest dy dat, sa fljuch er yn.”

Den is’t: “Dîwel, Deale in Wierme!”

Dat de fammen gâlje in kierme.

Rekket den ien oppe raech,

Dat is’t lân ien sykre plaech.

Wotte den dy sels net klearje,

Lit ien oar mei fré bragearje

Lâns de frye hearewei:

Dwaen se quealk, sa doch’t net nei.

Side, doek, forwiel in lekken,

Krigget minsce, om sa to sprekken,

Fen omheach, om, lyts in great,

Yn to klayen, elk nei steat.

Sjochste immen t’ oerdwealsc behinge,

Tink: “Ik moat myn ein hert twinge.”

Klieut de mjitte earne immen oer,

Tink altyd: De miette is djoer.

Jolle

Woene je uws nei sok folk lykje?

Momme hjarre net neikykje?

Haitse-yem earnet al to hird.

Ik ontsjoch jou ald wyt bird,

’k Wol jou jeld eak net tsjinsnapje,

Oars scoe ’k luwd ien gjalp útgapje:

“Alde, dit riert ig noch seam.”

Sjoch, hja slypje ien hele kream

Fen klear nealeas pronk (goe mannen!)

Mei ien wob om hals in hannen;

Fiters djagl’je er by de ruws:

Liket dat nei ’t moai fen uws?

Yette dwaen jy klear to witten

Dat jou jeugd al is forjitten.

Scoene wy, as alde ljue

Scoarje oan’ tsjerkeweach, by djoe,

Mei ien droech ferklomme praetsje?

Alle fammen scoene uws haetsje.

Jeld njuet, de jeugd hwette wyld,

De jeld kearich, de jeugd myld,

Jeld godstsjienstich yn de tsjerke,

Jeugd lichtsconke en bliid to merke;

Jeld by huws in jeugd to biar,

Dat ’s for beide ’n ald menear.

Drinkjen, keatsjen, donsjen, spyljen,

Ealjen, stjoeyen, boartsje, lyljen,

Gysjen, gobjen troch ien dei,

Foeget uws: jeugd bringt it mei.

Lit ik d’ hynst fenn’ stal ris liede,

As ien folle wol besciede,

Buwts ik immen oan syn tuwt,

Dat ’s de jeugd, dy wol er uwt.

As wy ta jou jierren binne,

Scille wy, as jy, bigjinne

Om to tinken oan de bier:

Den is ’t tiid, ‘t is yet al t’ ier.

Haytse-yem

Sinnelease narre-grillen!

Waerta ljocht fen kaerse in brillen,

As ien uwle net sjen wol,

In sa blyn blieut as ien mol?

‘t Mean fen ny uwtscetne kruwden,

‘t Merkjen fen de keallehuwden,

‘t Bernbelieden oan in oan,

Mych, hwet seit dat? o broars-soan!

Mannich jong in derten minsce,

Suwn yn kreft, nei wald in winske,

Jouns folnoege giet nei baed,

Wirdt mei sinne-opgong belet.

Dy rein kin dy eak bedrippe,

Ljeapste joun, moarn meiste krippe.

Kjimste hjoed dyn krol hollehier,

Moarn, muwlk, rekkeste yn ’e bier.

Tink, mych, dy yn sounen smoarje,

(Lit it fry dyn hert trochboarje)

In yn wraldsce tsjienst forgean,

Hwet scil dy hier nei ontfean!

Doch ik lit dat daer-by blieue;

‘k Nim: dyn jierren mogge klieue

Ta myn jeld of yette mear,

(Nei myn winsk en dyn bejear)

Scoene den dyn stramme sconken,

Fleskfortoarre huwd en bonken,

Kalde, kromme, lamme lea,

Stjonkende amme, fuwl in quea;

Scoe dyn muwle sonder tosken,

Rachelquyl in qualsterbosken,

Eagen, earen blyn en doâf:

Yn’t koart, stamme sonder loâf,

Tsjienje as heachste in weardichste ear

t’ Offerjen uws Ljeawe Heare?

Heart de wrald de reame, o sot!

In de dreage môlke God?

God de struwk de wrald de blomme?

Jonge tsjierl, dat kin net komme.

‘t Wier by de alde ‘n oar menear,

‘t Earst dat God jowch, jowch min wear.

Lit uws yette nei dy wîze,

God fenn’ jeugd oan tsjienje in prîze;

Lit, as oar ljue uws misdwaen,

Hjar uwt ljeafde dat forjaen;

Lit uws op uws steardei tinke,

Lit uws de earme neaddrift scinke;

Lit uws, al uws libben lang,

Halde uws quea bejearte yn twang;

Ier in let nei de hymmel trachtsje,

In om’t îwich ‘t ierdsc forachtsje:

Den scil God uws, nei dizz’ tiid,

Iwich sillich meitse in bliid.