Ik bin in Europeaan, mar no efkes net

Al genôch bang makke om aansen in Europeeske belêsting te akseptearjen? Neist alle miljarden dy’t al oan Oekrayne ferklapbûtst binne, of lit ús sizze, oan beskate korrupte kaaifigueren yn dat lân dy’t der goudene skythúskes fan bouwe litten hawwe – dus neist al dy troch jo en my opbrochte bedraggen moatte der noch folle mear pecunia op it kleed komme. Nammentlik om jo ‘Europeaan’ fiele te litten.

Sûnt Trump binne wy ‘Europeaan’ ommers. Noait wat fan bespeurd? Dan is it miskien better om de eagen efkes te iepenjen. Jo mienden grif dat je wrâldboarger wiene, mar dêr sieten je mis mei, jo binne klapfee foar Rutte, Von der Leyen, Starmer, Macron en Merz. Presys: fan it klupke mislearre talking heads dat jo in needpakket oanprate wol foar it gefal de Russen moarn jo bleek besette. ,,We moeten ons voorbereiden op oorlog zoals onze grootouders die hebben meegemaakt”, dixit in pear dagen lyn Rutte, sjef fan in ferdigeningsorganisaasje dy’t der folslein net mear ta docht en dêrom omfoarme wurde moat ta in oanfalsorganisaasje. ,,De duistere krachten zijn weer in opmars."

Neat nijs ûnder de sinne. ,,Europe must get ready foar war”, sei Von der Leyen – sjef fan in uny anneks dievebinde dy’t troch har tadwaan yn slow motion útinoar donderet wylst wy der sprakeleas by stean te sjen – acht moanne lyn al in kear.

It binne hast grappige útspraken. Mei yn ’e achterholle de wittenskip dat ‘wy’ gjin leger fan betsjutting, gjin marine om oer nei hûs te skriuwen en gjin strieljager mei funksjonearjend rolroer mear oer hawwe. Mar gelokkich hawwe Rutte en Von der Leyen it ‘morele gelyk’ oan har kant. Miene se. Dus ha se de lêste fjouwer jier oars net dien as alle dagen sûnde sûnde en skande skande roppe tsjin it ‘autokratyske’ Ruslân dat it ‘demokratyske’ Oekrayne oanfallen hat, unprovoked, ik werhelje: unprovoked.

Dy oanfal, dat wie noch yn ’e tiid fan Biden, de senile freon fan alle wrâldboargers. Biden c.s. hawwe yn Kyiv in coupe op tou set om in neutraal mar djip ferdield lân te feroarjen yn in slachfjild – en in oar dêr de skuld fan te jaan. ,,Fuck the EU”, sei Victoria Nuland yn 2014, wêrnei’t it grutte deablieden begjinne koe. Nei Angela Merkel, Annalena Baerbock, Ursula von der Leyen, Kaja Kallas en Femke Wiersma alwer sa’n suksesfolle ‘sterke frou’ dêr’t je fanwege harren alle dagen yn ’e parse útsutele goede bedoelingen gjin krityk op ha meie, mar dy’t fan har wurk likegoed in bibelske binde makke hat.

Okee, sei destiids Angela Merkel. Okee, sei destiids Francois Hollande. Okee, sei destiids Mark Rutte, doe noch gewoan de fûgelskrik fan Den Haach en omkriten. In echte diplomaat, dy Rutte fan ús. ‘Soms moat “daddy” efkes “strong language” brûke, sei er fan ’t simmer leafdefol grapjeiend tsjin Trump. Sûnt is it sjerpstriken rjochting Washington aardich belune. Trump, wat je fierder ek fan de ferskriklike man fine meie, hat it ‘Project Ukraine’ fan syn foargonger op in pypfol en wol de stekker derút lûke. Grut gelyk. Ien probleem: frede, dat is bûten it oarlochssuchtige Europa rekkene.

Want Sniewytske en de 27 dwergen fan de EU hawwe al har politike kapitaal set op in just and lasting peace yn Oekrayne, dy’t neffens har inkeld oer it minskdom komme sil as Ruslân de troch ûnderskate foargongers fan Trump feroarsake oarloch ferliest. Dat soks hielendal noait barre sil, is gjin probleem. Want dêr giet it net om. It giet derom de fiksje fol te hâlden dat ‘Europa’ moreel gelyk hat mei syn yntusken astronomyske stipe oan fallyt Kyiv; it giet derom jo en my yn te piperjen dat ‘wy’ Europeeske übermenschen binne, en dat de barbaren dus nei ús harkje moatte.

No’t Trump ús krekt bombardearre hat mei in 33 siden tellende nije National Security Strategy (NSS) is de hikke hielendal fan ’e daam. It wurd ‘Europe’ komt der 39 kear yn foar, benammen yn problematyske sin. Europa hat in protte praatsjes mar in bytsje wapens, it beheint de frijheid fan mieningsutering, it ûnderdrukt krityk op de EU, it docht te min om ymmigraasje te beheinen, de ekonomy fan syn lidstaten rekket achterop, it is net yn in posysje om mei Ruslân te ûnderhanneljen.

Unnedich te sizzen dat dat allegear wier is. Entree Donald J. Trump, dy’t fan doel is gear te wurkjen ‘with aligned countries that want to restore their former greatness’. Op in wize dy’t foardielich is foar de United States, obviously. Yn Azië, alsa de nije NSS, ‘we should aim to restore a military balance favourably to the United States’, en dêrneist ‘to restore American economic independence’ en ‘to restore American preeminence in the Western Hemisphere’. Dus sûnt koart sjitte se yn har ‘achtertún’ drinkelingen dea dy’t om help roppe om’t it earste salvo oarlochsmisdieden har boatsje nei beppe kelder stjoerde.

It is ‘restore’ foar en ‘restore’ nei. No’t de wrâld tanksij de opkomst fan Ruslan, Sina en Yndia definityf in multipolar world wurden is, besiket de Amerikaanske elite syn kolonialisme op in oare manier fuort te setten. Op it foarste plak betsjut dat it útskeakeljen fan Europa as kapitaalkrêftige konkurrint (sjoch it kreëarjen fan oarloggen yn Europa; sjoch it opblazen fan NordStream). Op it twadde plak betsjut dat in konfrontaasjekoerts vis-à-vis Sina (lang libje Taiwan). En op it tredde plak betsjut dat – sûnt koart – it neistribjen fan ‘strategic stability’ yn de ferhâlding mei Ruslân.

It earste en it twadde dogge wy in Europa leau ’k net hiel muoilik oer, dat hat de parse ús blykber al ôfleard. Mar it tredde… dat giet yn tsjin de morele superioriteit– ús eigen koloniale erfenis – dy't wy twangmjittich etalearje. Net inkeld as it ússels útkomt, mar ek as wy it morele gelyk miskien wol net, of lang net, of sis mar hielendal net oan ús kant hawwe. Is dat bline moraalridderjen op kosten fan mear as in miljoen deaden wat Europeanen ta Europeanen makket? Mar dan bin ik leaver gjin Europeaan.

En ik bin al leaver gjin Europeaan as ik sjoch hoe’t de boppe ús stelden besykje om 210 miljard euro oan oarmans jild te rôvjen, om’t se oars poerneaken stean mids har eigen, oeral buorkundich makke nuvere yllúzjes dy’t se nota bene foaral op Amerikaansk oantrunen fabrisearre hawwe. De EU ûnder Von der Leyen en konsorten is mei iepen eagen yn it Amerikaanske swurd rûn. Dat stekt my, as Europeaan.

Net ta myn stomme ferbazing set de neffens eigen sizzen belangrykste krante fan Nederlân, NRC, syn anty-Russyske kampanje gewoan troch, ik tink út gewoante of út dommens, ien fan beiden of allebeide. ‘Door de Amerikaanse opstelling worden veiligheidskwesties acuut’, skriuwt de yndoktrinearre kommentaarskriuwer fan ’e kwaliteitskrante, dy’t noch altyd net foar ’t snotsje hat dat er soks yn 2008 skriuwe moatten hie. Doe’t de NAVO op Amerikaansk oantrunen, mar tsjin de doedestiidske winsk fan Dútslân en Frankryk yn, stipelearre dat Oekrayne en Georgië op termyn lid wurde moasten.

Yn 2014 wie der wer in kâns, doe’t troch Amerikaanske masinaasjes it wettich en neutraal regear fan Oekrayne kontrakonstitúsjoneel ferfongen waard troch in binde ynienen langer net kryptofaksistyske nasjonalisten mei modernisearre SS-tekens op it skouder. Mar ek doe koe de kommentaarskriuwer de korrekte wurden net fine. Nederlân is mar in kikkertlantsje. Wy konformearje ús graach oan wat ús grutte buorlju stimme. En wat te tinken fan april 2022, doe't Biden boadskipjonge Boris de Brit belje liet mei Istanboel om abortus te plegen op in driigjend fredesakkoart?

De kampioen fan ’e Zelensky-dûbele-punt-sjoernalistyk is der wis fan: ‘Nu al deelt Rusland tikken uit, met drones die bovenlangs vliegen of, zoals onlangs in Polen, door treinverbindingen op te blazen en andere sabotageacties.’ Tsja. Hoe’t dy betroubere k**krante dat allegear wit, duuhh, provinsjaaltsjes moatte net safolle fragen stelle. Kwestje fan goede boarnen yn goede earkes. Makket ek net út, it giet derom dat jo in needpakket oantuge en akkoart gean mei hegere definsjeútjeften. NRC: ‘Als de VS de NAVO niet langer willen dragen, wordt de druk om zelf meer te investeren in defensie nog groter.’

Ik bin in Europeaan, mar ik skamje my dea. Lykas jo, as it teminsten noch goed sit mei jo moraal. Ik soe sizze, lit ús foarearst mar gewoan Friezen bliuwe. 

.

Behalve dat er wegerje kind hie

Wy moatte inoar ris wat minder please, sei psycholooch Saskia de Bel okkerdeis yn in NRC podcast. Dêrom doar ik no wol sizze dat de gedichten fan de Dichter fan Fryslân my net bêst foldogge.

No bin ik fansels in ‘besprekker’, net in ‘gewoane lêzer’. It kin wêze dat jo en ik fan miening ferskille. Myn miening ferskilt behalve fan dy fan it folk oars ek gauris fan dy fan oare besprekkers. Dat wol net sizze dat jo my leauwe moatte en it folk net fansels. Smaken ferskille ek!

Mar goed, dy gedichten fan Hut. Dy sille ein takom jier wolris in kear bondele wurde tink, en dan komt it einresultaat wol by my op it kranteburo te lizzen. Dan sil ik, yn myn funksje fan de helte fan ’e Fryske-poëzij-yn ’e-krante-besprekkers, der wol wat fan fine moatte op in offisjele manier. Al hielendal om’t immen op ’e Bûterhoeke it samar yn ’e plasse krije kin en beleanje sa’n DfF-produkt mei in ekstraspesjale priis fan de Fryske VVV – dat is ommers alris earder bard.  

Lit my hjir op ’e Feartfisk alfêst efkes oefenje. De gedichten fan de DfF – oft it no om de ferskes fan Sigrid Kingma, Nyk de Vries, Eeltsje Hettinga of Arjan Hut giet, dat is gûl om goarre – binne oer ’t generaal – men moat altyd de nuânse sykje – sa min as strie. Oars sein, dy ‘poëzij’ is in boel strie mar mei in lichte kerl. En as strie en fjoer byinoar komme, dan is der gauris brân. Men lit it each op sa’n gedicht falle en it instantly selfdestructs. Mear as jiske bliuwt der net fan oer.

Tink oan McDonald’s. Je ha der sin oan, it liket lekker. Dat docht de kommersy. Mar je ha de kliemske Big Mac noch net achter de knopen of je ha al gleone spyt fan ’e seis of sân euro dy’t je der tsjin better witten yn oan ferklapbûtst hawwe. En dy’t je better besteegje kinnen hiene oan de streksume dichtbondels fan Abe de Vries. Foar dy priis jout de Afûk je der sels twa of trije stiks!

Om’t ik leaver by de Friezinn yt as by de McDonald’s, dêrom wurdt my yn de dûbele rûnte fan Frysk-nasjonalen en Frysk-kommersjelen wolris oanwreaun dat ik ‘elitêr’ bin en ‘hiërargyske’ opfettingen oer poëzij haw. Se ha grut gelyk. Ik fyn bygelyks dat je in ynpoldere stik greide net beskriuwe moatte as in ‘einleaze see’. Net om’t it in mislik klisjee is, mar om’t in polder no ienris grinzen hat. Ik fyn bygelyks ek dat je better net kuierje kinne ‘ûnder de wjokslach fan de nacht’, want dat dy greidefûgels je dan op ’e kop skite.

Wol sympatyk is in bewyske maatskippijkrityk. Dy polder leit ek ‘ûnder de reek fan de grutte dream’, ik nim net oan dat dêr Ljouwert mei bedoeld wurdt, hoewol’t se dêr altyd wol graach grut dreame meie, nee, ik lês dan in frij freonlik tikje op ’t skouder fan de fillabesitter dy’t syn dreamwente boud hat dalik njonken de ljippenêsten. Okee, it is gjin antyfa. Gjin klap yn ’t gesicht. Ek de besitters moatte ommers yn ’e ferlieding brocht wurde en lês ris in noflik, hoeden, sy it wat behaachsiik, yn alle gefallen posityf einigjend Frysk gedicht.

Om’t wy mar ‘in momint yn in momint’ binne en ‘in weach / yn in weach’ is myn wize fan sjen der mar ien ûnder tûzen. Wat dat oanbelanget soe it yndie moai wêze as der mear besprekkers fan poëzij nei foarren kamen, sa’t Arjan Hut graach wol. Hy bedoelt leau ’k dat mear ‘gewoane lêzers’ ris witte litte moatte soene wat se fan fjouwer tiidwurden op in rychje fine. Faaks dat de Bûterhoeke dêr nochris in aparte website foar bout, in plak dêr’t it earmoedzjend folk foar elk te sjen syn bewûndering útsprekke kin foar dy ‘alles sizzende’, ‘wylde dichters’, dy yllúzjonisten dêr’t yn in earder DfF-gedicht de kafees en hotels op Skier har mei folsûgen by gelegenheid fan in kultureel festival dêr’t ek de DfF yn mei figuerkeseage.

Begryp my goed: ik ha neat tsjin op demokratisearring fan keunst. Krekt oarsom: it soe prachtich wêze as keunst hieltyd gruttere groepen minsken berikke soe. Dêr soe belied foar komme moatte. Mar ik mien te sjen dat de kulturele karavaan presys de oare mooglike ynstek kiest: mei minder(e) keunst mear minsken berikke. Fiele jo it ferskil?

En ik moat dêr dan dalik by sizze: dat ik sels ek dichtsje, hat leau ’k net folle te krijen mei wat ik fan de hjirboppe oanhelle beide lêste DfF-gedichten fyn. As Hut net besprekke wol – hy is nota bene redakteur fan De Moanne – om’t er gjin ‘kollega’s’ op it sear komme wol, dat moat hy witte. Oars wol kreas dat er net de dichter-besprekkers yn it algemien mar himsels as dichter-besprekker yn 'e kiif set. Sels fûn er it yn syn tiid as poëzijbesprekker ‘dreech om objektyf en oardieljend te resinsearjen’, om’t er him in slach yn ’e rûnte workshopte en ‘hast alle kollega’s persoanlik koe’.

Oan freontsjespolityk moat in besprekker him yndie net besûndigje. Yn syn resinsjes sil er op syn eigen ideeën oer poëzij ôfgean moatte en oars nearne op. Literatuer ken gjin kollega’s. Trinus sil it, mei folle moaiere wurden, ek wol in kear sein hawwe. Literatuer is in striid om op papier te krijen wat op papier wêze moat. Al it oare is bysaak.

Moatte je wat fan poëzij ôfwitte om der wat sinnichs oer skriuwe te kinnen, freget Arjan Hut. Wolnee, jout er it antwurd sels mar. Je hoege gjin ‘grutte kennis’ te hawwen om in ‘stevige miening’ jaan te kinnen. Hut wol oare stevige mieningen as dy fan eksperts, of fan beskate eksperts. Dêrom kiest er foar de populistyske flecht nei foarren. ‘Wolle jim minder keunst? Dan krije jim minder keunst!’

Mar okee, sorry, de DfF moat no ienris 'it grutte publyk' berikke, dat stiet yn 'e opdracht dy't Provinsjale Steaten him jûn hawwe. Hy kin it ek net helpe. Behalve dan dat er wegerje kind hie.

.

Prytpraat fan in advyskommisje

Johanneke Liemburg, ôfrûne sneon yn Boalsert, lêst it rapport fan de advyskommisje:

‘It Reglemint Provinsjale Prizen hat it oer Frysktalige wurken. Dat ropt de fraach op oft de Fryske taal as sadanich foarop stean moat, of dat it giet om Fryske literatuer as keunstfoarm. Wy binne it der oer iens dat it net giet om Fryske taalbefordering as doel op himsels. De taal as keunstfoarm stiet by dizze priis foarop; dêr kin mei eksperimintearre wurde, dy mei it oarskinen stimulearje. Meartalige bondels wurde net skreaun út in draachflak foar it Frysk te fergrutsjen, mar tsjûgje fan selsbetrouwen. De wrâld is meartalich en it Frysk lit him dêr­troch net yn ’e ferdigening triuwe, mar draacht dêrtroch by oan it minsklik en yn ûntwikkeling. Wy ferwachtsje dêrom dat it boatsjen mei talen yn de takomst mear sin nimme sil en dat der mear meartalige bondels ferskine.’

Dat is, ynklusyf brike sinnen en staveringsflaters (tekst oernaam fan Henk van der Veer syn blog), in kaaipassaazje út it sjueryrapport by de Gysbert Japicxpriis 2025. De kommisje wit saneamd net wat ‘Frysktalige wurken’ betsjut. De kommisje docht dêrom krekt as ropt de formulearring in fraach op. Nammentlik de fraach oft de provinsje net wat oars bedoelde as dat der stiet. En de kommisje jout it antwurd der dalik mar by: jawis, de provinsje bedoelde eins dat de priis ornearre is foar ‘Fryske literatuer as keunstfoarm’. Mar om ien of oare ûnneispeurlike reden hat de provinsje dat net opskreaun.

Literatuer ís in keunstfoarm, dat leit yn syn definysje opsletten. Dus de formulearring ‘Fryske literatuer as keunstfoarm’ slacht om te begjinnen al nearne op. Efkes letter is der praat fan dat de 'taal as keunstfoarm' foarop stiet; likegoed flauwekul, want taal is no krekt gjin keunstfoarm. 

Mar hawar. Lit my efkes yn de brave new world fan dizze kommisje omstappe, in kommisje foar wa’t Fryske literatuer blykber ek wol yn it Hollânsk, Ingelsk of Russysk of Rotterdamsk skreaun wurde kin. Dat neamt de kommisje dan ‘eksperimintearje’ mei de keunstfoarm. Of: ‘it oarskinen stimulearje’. Ik wit net wat ‘oarskinen’ betsjut, koe it wurd net fine. Ik bin bang dat it neat betsjut.

Dan folget der noch mear ûnbegryplik prytpraat. ‘Meartalige bondels wurde net skreaun út in draachflak foar it Frysk te fergrutsjen.’ Miskien moast dêr ‘om’ stean ynstee fan ‘út'? Dan noch is it in nuvere útspraak dy’t ymplisearret dat Frysktalige bondels wól skreaun wurde om it draachflak foar it Frysk te fergrutsjen. Nee, bêste kommisje, dy bondels wurde skreaun mei it doel om keunst te meitsjen yn en mei en fan de Fryske taal.

Myn wille hat gjin ein. Meartalige bondels ‘tsjûgje fan selsbetrouwen’. Alwer sa’n ynhâldsleaze útspraak dy’t lykwols ymplisearret dat Frysktalige bondels tsjûgje fan in minderweardichheidskompleks. En it hâldt net op. ‘De wrâld is meartalich en it Frysk lit him dêr­troch net yn ’e ferdigening triuwe.’ Dus minder Frysk (mear meartaligens) is net inkeld in teken fan ‘eksperimint’ en ‘selsbetrouwen’ mar ek fan moed, fjoer, striidlust, kriich, temperamint?  

Folget noch it amen op it omen: de kommisje ‘ferwachtet dêrom’ hieltyd mear meartalich moais yn ’e Frysktalige literatuer.

En doe wie der kofje. Pfff.

.

De Gysbert en de Dichter: wannear falt it lêste Fryske muorke?

Juster (11 oktober 2025) wie ik by de feestlike útrikking fan de Gysbert Japicxpriis foar Fryske poëzij oan dichter Elmar Kuiper yn de Martinitsjerke yn Boalsert. In moaie middei, perfekt organisearre troch Tresoar, bywenne troch sa’n hûndert minsken. Jo wiene der dus net. En dat wie ek it gefal mei de grutte mearheid fan Fryske skriuwers, dy sieten foar Sabalenka tsjin Pegula, en mei Omrop Fryslân, want dêr is de ferslachjouwing fuortbesunige.

No woe ik leaver in skôgjend as in soer stikje skriuwe, Elmar Kuiper fan Jorwert is ommers in geweldige dichter, syn bondel is in geweldige bondel en de advyskommisje hat dus in geweldich beslút naam om de priis ta te kennen foar Ferlosboartsje. Wat net sizze wol dat jo neat opfallen wie, hiene jo bywêzich west. Dêrom praat ik jo efkes by.

By it derynkommen wie it dalik al dúdlik hoefolle war de organisaasje dien hie om der in middei fan nivo fan te meitsjen. Der stie in tsien meter lange tafel fol Fryske boeken. Oan de sydkanten fan it skip stiene mânske televyzjeskermen opsteld, sadat men oeral yn ’e tsjerke it barren ek sûnder brilleglêzen goed folgje koe. Neist in berch jild en in grutte oarkonde krige de priiswinner foar it earst ek in prachtich brûnzen boarstbyld oanbean, ik nim oan fan good old Gysbert, mar dat ha ’k mist want ik flústere krekt wat oan in buorfrou oer de nuvere útspraak dy’t ik mar hieltyd hearde fan wurden as biis, fiis, griis, niis, priis, tiid, tsiis en wiis.

Yn it Frysk binne dat ienlûden, ferlykber mei it lûd fan it Ingelske please. Je hearre it hieltyd faker, mar it foel my diskear bysûnder op: Tresoar-direkteur Arjen Dijkstra, advyskommisjefoarsitter Johanneke Liemburg, deputearre fan Taal Eke Folkerts, foarsitter Sjirk Bruinsma fan De Fryske Beweging en wethâlder fan Súdwest-Fryslân Petra van den Akker, werklik allegear makken se der op eigen manneboet mar efkes in twalûd fan. Priii-us, tsiii-us, wiii-us.

Jo sille begripe, dat die ferskuorrende sear oan ’e earen. Leuk foar letter: de iennichste dy’t oan it wurd kaam en it wurd ‘priis’ goed útspruts, wie de Bosnyske Alen Hrustic (13) út de Jouwer. Dy’t op skoalle blykber wol goed by de les is, en de Lytse Gysbert krige foar in yn it Frysk oerset gedicht, wat yndie nuver is, mar wa sil tsjintwurdich noch sizze kinne wat oerset is en wat net.

Dat bringt my op in hichtepunt fan ’e middei, it foarlêzen fan it rapport fan de advyskommisje, dat goed yninoar stuts, in prima ferslach fan it paad dat de kommisje rûn hie. Lykwols heart it wilens ta de Fryske folkloare dat sa’n kommisje ek wat nuvere paden rint en wat kontroversiële útspraken docht – dêr binne de leden net foar oannaam, mar der binne blykber altyd takomsten dy’t beynfloede wurde wolle en tinkbyldige muorren dy’t delhelle wurde moatte.

Sa pleite dizze kommisje derfoar dat tenei ék diels of folslein twatalige (Frysk-Nederlansk) bondels yn ’e beneaming komme moatte foar de priis. As foarskotsje hiene se mar fêst Ynbêde/Ingebed fan Tsead Bruinja (folslein twatalich) en Delta fan Albertina Soepboer (mei ek Nederlânsktalige fersen) meinaam yn har eigen listke fan fiif ‘kânshawwers’.

Ik, oan ’e oare kant, soe just ôfweve wolle mei sok benypt provinsjalisme. Fryske literatuer is Frysktalige literatuer, net ‘literatuer skreaun yn de provinsje Fryslân’ of literatuer fan lju dy't 'wat' mei Fryslân hawwe, hoe’t de Bûterhoeke út kommersjeel-populistyske oerwagings syn bêst ek docht om alle oarstaligen tusken Skier en de Lemmer te freon te hâlden. Earder hat Ernst Bruinsma fan de Afûk, City of Literature en wêr net fan alris sa’n proefballontsje oplitten, yn de blomlêzing Swallows and Floating Horses út 2019.

Spitich foar de kommisje, mar it ‘Reglemint provinsjale prizen en beneaming 2022’ skriuwt foar, yn Kêst 9, punt 4.a.: ‘It giet om Frysktalige wurken’. Dat is sa klear as in klûntsje, en Ytsje Hoekstra, Sytse Jansma en Johanneke Liemburg hawwe dus op syn minst twa titels yllegaal meinaam yn harren beoardieling.

Mar as it efkes net útkomt, is de kommisje sa freischwebend just wer net. De foarsitter moast melde dat myn Bloedprikke net yn ’e beneaming komme koe om’t ik de priis yn 2005 al takend krigen ha. Der is lykwols gjin inkelde passaazje yn ’e regleminten oan te wizen dy’t sa’n útspraak ûnderstypje kin. En de literêre jurisprudinsje wiist oars út: Jan Wybenga hat de priis twa kear krigen, beide kearen foar in dichtbondel, Trinus Riemersma ek, beide kearen foar proaza, en Anne Wadman ek, foar proaza en essees. Foar de dúdlikheid: Kuiper hat De Priis mear as fertsjinne, dêr giet it net om. It giet om de selsbetochte regeltsjes fan kommisjes, de lytse tuskensintsjes dy’t in pear jier letter ynienen wetboeken blike te wêzen.

Wêr komt dy pressy om tsjinreglemintêr om te gean mei de priistaal eins wei? Dat is dúdlik: dy komt by de buorman fan Tresoar wei, de Afûk, de steatsútjouwer dy’t fan de provinsje it rjocht takend krigen hat om it ynstitút Dichter fan Fryslân foarm te jaan. Dy hat it foarelkoar krigen om yn it niisneamde ‘Reglemint’ opnaam te krijen dat in Dichter fan Fryslân mar seis oant tsien ‘Frysktalige gedichten’ yn ’t jier hoecht te publisearjen; oan alle oare aktiviteiten dy’t in Dichter fan Fryslân by de ein hat wurdt gjin taaleask ferbûn (Kêst 20, punt 4.).

Slach acht: dy ‘Frysktalige gedichten’ kinne likegoed oersettingen wêze, want der stiet net: ‘oarspronklik Frysktalige gedichten’. De Dichter fan Fryslân hoecht gjin Frysk skriuwe te kinnen. Hy of sy hoecht inkeld mar ‘net earder’ Dichter fan Fryslân west te hawwen (Kêst 20, punt 1.a.) en hy of sy moat ‘in dúdlike relaasje mei Fryslân’ hawwe (Kêst 20, punt 1.b.).

Oan bygelyks de Nederlânsk skriuwende en nei it Frysk oersettende Tsead Bruinja aansens de twiveleftige eare om it lêste Fryske muorke om te triuwen. Mar gelokkich duorret dat noch in jier. Dichter fan Fryslân Arjan Hut skynt der yllegaal, tsjin- of bûtenreglemintêr, krekt sa't jo wolle, noch in jier by te krijen fan de Afûk. Fan 't jier soe in opfolger beneamd wurde moatte, mar sa't it skynt binne der rinnende projekten en dy kinne inkeld mar troch Hut dienmakke wurde. Of troch Bruinja, Oomen, Betten, Jansma, wa wit? Ik lês op it www dat Tsead Bruinja  en Sytse Jansma beide takom jier it lân ôfreizgje sille mei in programma. Dy kinne dus efkes net. Ien en ien en ien is twa, ek yn it Frysk.

.

Taal, talint en topsport yn 'Ferlosboartsje'

Utsprutsen by de Hommaazje oan Elmar Kuiper, winner fan de Gysbert Japicxpriis 2025, yn Kafee De Gouden Liuw, Tresoar, snein 5 oktober 2025

Bêste Elmar, achte oanwêzigen, goeiemiddei allegear,

Sa’t wy hjir fannemiddei byinoar sitte, hawwe de measten fan ús wolris in wurd op papier set. Dat in ferhaal wurde soe. Of in fers. Of gewoanwei mar in rigelmannich om oer nei te tinken, of inkeld mar om oer de tonge gean te litten. En hoe faak misbetearde dat net? Hoe faak net waard ús wurdsje wei yn ’e blabze fan it net-mear-witte-hoe-no-fierder; gie it kopke ûnder yn ’e sompen fan it ûnthâld, of ferdwûn it spoarleas op it beruchte krúspunt sûnder stopljochten: fan links kaam tefolle ambysje, fan rjochts tefolle tefredenheid, achterom wankte te min talint en yn ’t foarútsjoch lei altyd te min taal?

Dy’t Ferlosboartsje lêst, de bondel fan Elmar dy’t takom wike bekroand wurde sil mei de Gysbert Japicxpriis, freget himsels dat allegear miskien wol ôf. Want ferlike mei it wurk fan Elmar ferskynt jo eigen pielen ommers noch wer in bytsje behypliker, noch wer in bytsje saaier, nueter en betsjuttingsleazer as dêr’t jo al bang foar wiene.

‘Lit de earste ingel dy no bringe nei in taal dy’t ûnder de hûd sit’, dy kaairigel út it fers Gids jout hierskerp oan wat de ambysje fan de dichter is. Hy wol mei taal foar de kreamen komme dy’t eigen is. Of nee, eigener as eigen. Nei de earste ingel folgje der noch tsien; de alfde is mem dy’t klearsit mei in kopke tee.

Oer tefredenheid. ‘Jasses, no oerdriuwst!’ klinkt it gekslaggerich yn Lichte belidenissen. Lit dat in symboal wêze foar de skerpe selskrityk dy’t Elmar hat, en dy’t troch de hiele bondel hinne te fernimmen is, ék op plakken dêr’t er de leie losser lit. Hat er okkerdeis it dichtsjen net ferlike mei topsport? Sa mâl hoecht it om my no ek wer net, mar it giet om de bedoeling dy’t achter sa’n útspraak leit: de oantrún om better te skriuwen as dat je eins kinne.

Te min talint? Ik wit net krekt hoefolle bondels der lizze, sân Fryske, twa Nederlânske en in twatalige bondel yn alle gefallen. En yn ’t foarútsjoch te min taal? Dat soe kinne, mar dan is Ferlosboartsje noch moai op ’e tiid, ôf te lêzen oan alle taalmoais dat de lêzer temjitte slacht. ‘Leist te spinpoatsjen op ’e skeal’. ‘ljepst oer de hierieren fan ’e see’. ‘mei de skeinspruten hasto rij oan it struien west’. Sokke rigels binne klearebarre ferwennerij. Ik lês De wolk:

nim my mei, seidest tsjin de wolk, dy’t swier

eage. it wie krekt of hearde immen dy.

it gers weage, in hazze skeat fuort.

seachst fol ferwachting

omheech, mar der barde

neat. fregest de wolk

oft er de smink fan syn

antlit feie woe, mar de wolk lake

mei in slangesturt en in mûle

fol knetterkaugom.

 

wiest in hoeder mei in tsjoendersstôk.

seist simsalabim en de wolk

dreau ôf. It soe net reine, it bruts

fansels troch, strielen kroepen

oer de rêch fan de ierde. lammen

mêken en makken kromme

sprongen. boumantsjes

wipten mei de sturt. einen

kwêken, in swel snipte

in mich

De taal dy’t Elmar ûnder de hûd sit is plastysk, ritmysk en lyrysk; it hoecht fan in byldzend keunstner net te fernuverjen dat ek eigen byldwurk yn de bondel opnaam is. Yn it gedicht Generaasjes wurdt ‘dy kâlde wite man’ – in snieman as de ferstoarne pake fan de ik-figuer? – opboud út bylden, ûnder mear in mansjesteren each, de mûle is in slak út ’e kachel en in earm komt fan in wylgebeam. Briljant is de ein, krekt nei’t de dichter syn papieren snieman fan letters in woartel yn ’e holle stutsen hat: ‘dy kâlde man / kleit my oan // ik hear him // as de earste / flokjes del- / dwerrelje’.

De spegeling fan oanklaaie nei oankleid, beskuldige wurde, is in foarbyld fan it spul mei betsjuttingen dat Ferlosboartsje faker boartet. De rike, tsjûke bondel is opset as in elegy, as in treursang om it ferlies fan âlden en it âlderlik hûs, universeler sein, om it ferlies fan in jeugd en in doedestiids frije, polityk bewuste en sa ûnôfhinklik mooglike wize fan libjen, bûtenút op it plattelân net fier fan de fleanbasis. De fersen oer mem Akky en heit Henk en it libben op it Marsumer Aldlân hearre ta de moaisten fan de bondel. Ik lês It Aldlân:

en wer op dyn reade krykkrakfytske oer it Sylsterdykje

sjochst de earste swel dy’t kwetterjend

foar dy út skimket

 

fielst de soele wyn

rûkst de jarre

wiuwst nei frou Sietsma en ropst ha goeie

tsjin Allard, de hynst

 

fytst kreaktraapjend

fierder yn dyn

paradys

 

dêrt ljipkes kûltsjedraaie

ky oe wyt roppend

oer de wjuk gean

 

loopings meitsje

foar dy! foar dy!

en wer op dyn reade krykkrakfytske ûnder de blaugriene loft

skrikst net fan de wylde ein dy’t opspat

ropst joechei

 

stjoerst swierich

om ’e lichten en hichten hinne

lûkst oan it stjoer en makkest

in wheelie

Mar sa arkadysk is de algemiene toan fan ’e bondel net; de lêzer sjocht wol faak mei de dichter werom, mar dy lêste slagget it om hieltyd te feroarjen fan perspektyf, oer te skeakeljen, fan rake observaasjes nei sentimintele oantinkens nei lânskipsskildering nei yntym persoanlik kontakt. Faker as arkadysk is de taal koart en skerp, of sa’t in gedicht seit: ‘bytst as in beitel yn it hout’.

Dat bringt my op in lêste aspekt dat ik yn ferbân mei Ferlosboartsje koart oantsjutte wolle soe, dat is syn útbeitele plak yn wat wol it Fryske literêre domyn neamd wurdt. Dat de bondel mei de Gysbert beleanne wurdt fernuveret jin gjin tel; as der soargen bestean, dan hawwe dy te krijen mei de krimp fan it kulturele miljeu, dat der net werklik yn slagget om it resepsjeklimaat foar Fryske literatuer te ferbetterjen en him beropt op brek oan lêzers en skriuwers.

It ropt de fraach op wat it besteansrjocht fan in literatuer noch is, as sa’n perfekte dichtbondel as Ferlosboartsje yn in jier tiid mar sa’n fyftich stiks ferkeapet? Jawis, der is spoken word, der is tekst mei muzyk, der is liet, der is in protte moais, teäter, toaniel, podcast en Aquazoo en Arcadia en Disneyland en folle net genôch, mar wêr is de Fryske poëzij by dat allegear?

De grinzen tusken keunst en kultuer ferfage en ferkommersjalisearje. Foar in part is dat in polityk fraachstik, bygelyks as it om de ferdieling fan subsydzjes giet. En komt de Fryske skriuwkultuer dêr net oan ’e krappe ein? In dichter, as er gjin Dichter fan Fryslân is, of in wurkbeurs krigen hat, hoecht net te mienen dat er ek mar in sint fertsjinje sil oan in útjefte, net fia subsydzjes noch út ’e merk wei.

En wat boadskip soe de poëzij sels hawwe kinne, yn de mondiale digitale literatuermerk mei identifikaasjemooglikheden, gimmickmakkers en marketeers sûnder tal? Ik tink dat Ferlosboartsje dêr ek oer giet: hoe’t in Frysktalich antwurd derút sjen kinne soe dat op it poadium skoan foldocht, likegoed as ûnder it lampeljocht boppe in beppestoel of op it byldskerm fan in achterdemoademodel laptop.

Der is in dichter foar noadich om ús sjen te litten hoe’t it fjild der by leit. In dichter dy’t sjen lit hoe’t mei taal, talint en topsport ek yn it Frysk ferbjusterjende resultaten berikt wurde kinne, noch altyd. Resultaten dy’t folle djipper stekke as de wenstige polityk-korrekte oertinking en it opsnolke mar al te maklik boadskip. Ik tink dat Akky en Henk dêrboppe o sa glunderje, Elmar. 

Lytse Elmar

de nacht lakt de tean fan ’e moanne

in rôt fret fan it hinnefoer

de wytweiten hoanne jout lûd

 

lytse Elmar sil de himel skoarje

de wrâld in aai oer de bol jaan

in flerk flechtsje fan betonstiel

 

mar earst dûkt er ûnder

De Fergese Feartfisker Anty-Oarlochsbibleteek (maart 2022-april 2025)

 

Im Osten etwas neues? 30 april 2025

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2025/04/im-osten-etwas-neues.html

 

Let op: we worden de oorlog ingepiepeld, 7 maart 2025

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2025/03/let-op-we-worden-de-oorlog-ingepiepeld.html

 

Defensienota ondermijnt Nederlandse veiligheid, 7 septimber 2024

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2024/09/defensienota-ondermijnt-nederlandse.html

 

De keunst fan it weilitten, 29 july 2024

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2024/07/de-keunst-fan-it-weilitten.html

 

In feilichheidspakt foar hiel Europa, 30 jannewaris 2024

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2024/01/in-feilichheidspakt-foar-hiel-europa.html

 

Cijferspelletjes en militaire logica in Oekraïne, 15 desimber 2023

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2023/12/cijferspelletjes-versus-militaire.html

 

Moaie ferhaaltsjes en histoaryske mominten. En poëzij, 1 oktober 2023

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2023/10/moaie-ferhaaltsjes-en-histoaryske.html

 

Oekraïense doden redden westerse politieke gezichten, 20 febrewaris 2023

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2023/02/oekraiense-doden-redden-westerse.html

 

Westen heeft allesbehalve de morele overhand in Oekraïne, 31 maaie 2022

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2022/05/westen-heeft-allesbehalve-de-morele.html

 

Het ‘vrije woord’ vereist zelfkritische journalistiek, 30 maaie 2022

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2022/05/het-vrije-woord-vereist-zelfkritische.html

 

De anatomie van propaganda. Waarom we liever niet praten over de inzet van fléchettes in ‘urban warfare’, 3 maaie 2022

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2022/05/de-anatomie-van-propaganda-waarom-we.html

 

De militarisering van de media. Hoe Nederland volop meedoet aan de informatie-oorlog tegen Rusland, 25 april 2022

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2022/04/de-militarisering-van-de-media-hoe.html

 

Europa moet bij zinnen komen, wil vrede een kans krijgen, 18 april 2022

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2022/04/europa-moet-bij-zinnen-komen-wil-vrede.html

 

In het compromis ligt het begin van de vrede, 17 maart 2022

https://seedyksterfeartfisk.blogspot.com/2022/03/in-het-compromis-ligt-het-begin-van-de.html

Im Osten etwas neues?

It wachtsjen is op in trochbraak yn de petearen oer frede yn Oekrayne. Net Poetin, sa’t jo krante jo foarspegelet, mar in ferdield Trump-regear en deidreamend Europa binne dêr debet oan.

Okkerdeis seach ik de oarlochsfilm All Quiet On The Western Front wer ris, basearre op de klassiker Im Westen nichts neues fan Erich Maria Remarque. Wat my diskear opfoel, wiene net sasear de grouwélige bylden fan it front, de útinoar skuorde soldateliven, it bloed, de drek en de dea. Nee, it wie it entûsjasme wêrmei’t Dútske jongens, ‘Deutschlands eiserne Jugend’, har noch yn it tredde jier fan de oarloch frijwillich oanmelde by it leger. Fansels, al gau wolle se allegear graach werom nei heit en mem. Mar dan is it al te let.

Ik tocht oan myn eigen tiid ûnder de wapens, earst as tsjinstplichtige, letter as KVV-ofsier oplaat by de militêre ynljochtingetsjinst. Us lân wie net yn oarloch. Myn strategyske en taktyske kapasiteiten koe ik suver inkeld mei shine yn de kompjûteroefeningen dy’t de Lânmacht optúgde, itsij op de Feluwe itsij oan de Westdútske eastgrins.

In kear stie myn klupke op it punt om de fijân beslissend oan it kleed te kommen – in útdrukking dy’t in âld adjudant fan ’e seksje stikem graach brûke mocht – doe’t it ynienen skoft wie. Us Amsterdamsk-Surinaamsk nasjonaal tiim ferovere de Europakup op kosten fan Dútslân yn ’e heale finale en fan de Sovjet-Uny yn ’e einstriid. Moaiere wapenstilstân hat der nea wer west.

‘Tijd voor Defensie’

Mar nou binne wy 37 jier fierder. ‘De onrust in de wereld neemt toe’, seit in snor yn it nijste reklamespotsje foar it Nederlânske leger. ‘Tijden veranderen. En dat vraagt om jou. Om mensen waar meer in zit. Vind de plek die je uitdaagt. Tijd om er écht toe te doen. Tijd voor Defensie.’ De Belgen kamen ferline jier mei in nij filmke. ‘By Defensie doen we alles, zodat jou niks overkomt’, seit in Flaamske frouljusstim. ‘We grijpen in aan de andere kant van de wereld, zodat jij hier veilig bent. We scheren door de lucht aan hoge snelheid, zodat je hier gewoon op je gemak kan zijn. We blijven alert, zodat jij op beide oren kan slapen. Altijd standby. Zodat jij in een veiligere wereld kan leven. Vandaag en morgen.’

‘Tijd van praten is voorbij’, sei lêstlyn ien of oare Nederlânske generaal mei pinsjoen, alteast, neffens it ledebledsje fan wurkjouwersorganisaasje VNO-NCW dat him ynterviewde. Klinkt stoer. Fynt it kabinet ek. Dat wol de Nederlânske kriichsmacht oanboazje litte fan 70.000 man/frou no nei 100.000 man/frou yn 2030 en nei leafst 200.000 man/frou net hiel folle letter. Sûnder de militêre opkomstplicht opnij yn te fieren. It moat fan reservisten komme. Fan de Natres, dat binne de wykeinsoldaten dy’t yn it simmerskoft it Mata Hari-fiadukt befeiligje mei nachtpatrûljes en dy’t oermoedige siperske katten rêde út it waaibeammehout fan Camminghabuorren.

Urginsje. It gefoel oerbringe dat it now or never is. Dêr giet it om yn de nijste Definsjekampanjes. Wat is der presys sa urgint? Dat is net hiel maklik út te lizzen. It hat wat te krijen mei hackers, glimmende knoppen en griene byldskermen. Frisse jongens en famkes stean pal foar de demokrasy, blykber benammen foar de imazjinêre demokrasy yn fierweie lannen.

Ferdraaie

Paul Bäumer, de lêste fan ’e sân freonen dy’t noch libbet, komt by Remarque lullich oan syn ein, op in dei flak foar de ein fan ’e striid. Syn tiid fan praten wie yndie foarby. Is de tiid fan praten oer Oekrayne ek foarby? Grif net, de generaal b.d. bedoelt fansels, de tiid fan praten mei Ruslân is foarby. Of miskien bedoelt er noch wat oars, it is dreech út te meitsjen want it sitaat boppe it ynterview mei de generaal (‘Tijd van praten is voorbij, we moeten in actie komen’) komt yn it stik net út syn mûle, it komt út ’e tomme fan VNO-NCW. Dat it ferdraaien fan ’e wierheid gjin probleem fynt, salang’t it mar helpt om oait, urginsje, op dy 200.000 út te kommen.

De wurkjouwers stean yn dat stribjen net allinnich, wolnee. Alle grutte kranten fan Nederlân helpe mei by dat ferdraaien en dat stribjen. Alle dagen. No sil ik dy stelling hjir net útputtend bewize kinne, dat ik behein my ta íen foarbyld, dat lykwols represintatyf is foar in hieleboel ‘kwaliteitsjournalistiek’ te uzes. NRC-redakteur Eva Cukier hie op 29 april in stik yn har krante oer de fuortgong, of leaver it brek oan fuortgong, yn it stribjen fan de 47^e presidint fan Amearika om in ein oan de Oekraynske oarloch te meitsjen.

Dy ympasse is Poetin syn skuld. ‘Er lijkt een einde te komen aan de Amerikaanse welwillendheid met Rusland’, mient Cukier, dy’t it ‘traineren en vertragen van de gesprekken over Oekraïne’ en it ‘openlijk saboteren’ troch Poetin een ‘succesvolle strategie’ neamt. Der leit in ‘gunstig pakket aan Amerikaanse toezeggingen’, en noch is it net genôch. Dy’t it nijs folget, wit al lang dat Cukier in bytsje blyn is oan ien each. Dat Ruslân gjin tydlike wapenstilstân wol sûnder ôfspraken oer in permaninte fredesregeling is al op syn minst sûnt juny 2024 sa klear as in klûntsje. Dat stânpunt is net feroare. In permaninte fredesregeling moat neffens Moskou de ûnderlizzende oarsaken fan de oarloch weinimme en dêrneist de anneksaasje troch Ruslân fan Luhansk, Donetsk, Zaporizja, Kerson en de Krim erkenne.

Ek moat fêstlein wurde dat Oekrayne gjin lid fan de NAVO wurde kin, no net en noait net, en dêrneist moat Oekrayne weromkeare nei syn eardere neutrale status (fêstlein yn ’e Oekraynske konstitúsje fan 1991) en mei it lân der gjin grut leger mear op neihâlde. Dat mei-inoar foarme en foarmet de Russyske ynset.

In realistysker koerts

Wêrom skriuwt NRC der dan sa nuver yn om? In bern begrypt dat inkeld mar in tydlike wapenstilstân neat oars betsjutte kin as grutskalige werbewapening fan Oekrayne, al of net mei in Europeeske ‘resilience force’, ja, ja, stasjonearre westlik fan’e Dnjepr. Wêrnei’t Ruslân op ien of oare wize derta brocht wurde moat om belies te jaan en him werom te lûken út alle regio’s dy’t it beset hâldt cq. befrijd hat. Unnedich te sizzen dat sokke útstellen, fan de Amerikaan Kellogg, fan Macron, fan Starmer, gjin skyn fan kâns hawwe yn Moskou.

Inkeld Witkoff, de special envoy fan Trump, skynt mei syn ideeën in realistysker koerts te farren. De Frânsen en de Britten jouwe Zelensky lykwols alle kâns om de Amerikaanske ynspanningen fansiden te skowen. Dát is sabotaazje, mar dêr hat Cukier it net oer. Dêrom jout Zelensky gjin millimeter priis. Hy mei hoopje dat, as Trump aansens genôch hat fan Oekrayne, Europa de rol fan Amearika as freon nûmer 1 oernimme sil.

Wishful thinking, fansels. Europa? Of inkeld Frankryk en Grut-Brittanje, eventueel yn ’e mande mei it Dútslân fan Merz? Mar gotskes, dy lannen ha grutte problemen en lis oan it thúsfront út wêrom’t se hûnderten fan miljarden oan Kiev ferklapbûtse. Wylst der yn eigen lân noch safolle ellinde is om op te romjen. Twad, se ha domwei de spierballen net om Moskou op oare gedachten te bringen. Harren legers binne útrûpele troch jierrenlange besunigingen én troch alle wapenleverânsjes oan Zelensky. De Britten ha leau ’k noch 40 ynsetbere tanks.

Dêrby komt dat ‘Europa’ amper noch bestiet. Sjoch mar nei de ferdwûne rol fan Brussel op it wrâldtoaniel. Der is gjin Europeeske ienheid, gjin Europeesk leger, gjin Europeeske bûtenlânske polityk. Sa’t der ek gjin funksjonearjende NAVO bestiet salang’t Trump it Wite Hûs bewennet. Mar wol heech fan ’e toer blaze. Lês foar de grap ris in speech, makket net út watfoar, fan de wrâldfrjemde fantast Starmer. Steatslju mei ûnderfining, lykas Poetin en Lavrov, skuorre har grif de bûsen út oer it amateurisme en de riedeleazens dy’t ‘ús’ politisy etalearje. Miskien dat Brexit aansen weromdraaid wurde kin. Dat is dan noch wát.

Stelle fan it folk

Mar meitsje ús net wiis dat it yn Oekrayne giet om demokrasy en wearden en noarmen en frijheid en beskaving, en it probleem hjit inkeld fan Poetin. Wolnee, it giet om jild. It assosjaasjeferdrach mei de Europeeske Uny dat Oekrayne yn 2013 ôfwiisde, hie foar de Oekraynske ekonomy in ramp betsjutten. Dat Biden junior in sit hie yn ’e ried fan bestjoer fan de Oekraynske gasgigant Burisma (2016-2019) makke ek dúdlik wêr’t it om giet yn it Westen. Trump syn ‘minerals deal’ is it jongste foarbyld. Wilens is heal Oekrayne eigendom fan fermogensbehearder BlackRock en genetyske knoeier Monsanto en neam de multynationals mar op. Grûn, fabriken, delfstoffen. Earlik troch it kriminele Zelensky-rezjym stellen fan it Oekraynske folk en ferpatst oan Amerikaanske biljonêrs of oare heechste bieders. En dan moat dy ‘minerals deal’ noch komme.

O ja, se ha it altyd wol oer dy Oekrayners, mar dy Russen binne ek gjin leave jongens. Wêrfan akte.

It giet net om it oanwizen fan leave en minder leave jongens. Dat kinne wy allegear wol. No giet it om in ein oan de oarloch. In ein oan it lijen. It sneuveljen. It bloed, de drek en de dea. Hûnderttûzenen leave jongens binne net mear ûnder de libbenen. Dat hie net hoegd, as Frankryk, Dútslân en Amearika har ynset hiene foar de Minsk-akkoarden fan 2014 en 2015. Dat hie net hoegd, as Grut-Brittanje en Amearika yn april 2022 net ûnder dekking fan ‘Bûtsja’ it konsep-akkoart fan Istanbul de nekke omdraaid hiene. 

It wachtsjen is, koartsein, op im Osten etwas neues. By foarkar in alomfetsjende fredesregeling. Zelensky, finzene fan it nasjonalistysk spûk dêr't er foar wurket, sil dan earst wol plakmeitsje moatte. Oant dy tiid is foar sawol Oekraynske as Russyske soldaten it biedwurd: wês wach. Tink oan it lot fan Paul Bäumer.

.

Motus Quartett plays Beethoven, Webern and Mendelssohn Bartholdy

De Burgumer Jut mei 't Oargel

Yn ’e drip fan ’e stiifhege strange Krústsjerke

lizze beweechlike rêsten bedobbe

dy’t har nachts ferienje ta in dichter.

Foar ús each in skym yn ’e leanen om Burgum,

is it Tsjibbe Gearts, linich Winter-

jûnenochter, klokmakker en frijsprekker,

flugger as wetter, earlik fantast safolle as ’t moast.

 

Oait hat syn stee in biedermeierich oan-

dwaand ovaalrinnend eareteken krige

dêr’t gjin mosk fergees op sitte wol,

en wat moais stiet der net op: it Selskip

foar et setera, foar ’t earelid dy-en-dy,

dy’t libbe fan doe-oant-doe, fan dêr-ta-dêr,

en sels dy pear letters fiele har opsletten.

 

Tsjibbe is nachts oan ’t meänderjen,

swankeswalkjen, swieren by de poppestien,

schmieren oer op ’e tee by de ruling class,

en hy rint, sa’t Gosses sei, in boskryk paad

yn syn dichtsjen, want gefoel is binnentroch

nei it hert fan ’e wâldsjer. Is dit in stien

foar de skald fan Harmen Sytstra’s lyksang?

 

Tekenje dan, leafhawwers, in nij tinkteken

dat in Frysk bryk- en tsjintinker fangt.

De winner wurdt grif in Jut mei ’t Oargel,

de âldomke fan Jan mei de Pet,

de reizger dêr’t it doarp foar útrint,

de snoade ferteller fan ’e orale tradysje,

de sjonger yn ’e hoeke en it folk brekt de klompen.

 

Mei Waling ha ’k it bepraat, en dy is ’t goed.

(Foto: Wikiwand)

Ferversfeintegrêf te Ryptsjerk

Jan Tjerk Auke Wytzes Boonemmer,

ferver fan berop, ferversfeint,

opstriker fan te lytse rinten,

likefolle talinten as soarten fan toarst,

de man stoar as folkstaalleginde yn it earmhûs.

 

No wit ik wol dat te Stoppelgea

noait gjin skylfisk komt,

en ek wol dat men al

waarlijk een stuk om den hoek is

als men weet waarover men het hebben zal,

 

mar op in dei komt men dan, it rint al nei fiven,

de sinne djip yn ’t westen en it folk op hûs oan,

út by in hôfke. En men trêdet oer ’t grind,

suver bûten jinsels fan ’e spanning,

en men stiet stil by de earestien

en dikeret

mei bange eagen

 

yn it Neat.

 

Tsjinprestaasje?

 

‘Wat ik jim opdreune kin’, seit Auke,

‘is oars net as it bytsje Frysk dat ús mem en de boeren

my leard hawwe.’

. 

De spoarleaze stien fan 'e Redúster

Freonen, as ik moarn ynienen net mear witte soe

wa’t Alle Jans Smeding wie, de smeier

fan ’e bolle sudewyntsjes dy’t waaie,

de wurdsmid, fan ’t Selskip earelid en mei-oprjochter,

 

och, hy sjongt mar jimmer wei

            lâns dy hiele lange dei.

fen moarnsier ôf ont jouns let,

            swijt syn oärgelkieltsje net,

 

dan is it tiid, dan is ’t myn tiid, as de beammen

gjin fruchten mear falle litte kinne,

as de rizige noardewyn syn koffers al útpakt,

tiid om de tsiensints flintertinne boekjes yn.

 

o, dat sjongen, wol it leauwe,

kin sa faek myn leed fordrjuwe

’t docht altyd oan myn gemôet

sök in onútsprekber gôed.

 

Wiete blêden besette wiete stiennen

op ’t hôf om ’e spitse tsjerketoer hinne.

It hôf dêr’t bûten myn ferreinde ikken

inkeld roeken en mosken Smeding kenne.

 

en mannichien wonk er oan Hanke,

oan Hanke, sa hjitte de faem;

hja seach ’t wol, mar hâlde hjar krekt sa,

hjar krekt sa as hja ’t net fornaem.

 

Dit sankje sjongt fan ’e Smedingstien spoarleas.

It opskrift útwiske, de rots weirekke, fuorthelle?

Kaam op ’t âld hôf fan Reduzum oan tiids treast

by neare nacht en roekerop in rom- en earleas ein?

 

mei Gods hân myn sjonger sparje

en by kjeld en snie biwarje,

den komt, is de maitiid dêr,

            hy mei nije sankjes wer?

.

Earefoarsitter yn Wommels

Ik dreamde, ik wie in deftige notarissoan út Sint Anne,

dan soe ik lichtwol rjochten studearje yn Frjentsjer,

fyftich jier lang soe ik regint wêze kinne,

en net fier fan ’e Freule bedobbe wurde meie.

 

Mar ik waard wekker en lei ûnder in brutsen stien.

Doe’t ik ûntsnappe koe troch in spjalt yn it granyt,

wie, die bliken, myn namme net te lêzen

op it eareteken; ik hie gjin namme mear.

 

De nacht dêrnei wie ik in arbeidersjonge út Winaam,

en myn wurk bestie út it opkreazjen

fan earetekens, en myn wurkferdieler

hie my nei Jacobus van Loon stjoerd.

 

As opsketten knaap hie ik wol ompolske

by ien fan dy púnfallen oerbleaun fan

panwurken lykas dy fan him by Húns, alearen

de heechst opstokele ûne fan ’e Fryske literatuer;

 

net deselde literatuer dy’t him no telider gean lit

oan it waar, treddegraads. Klauwen ha ik

mei taal en teken, ik sil syn troanje byhelpe,

him weromsette op syn literatuerhistoarysk troantsje!

 

Fannacht dream ik neat. Of bin ik net

klearwekker, dream ik aloan diametraal ferkeard?

Ik wit wol hoe’t weislyt wat wy út ’e wei sette,

hoe’t ús fynkerrelich profyl yn ’e tiid ferwaait,

 

mar ik fyn mysels yn Wommels werom,

op it earefjildsje neist de drokbeklante Jumbo,

myn mobyltsje paraat, om in plaatsje by dit praatsje

foar de minsken thús dy’t graach ris in Frysk boek lêze.

.

Foarby Winsum loftsôf

Moarn riid ik faaks nei it greidhoekedoarp Baard;

ik riid nei Baard om de stien fan Harmen Sytstra te sjen.

 

Hat men in kursus folge

en is men net alhiel ûnbekend mear mei de kanon,

en falt de nacht al njonkelytsen,

dan brekke de grêven iepen

en begjinne de earderen te sprekken.

 

In gemeentekaptaal oan boeken soe er ferpatst hawwe.

Mei de dochter fan ’e te lûdsjongende foarsjonger

omslein hawwe.

Mei de wylde widdofrou fan ’e deasike foargonger

omgong hân hawwe.

Op Regine, it jonge Fryslân,

it each falle litten hawwe.

 

Ik lies oer wize beppes, sublime stoarmen,

tsjoenende alleswitters, getsier oer it erfskip fan liken;

ik lies, ek al koe ’k mar net wiiswurde út syn letters,

oer syn iere opkommen foar de earmen,

syn fûle warskôgjen fan ’e riken.

 

Hy sei mei spyt:

syn stjerrekaart en -status wie er kwyt,

miskien kloppe noch syn sosjaal hippyhert avant la lettre.

 

Harmen, de boeren binn’ oan ’t jarjen.

Nachten falle as oardielen oer dyn greidhoekedoarp,

dat in rots is ûnder Ursa Maior,

de geweldige Grutte Bear;

        foarby Winsum loftsôf.

. 

Earestien, oantroffen op it hôf fan Hallum

It granyt brekt troch de boppeste punt fan 'e M,

tamtearret de krún fan ’e earste E,

hakket ’m suver de wreef midstwa.

It brekt op twa plakken troch de D

en trochboarret hast it boarst fan ’e R.

Ek de twadde R hat gjin idee.

 

‘Al leit syn lyk yn ’t grêf bisletten,

Syn fleurich liet wirdt net forgetten.’

 

Ik banjerje oer in doarps tsjerkhôf

en it is my dêr in partij roetkâld.

Thomas Gray, ik sjoch de pettekoppen ek gean

har keamers yn. De neimiddei is foar my,

 

op in gekjeiend jong stel nei,

it famke blûn, de jonge meager,

dat inoar by de bealch krijt

op ’e tegels neist it finsterleas lykhúske.

 

Winter noch, mar suver al ein maart.

In koele sinne keatst mei de monuminten,

de fergroeven grûn is dridzich fan earder op ’e dei,

út ’e keukens de roken fan it fette jûnsmiel

waaie oer de grêven.

 

En ik tink oan wat Arthur Scargill skreau

yn 1982 yn The Sunday Times:

 

‘My father still reads the dictionary every day.

He says your life depends on your power

to master words.'

.

Let op: we worden de oorlog ingepiepeld

 

‘Zelensky koerst aan op een staakt-het-vuren. Rusland moet de aanvallen op de civiele infrastructuur staken, afzien van bombardementen en geen militaire operaties uitvoeren in de Zwarte Zee. Daarna kunnen echte onderhandelingen beginnen. De uitwisseling van gevangenen kan dan bijdragen aan het opbouwen van vertrouwen’ (NRC).

Zo luidde onlangs de boodschap van de Oekraïense vredesstichter aan de Europese Unie. Het gesprek met Europese regeringsleiders in Brussel ‘verliep in een rustige, zakelijke sfeer’, heel anders dus dan de eerdere ontmoeting van Zelensky met Trump en Vance in Washington. Natuurlijk willen de Russen geen staakt-het-vuren, ze willen een alomvattende vredesregeling, maar een kniesoor die daar op let. Zelensky verkoopt het soort sprookjes waar ‘Europa’ graag in wil geloven.

Wie weleens naar Napoleon Macron luistert, of de Duitse mislukking van Buitenlandse Zaken Baerbock, of de Britse oorlogshitser-zonder-leger Starmer, die snapt wel wat de westerse bedoeling is met zo’n staakt-het-vuren. Dezelfde bedoeling die achter de Franse en Duitse steun aan de Minsk-akkoorden van 2014 en 2015 stak: om een ‘window of opportunity’ te creëren waarin Oekraïne kan worden herbewapend, zodat de oorlog daarna met fröhliche moed kan worden voortgezet.

Deze keer wordt zelfs gefantaseerd over Europese ‘peacekeepers’ in Oekraïne. Die zouden zo’n wapenstilstand dan op een of andere manier moeten garanderen. Maar Rusland heeft de stationering van Amerikaanse of Europese troepen in Oekraïne al menigmaal categorisch afgewezen. Zonder hun instemming komen zulke troepen er niet, nog afgezien van de vraag of het Europese publiek er akkoord mee zou gaan. Italië en Polen hebben al beleefd bedankt voor de eer. Het is ook een héél slecht idee. Voorbeelden genoeg, neem Bosnië, van strijdende partijen met hun eigen agenda die bloedige ‘incidenten’ creëren rond vredestroepen. Maar in dit geval breekt voor je het weet de Derde Wereldoorlog uit.

Niettemin stomen ze door. We worden de oorlog in gepiepeld. EU-kopstuk Von der Leyen heeft recentelijk bedacht dat de Unie zich voor 800 miljard euro in de schulden moet gaan steken om de herbewapening van zichzelf en beschermeling Oekraïne te bespoedigen. Die 800 miljard euro komt bovenop de reguliere, immer hogere defensiebudgetten van de lidstaten. En bovenop de 120 miljard euro die de Unie al aan Oekraïne heeft verpatst in de vorm van giften en leningen en geleverd schiettuig.

Al met al een biljoen Europese euro’s voor een confrontatiepolitiek jegens Moskou die louter zelfdestructief uitpakt. Groot-Brittannië en Duitsland zijn in recessie, hun legers uitgekleed, hun binnenlandse politiek verkeert in een permanente staat van crisis. In Nederland is het niet veel beter; het stikstof regeert en de inflatie stijgt met de energieprijzen mee als een F-35 op een ‘Frisian Flag’-oefening. Die dingen gieren over mijn huis, as we speak. 

Maar als we het niet in de broek doen voor de boeman wordt het niks met die 800 miljard euro. Dan gaan we ons, stel je voor, zorgen maken over belangrijke zaken. Zoals de belastingdruk, de sociale zekerheid, de jeugdzorg, de gezondheidszorg, het milieu, de cultuursector, het openbaar vervoer. De kunst is om iedereen voortdurend te laten geloven in een of andere acute militaire dreiging. Dat doe je door ‘narrative control’. Je dwingt je lezers één perspectief door de strot. Systematisch. Net zolang tot ze het lekker vinden. En de Derde Wereldoorlog een feit is.

.