Yn septimber 2015 brocht it offisjele advysorgaan foar it Frysk, DINGtiid, yn syn advys ‘Feroaring en ferbettering’ it boadskip dat der in ‘taalskipper’ komme moast om de útfiering fan de Taalwet te koördinearjen, sis mar om te soargjen dat der werklik wat dien wurdt oan de ferhûddûke posysje fan it Frysk. Hast twa jier fierder blykt út it jierferslach fan DINGtiid oer 2015 en 2016 dat dêr noch hielendal neat fan op ‘e hispel kaam is: ‘Op papier doge de ôfspraken oer it Frysk, yn ‘e praktyk hâldt gjinien him der lykwols oan.’
Sterker noch: der is sels hielendal gjin ‘bestjoerlike reaksje’ kaam op dat advys.
De oast sit hjir dus by it provinsjebestjoer sels. Dat gniist DINGtiid gewoan achter syn rêch út, soe men fan tinken wol hawwe kinne. Deputearre fan Kultuer Sietske Poepjes (CDA) waard yn novimber 2016 yn bywêzigens fan minister Plasterk oanwiisd as de ‘taalskipper’. No – july 2017 – skriuwt DINGtiid: ‘DINGtiid soe graach sjen dat provinsje Fryslân no mear foarm en ynhâld oan dy rol jout.’ Boppe it begeliedende parseberjocht by it jierferslach stiet sels de kop: ‘Poepjes, pak no de swipe foar it Frysk!’
Wat in skipper mei in swipe moat, is de lêzer miskien net dalik dúdlik en my ek net, mar it boadskip is dat wer wol: Poepjes moat no einlings dy rol fan ‘taalskipper’ opkrije en wat dwaan.
De deputearre is oars sels fan miening dat DINGtiid net op ’e hichte is fan wat se allegear wol net út’e wei set dêr op it provinsjehûs, blykt út har reaksje fan hjoed yn de LC. Se hat nammentlik tegearre mei cdK Brok it Wetterskip Fryslân en in tal gemeenten op besite hân om harren help oan te bieden op it mêd fan Frysk taalbelied. En, skriuwt de krante, se hat ‘tips [jûn] om het Fries onder de mensen te krijgen’. Poepjes: ,,Mei in vlog yn it Frysk bygelyks.” As oare Poepjes-inisjativen kinne hjir ek neamd wurde – mar dat docht de krante net – it idee foar in Poesyalbumdichter fan Fryslân en in showsirkus te meitsjen fan de útrikking fan de Gysbert Japicxpriis.
Op it stik fan it ûnderwiis – DINGtiid wol graach in langetermynfisy fan de provinsje – dûkt Poepjes fuort: ,,We kinne fêstlizze hoefolle meartalige skoallen wy ha wolle, mar fierder wolle wy mei namme (sic) fasilitearjend wêze.” Likegoed wol Poepjes wol sjen nei sa’n langetermynfisy: ,,It is foar de goede saak. Dat hja gas derby wolle, is allinnich mar goed.”
Gjin taalskipper dus en gjin langetermynfisy (foarearst). Dêrmei set Poepjes DINGtiid yn syn himd. Dat orgaan hat yn ’e lêste twa jier wol sa’n 150.000 euro koste. Ja, dat ,,is foar de goede saak” fansels, mar wat smyt it eins op? It jierferslach sels komt ek net sa hiel fier. Minsken byinoar brocht, lêst men. Sjen litten hoe’t jildstreamen rinne. Generaasjes mei inoar ferbûn. ,,Sjen litten datst troch mei in frisse blik te sjen in oare fyzje op de takomst fan it Frysk ha kinst.” En, dizze is wol hiel bot yn striid mei it ferslach sels: ,,(..) soarge foar in gefoel fan urginsje by oerheden om it Frysk heger op de prioriteitelist te setten en ek werklik aksje te ûndernimmen”.
Fierder wurdt it foar elk no wol dúdlike tekoart oan effekt wat ferburgen troch yn it jierferslach te struien mei aardige siferkes oer it Frysk – siferkes dy’t foarútgong suggerearje moatte. Yn giele kaderkes lêze wy oer in pear mear twatalige pjutteboartersplakken, in pear mear Tryater-foarstellingen, in pear mear meartalige basisskoallen, wy lêze wat oer it tal dielnimmers oan it Frysk Diktee, wy fernimme dat der op in pear plakken meartalich fuortset ûnderwiis bestiet, dat der noch altyd learlingen binne dy’t eineksamen Frysk dogge of oan in pabo besykje it foech Frysk te heljen. En fansels wat oer de groei yn ’e iepenloftspullen. Oer de posysje fan it Frysk seit dat allegear neat, mar it jout de lêzer wol wer wat in rêstiger gefoel. In rapport as prozac.
Al mei al is der net folle reden om deryn te leauwen dat dizze CDA-deputearre werklik wat foar it Frysk út ’e wei sette sil. Skea docht se yn alle gefallen wol. Oan de Fryske literatuer bygelyks: de basis fan de taal. Ik ha ek in advys. Miskien moat DINGtiid sels wat minder leave rapporten skriuwe.
Hoe kin it dat ik yn it jierferslach deasmiten wurd mei giele opstekkerkes mar gjin wurd tsjinkom oer de ûntheffingen dy’t troch Poepjes sûnt 2016 massaal ferliend wurde oan basisskoallen en skoallen foar fuortset ûnderwiis wat it Frysk skriuw- en lêsûnderwiis oanbelanget? In hiele generaasje Fryske bern wurdt fan syn eigen taal weihâlden. It ferswijen fan dy rampsillige ûntjouwing is ûnbegryplik en eins in deasûnde foar in advysorgaan dat ûnôfhinklik beweart te wêzen.
Hoe kin it dat ik allegear leauwe lês yn meartalich ûnderwiis, mar gjin wurd oer wat dat meartalich ûnderwiis dan krekt foar it Frysk betsjutte sil? Wurdt dêr dan Frysk lêzen en skriuwen leard? Op watfoar nivo? Meartalich ûnderwiis kin fan alles betsjutte. As it hoe en wat der net by sein wurdt, betsjut de meartalige kretology minder as neat. Wis is wól dat it besteande Frysk ûnderwiis ûnder tafersjoch fan Poepjes delhelle wurdt en ferdwynt. Mar wat krije wy krekt werom? Gjin wurd hjiroer by DINGtiid.
En noch in fraach: wêrom dit jierferslach publisearre yn fakânsjetiid?
.
Kijk even naar zomaar een tekst op een website die is opgezet door de provinciale marketingorganisatie Merk Fryslân, met als doel om LF2018 te promoten en straks natuurlijk heel veel kaartjes te verkopen.
De onzin is zo reusachtig en het slapgelulgehalte zo hoog, dat ik het niet kon laten. De perverse schrijvers van onderstaand proza lopen de deur van het provinciehuis plat, anders was ik er niet over begonnen natuurlijk.
Griezelt u mee?
Het verhaal
Ons tijdperk verandert. [Ons tijdperk? Wij leven in een tijd. Er is pas sprake van een tijdperk als een periode op een of andere manier als afgesloten wordt beschouwd.]
De wereld is groter geworden, de samenleving meer divers. [Says who? Juist het sociale leven van weleer werd getekend door diversiteit. Het individualisme maakt samenlevingen niet méér divers, slechts méér eenvormig en egoïstisch.]
Het vergt een flinke dosis moed, creativiteit en verbeelding om met die veranderingen om te gaan. [Om met de zogenaamd diverser wordende wereld om te gaan, wordt hier bedoeld.
Moed? Het vergt moed, creativiteit en verbeelding om onzin te ontrafelen.]
Leeuwarden-Fryslân 2018 pakt het Culturele Hoofdstad jaar daarom aan om de kop boven het maaiveld uit te steken. [De tekstschrijver moet eerst nog leren om vlot Nederlands te schrijven.]
Om als provincie, land en Europa een ontwikkeling door te maken om van een mienskip naar een iepen mienskip te gaan. [Zozo. Nederland en Europa worden óók beter van LF2018, mensen. Maar ho even: die moed, creativiteit en verbeelding zijn nu niet meer nodig om met een diverser wordende wereld om te gaan, maar ineens om een diversere wereld te máken. Natuurlijk. Wie Fryslân presenteert als een achterlijke ‘mienskip’, heeft de oplossing al bedacht: ‘iepen mienskip’!]
Door de kansen die zich voordoen te zien en te luisteren naar nieuwe inzichten. [Bedoeld worden hier de kansen voor middelmatige marketingbureautjes, die juist vanwege hun middelmatigheid door de provincie Fryslân worden ingehuurd.]
Door flexibel te zijn en je aan te passen zonder jezelf te verliezen. [Ha, gelukkig. We hoeven niet te vragen of iemand ons heeft gevonden.]
Schouders eronder
Want wat de Friezen in de kop hebben, hebben ze niet in de kont. [Waar halen die lui het vandaan om over ‘de Friezen’ hun kont te schrijven?]
Al sinds mensenheugenis zet het Fryske volk de schouders eronder om gezamenlijke doelen te bereiken. [Nee, lieverds, niet ‘het Fryske volk’ zette de schouders ergens onder. Maar mensen. Individuen. Rare en meer normale types, ook die.]
Kijk naar de middeleeuwen, toen de Friese Vrijheid voor elkaar kreeg dat wij Friezen onder geen enkele heer dienden. [Wellicht moet Merk Fryslân eerst nog op geschiedenisles. De zogenoemde ‘Friese vrijheid’ gold slechts voor landheren, haadlingen, rijke baasjes met andere woorden. Voor de gewone boerenlul was er geen sprake van ‘Friese vrijheid’. Die moest gewoon z’n kop houden en doen wat de toenmalige marketingbureautjes hadden bedacht.]
Of naar 1815, toen Nederland een koninkrijk werd, maar wel één met twee officiële talen. [Het wordt steeds erger. Misschien moet Merk Fryslân opzoeken wanneer het Fries officieel een rijkstaal werd.]
Kracht in tegenstelling
Noem het eigenzinnig, maar Friezen weten dondersgoed met behoud van eigen identiteit onderdeel te worden van een nieuw tijdperk. [Ik weet niet waar ik m’n ‘eigen identiteit’ heb gelaten, maar volgens Merk Fryslân heb ik ‘m meegenomen van het ene naar het andere tijdperk. Het is dus blijkbaar niet zo, zoals in het begin werd gesteld, dat ‘ons tijdperk verandert’; nu ís het al veranderd en ik ben al meegegaan! Mét m’n identiteit, al heeft niemand, ik ook niet, dat ding ooit gezien. Toch wist ik ‘dondersgoed’ wat ik deed! Namelijk ‘onderdeel worden’ van de hemel die aanbreekt met LF2018.]
Een sterke eigen cultuur én een kosmopolitische inslag; de Friezen vinden creatieve kracht in de tegenstelling. [Die eigen cultuur is helemaal niet zo sterk. Kinderen kunnen niet eens Fries lezen of schrijven, waar hebben die lui het over? En een kosmopolitische inslag, ach ja, dat doet het altijd goed: nikszeggende onzin verkoopt.]
Culturele kruisbestuivingen
Leeuwarden-Fryslân 2018 gaat over dromen najagen door middel van culturele kruisbestuivingen. [Poepen gaat over ontlasting zoeken door middel van flink persen.]
Cocktails van heden en verleden, mixen tussen stad en platteland, tussen wetenschappers en kunstenaars. [Ik dacht, nu wordt het verdacht, maar dat valt mee. Er is geen sprake van kruisingen tussen joden of negers en ariërs.]
Kunst is dus niet alleen het doel, maar juist het middel. [Kunst is juist helemaal niet het doel, Merk Fryslân zou niet weten wat dat is, kunst. Geld verdienen is het doel. Merk Fryslân is een marketingorganisatie.]
Vraag honderd willekeurige Friezen, Nederlanders of Europeanen naar hun wereldbeeld, en je krijgt honderd verhalen. [Open deur numero niet bij te houden.]
Die botsing van perspectieven kan spannend zijn, maar breng die verhalen bij elkaar en je krijgt een caleidoscoop van kleurrijke inzichten en verstopte mogelijkheden voor een nieuwe toekomst van Fryslân en Europa. [Hoezo botsing? Hebben al die honderd ondervraagden conflicterende wereldbeelden, wordt het binnenkort oorlog, iedereen tegen iedereen, en behoedt LF2018 ons daar voor? Je ‘krijgt’ helemaal niets als je verhalen bijelkaar brengt, ja, gewoon een verzameling verhalen die wortelen in het verleden. Om daar iets van inzichten voor ‘de toekomst’ uit te halen – wiens toekomst? – heb je nodig een….. laboratorium!]
Onze projecten als laboratorium
Daarom gaan veel van onze projecten in 2018 precies daarover: met moed, verbeelding en creativiteit kijken naar hoe Fryslân een duurzame toekomst tegemoet gaat. [Aha, nu is die ‘nieuwe toekomst van Fryslân en Europa’ opeens versmald tot een ‘duurzame’ toekomst. Die zagen we niet aankomen, maar niet heus. LF2018 is eigenlijk een club die op een nogal dure en ingewikkelde manier tegen de burger zegt dat-ie z’n auto moet laten staan.]
Als we onze dagelijkse ergernissen opzij zetten, komt het gesprek op waar het écht om gaat. [Merk Fryslân als sociaal werker.]
Hoe gaan we met elkaar om? [Nou, aan deze tekst af te lezen niet al te best. Welk publiek denkt Merk Fryslân met deze babble te overtuigen? Veel breder dan een club overbetaalde collega's wier opdracht het is om óók zulke onzin bijelkaar te verzinnen, wordt het niet.]
Is er plek voor eltsenien? [Jáááá, een Fries woordje staat altijd sympathiek!]
Hebben we genoeg aandacht voor het klimaat? [Het regent, het regent, alle plannen nat.]
Voor biodiversiteit? [Véééééél belangrijker dan Fries onderwijs.]
Fryslân zal in en na 2018 een laboratorium van vernieuwing zijn, waar samenwerken een nieuwe invulling krijgt. [Precies. Wie z’n mond opentrekt, wordt het gebouwtje uit geflikkerd.]
Alleen door nieuwe dingen te proberen, kun je veranderingen teweegbrengen. [Mao tse-Toeng, 1954.]
Want als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. [Provinsje Fryslân, 2017.]
[Bij de foto: Martin Cnossen, directeur Merk Fryslân]
Kultuer is by de provinsje Fryslân ûnderdiel fan marketing. Deputearre Sietske Poepjes docht dêr o sa har bêst foar. Merk Fryslân!
Wilens hawwe de lêste trije Gysbert-laureaten dy't de priis foar poëzij takend krigen, witte litten dat se net oan it manipulearre útferkiezingssirkus om de MARKETINGDICHTER FAN FYRSLAN hinne meidogge. It binne Jacobus Smink (GJ-priis 2013; ,,yn prinsipe wol ik frege wurde"), Anne Feddema (2009; ,,ik fyn it hiel slim dat je sizze moatte wêrom datsto it fral wurde moatst") en Abe de Vries (2005).
Way to go, Sietske.
Voor mijn eigen dagen zing ik niet,
Maar voor wie na mij wordt geboren;
Jullie zullen, na mijn dood, mijn lied
In oor en hart nog horen.
Mijn harp wordt stom, ik zink in ’t graf,
En ’t gras groeit op mijn steen;
Maar, mag ’t stof vervallen tot kaf,
De geest schijnt er doorheen!
Als Frieslands volk zijn taal verlaat,
Een boeman zal ’t bezoeken
Die spokend in de nacht omgaat,
En ’t bastaardvolk vervloeken.
’t Holgrommend schijnsel, dat ben ik!
Mij kan geen bergtop tarten;
’k Sla, met de zweepslag van de schrik,
Het bloed uit jullie harten.
Is van een dichtershart de klop
Ook jong, met vaste trouw,
Hem zeg ik: ‘Voor taal en wet, kom op!
Neem aan, mijn harp is voor jou.’
.
In Holwerd woonde ooit een man,
Wiens naam zo onvergeten
Van waarde blijft in ’t Friese land,
Wie zou die naam niet weten?
’t Was Bernlef, die voor duizend jaar
Daar nog de snaren roerde,
En zo’n fantastisch zanger was,
Dat hij met toverlied vervoerde.
Het jongvolk klonk zijn wonderzang
Overheerlijk in de oren;
Het meisjeshartje sloeg zo bang,
Als hij in tonen, diep en lang,
Van liefde en trouw liet horen.
En was een meid vaak dwars en stijf,
Dan moest de zanger komen;
Die zong haar weer plezier in ’t lijf,
Weg waren pijnen en ’t doorgedrijf,
Het hartje in lieve dromen.
En moest het krijgsvolk in de strijd
Tegen Karels slavendrijven,
Dan zong meneer het hoogste lied,
En ’t ging door ’t land en ’t ruiste in ’t riet,
‘Vrij moeten Friezen blijven!’
Wel trokken velen een gezicht
Bij Bernlefs doen en praten;
’t Was een man van ’t nieuwe licht:
Ze hadden ’m in de gaten!
Hij haalde ook uit het speeltuig vaak
Wel meer dan weke rijmen,
Het donderde er soms zo raak,
En menig’ gluiperige snaak
Die dreigde te bezwijmen.
De domheid zat hij op de kop
En duivels kon hij aan,
Hij zocht ze, als ’t moest,
In de bedstee op
En dreef ze in het zoute sop.
Daarop: ‘Smoor, zwarte Haan!’
Bernlef, die al eeuwen elders woont,
Men kon hem niet vergeten.
Nu zingt een ander in die toon,
Een nieuwe zang, zo rond en schoon.
Wie zou zijn naam niet weten?
Daar zingt een Fries van ’t oude laag
Weer voor de Friese meiden;
Ze luist’ren naar zijn lied zo graag,
Hij laat ze vlammend lijden.
En laat hij over ’t noorderstrand
Zijn vrijheidszangen drijven,
Dan ruist het weer door ’t Friese land:
‘Vrij moeten Friezen blijven!’
Hij is een man van ’t nieuwe licht:
Het oude is hem te duister.
Domheid is ’t die voor hem zwicht,
Om waarheid heeft hij steeds gedicht,
En raakte ’t spoor niet bijster.
Hier zit de man, die Bernlefs zang
Nog nazingt door de tijden;
Een vijand van de geestesdwang,
Een stoere held in ’t strijden.
Kom, vrije Friezen, ga eens rond,
Laat op die man ons drinken!
De romers vol! Kom, Friezen kom,
Op Waling Dykstra’s eer en roem
Maar fleurig, fleurig klinken!
Ut: Samle Fersen, s. 217-219
