woensdag 19 maart 2025

De Burgumer Jut mei 't Oargel



Yn ’e drip fan ’e stiifhege strange Krústsjerke

lizze beweechlike rêsten bedobbe

dy’t har nachts ferienje ta in dichter.

Foar ús each in skym yn ’e leanen om Burgum,

is it Tsjibbe Gearts, linich Winter-

jûnenochter, klokmakker en frijsprekker,

flugger as wetter, earlik fantast safolle as ’t moast.

 

Oait hat syn stee in biedermeierich oan-

dwaand ovaalrinnend eareteken krige

dêr’t gjin mosk fergees op sitte wol,

en wat moais stiet der net op: it Selskip

foar et setera, foar ’t earelid dy-en-dy,

dy’t libbe fan doe-oant-doe, fan dêr-ta-dêr,

en sels dy pear letters fiele har opsletten.

 

Tsjibbe is nachts oan ’t meänderjen,

swankeswalkjen, swieren by de poppestien,

schmieren oer op ’e tee by de ruling class,

en hy rint, sa’t Gosses sei, in boskryk paad

yn syn dichtsjen, want gefoel is binnentroch

nei it hert fan ’e wâldsjer. Is dit in stien

foar de skald fan Harmen Sytstra’s lyksang?

 

Tekenje dan, leafhawwers, in nij tinkteken

dat in Frysk bryk- en tsjintinker fangt.

De winner wurdt grif in Jut mei ’t Oargel,

de âldomke fan Jan mei de Pet,

de reizger dêr’t it doarp foar útrint,

de snoade ferteller fan ’e orale tradysje,

de sjonger yn ’e hoeke en it folk brekt de klompen.

 

Mei Waling ha ’k it bepraat, en dy is ’t goed.


(Foto: Wikiwand)

dinsdag 18 maart 2025

Ferversfeintegrêf te Ryptsjerk



Jan Tjerk Auke Wytzes Boonemmer,

ferver fan berop, ferversfeint,

opstriker fan te lytse rinten,

likefolle talinten as soarten fan toarst,

de man stoar as folkstaalleginde yn it earmhûs.

 

No wit ik wol dat te Stoppelgea

noait gjin skylfisk komt,

en ek wol dat men al

waarlijk een stuk om den hoek is

als men weet waarover men het hebben zal,

 

mar op in dei komt men dan, it rint al nei fiven,

de sinne djip yn ’t westen en it folk op hûs oan,

út by in hôfke. En men trêdet oer ’t grind,

suver bûten jinsels fan ’e spanning,

en men stiet stil by de earestien

en dikeret

mei bange eagen

 

yn it Neat.

 

Tsjinprestaasje?

 

‘Wat ik jim opdreune kin’, seit Auke,

‘is oars net as it bytsje Frysk dat ús mem en de boeren

my leard hawwe.’


maandag 17 maart 2025

De spoarleaze stien fan 'e Redúster




Freonen, as ik moarn ynienen net mear witte soe

wa’t Alle Jans Smeding wie, de smeier

fan ’e bolle sudewyntsjes dy’t waaie,

de wurdsmid, fan ’t Selskip earelid en mei-oprjochter,

 

och, hy sjongt mar jimmer wei

            lâns dy hiele lange dei.

fen moarnsier ôf ont jouns let,

            swijt syn oärgelkieltsje net,

 

dan is it tiid, dan is ’t myn tiid, as de beammen

gjin fruchten mear falle litte kinne,

as de rizige noardewyn syn koffers al útpakt,

tiid om de tsiensints flintertinne boekjes yn.

 

o, dat sjongen, wol it leauwe,

kin sa faek myn leed fordrjuwe

’t docht altyd oan myn gemôet

sök in onútsprekber gôed.

 

Wiete blêden besette wiete stiennen

op ’t hôf om ’e spitse tsjerketoer hinne.

It hôf dêr’t bûten myn ferreinde ikken

inkeld roeken en mosken Smeding kenne.

 

en mannichien wonk er oan Hanke,

oan Hanke, sa hjitte de faem;

hja seach ’t wol, mar hâlde hjar krekt sa,

hjar krekt sa as hja ’t net fornaem.

 

Dit sankje sjongt fan ’e Smedingstien spoarleas.

It opskrift útwiske, de rots weirekke, fuorthelle?

Kaam op ’t âld hôf fan Reduzum oan tiids treast

by neare nacht en roekerop in rom- en earleas ein?

 

mei Gods hân myn sjonger sparje

en by kjeld en snie biwarje,

den komt, is de maitiid dêr,

            hy mei nije sankjes wer?

.

zondag 16 maart 2025

Earefoarsitter yn Wommels



Ik dreamde, ik wie in deftige notarissoan út Sint Anne,

dan soe ik lichtwol rjochten studearje yn Frjentsjer,

fyftich jier lang soe ik regint wêze kinne,

en net fier fan ’e Freule bedobbe wurde meie.

 

Mar ik waard wekker en lei ûnder in brutsen stien.

Doe’t ik ûntsnappe koe troch in spjalt yn it granyt,

wie, die bliken, myn namme net te lêzen

op it eareteken; ik hie gjin namme mear.

 

De nacht dêrnei wie ik in arbeidersjonge út Winaam,

en myn wurk bestie út it opkreazjen

fan earetekens, en myn wurkferdieler

hie my nei Jacobus van Loon stjoerd.

 

As opsketten knaap hie ik wol ompolske

by ien fan dy púnfallen oerbleaun fan

panwurken lykas dy fan him by Húns, alearen

de heechst opstokele ûne fan ’e Fryske literatuer;

 

net deselde literatuer dy’t him no telider gean lit

oan it waar, treddegraads. Klauwen ha ik

mei taal en teken, ik sil syn troanje byhelpe,

him weromsette op syn literatuerhistoarysk troantsje!

 

Fannacht dream ik neat. Of bin ik net

klearwekker, dream ik aloan diametraal ferkeard?

Ik wit wol hoe’t weislyt wat wy út ’e wei sette,

hoe’t ús fynkerrelich profyl yn ’e tiid ferwaait,

 

mar ik fyn mysels yn Wommels werom,

op it earefjildsje neist de drokbeklante Jumbo,

myn mobyltsje paraat, om in plaatsje by dit praatsje

foar de minsken thús dy’t graach ris in Frysk boek lêze.

.

Foarby Winsum loftsôf



Moarn riid ik faaks nei it greidhoekedoarp Baard;

ik riid nei Baard om de stien fan Harmen Sytstra te sjen.

 

Hat men in kursus folge

en is men net alhiel ûnbekend mear mei de kanon,

en falt de nacht al njonkelytsen,

dan brekke de grêven iepen

en begjinne de earderen te sprekken.

 

In gemeentekaptaal oan boeken soe er ferpatst hawwe.

Mei de dochter fan ’e te lûdsjongende foarsjonger

omslein hawwe.

Mei de wylde widdofrou fan ’e deasike foargonger

omgong hân hawwe.

Op Regine, it jonge Fryslân,

it each falle litten hawwe.

 

Ik lies oer wize beppes, sublime stoarmen,

tsjoenende alleswitters, getsier oer it erfskip fan liken;

ik lies, ek al koe ’k mar net wiiswurde út syn letters,

oer syn iere opkommen foar de earmen,

syn fûle warskôgjen fan ’e riken.

 

Hy sei mei spyt:

syn stjerrekaart en -status wie er kwyt,

miskien kloppe noch syn sosjaal hippyhert avant la lettre.

 

Harmen, de boeren binn’ oan ’t jarjen.

Nachten falle as oardielen oer dyn greidhoekedoarp,

dat in rots is ûnder Ursa Maior,

de geweldige Grutte Bear;

        foarby Winsum loftsôf.


zaterdag 15 maart 2025

Earestien, oantroffen op it hôf fan Hallum



It granyt brekt troch de boppeste punt fan 'e M,

tamtearret de krún fan ’e earste E,

hakket ’m suver de wreef midstwa.

It brekt op twa plakken troch de D

en trochboarret hast it boarst fan ’e R.

Ek de twadde R hat gjin idee.

 

‘Al leit syn lyk yn ’t grêf bisletten,

Syn fleurich liet wirdt net forgetten.’

 

Ik banjerje oer in doarps tsjerkhôf

en it is my dêr in partij roetkâld.

Thomas Gray, ik sjoch de pettekoppen ek gean

har keamers yn. De neimiddei is foar my,

 

op in gekjeiend jong stel nei,

it famke blûn, de jonge meager,

dat inoar by de bealch krijt

op ’e tegels neist it finsterleas lykhúske.

 

Winter noch, mar suver al ein maart.

In koele sinne keatst mei de monuminten,

de fergroeven grûn is dridzich fan earder op ’e dei,

út ’e keukens de roken fan it fette jûnsmiel

waaie oer de grêven.

 

En ik tink oan wat Arthur Scargill skreau

yn 1982 yn The Sunday Times:

 

‘My father still reads the dictionary every day.

He says your life depends on your power

to master words.'


.

vrijdag 7 maart 2025

Let op: we worden de oorlog ingepiepeld

 


‘Zelensky koerst aan op een staakt-het-vuren. Rusland moet de aanvallen op de civiele infrastructuur staken, afzien van bombardementen en geen militaire operaties uitvoeren in de Zwarte Zee. Daarna kunnen echte onderhandelingen beginnen. De uitwisseling van gevangenen kan dan bijdragen aan het opbouwen van vertrouwen’ (NRC).

Zo luidde onlangs de boodschap van de Oekraïense vredesstichter aan de Europese Unie. Het gesprek met Europese regeringsleiders in Brussel ‘verliep in een rustige, zakelijke sfeer’, heel anders dus dan de eerdere ontmoeting van Zelensky met Trump en Vance in Washington. Natuurlijk willen de Russen geen staakt-het-vuren, ze willen een alomvattende vredesregeling, maar een kniesoor die daar op let. Zelensky verkoopt het soort sprookjes waar ‘Europa’ graag in wil geloven.

Wie weleens naar Napoleon Macron luistert, of de Duitse mislukking van Buitenlandse Zaken Baerbock, of de Britse oorlogshitser-zonder-leger Starmer, die snapt wel wat de westerse bedoeling is met zo’n staakt-het-vuren. Dezelfde bedoeling die achter de Franse en Duitse steun aan de Minsk-akkoorden van 2014 en 2015 stak: om een ‘window of opportunity’ te creëren waarin Oekraïne kan worden herbewapend, zodat de oorlog daarna met fröhliche moed kan worden voortgezet.

Deze keer wordt zelfs gefantaseerd over Europese ‘peacekeepers’ in Oekraïne. Die zouden zo’n wapenstilstand dan op een of andere manier moeten garanderen. Maar Rusland heeft de stationering van Amerikaanse of Europese troepen in Oekraïne al menigmaal categorisch afgewezen. Zonder hun instemming komen zulke troepen er niet, nog afgezien van de vraag of het Europese publiek er akkoord mee zou gaan. Italië en Polen hebben al beleefd bedankt voor de eer. Het is ook een héél slecht idee. Voorbeelden genoeg, neem Bosnië, van strijdende partijen met hun eigen agenda die bloedige ‘incidenten’ creëren rond vredestroepen. Maar in dit geval breekt voor je het weet de Derde Wereldoorlog uit.

Niettemin stomen ze door. We worden de oorlog in gepiepeld. EU-kopstuk Von der Leyen heeft recentelijk bedacht dat de Unie zich voor 800 miljard euro in de schulden moet gaan steken om de herbewapening van zichzelf en beschermeling Oekraïne te bespoedigen. Die 800 miljard euro komt bovenop de reguliere, immer hogere defensiebudgetten van de lidstaten. En bovenop de 120 miljard euro die de Unie al aan Oekraïne heeft verpatst in de vorm van giften en leningen en geleverd schiettuig.

Al met al een biljoen Europese euro’s voor een confrontatiepolitiek jegens Moskou die louter zelfdestructief uitpakt. Groot-Brittannië en Duitsland zijn in recessie, hun legers uitgekleed, hun binnenlandse politiek verkeert in een permanente staat van crisis. In Nederland is het niet veel beter; het stikstof regeert en de inflatie stijgt met de energieprijzen mee als een F-35 op een ‘Frisian Flag’-oefening. Die dingen gieren over mijn huis, as we speak. 

Maar als we het niet in de broek doen voor de boeman wordt het niks met die 800 miljard euro. Dan gaan we ons, stel je voor, zorgen maken over belangrijke zaken. Zoals de belastingdruk, de sociale zekerheid, de jeugdzorg, de gezondheidszorg, het milieu, de cultuursector, het openbaar vervoer. De kunst is om iedereen voortdurend te laten geloven in een of andere acute militaire dreiging. Dat doe je door ‘narrative control’. Je dwingt je lezers één perspectief door de strot. Systematisch. Net zolang tot ze het lekker vinden. En de Derde Wereldoorlog een feit is.


.